Op mijn fietstocht door de stad zie ik dat samenwerking met inwoners en organisaties, een terugkerend thema in de visie van de gemeente, steeds centraler staat in smart city projecten. Zo neemt Amersfoort deel aan een Europees project, samen met Barcelona en Göteborg, en aan ‘Earth Valley’, een consortium organisaties dat samen werkt aan een toekomstbestendige leefomgeving. In Liendert zie ik een drone opstijgen die de wijk virtueel in kaart brengt, voor een project dat voortkomt uit Earth Valley.
En ondanks dat er veel minder sensoren zijn gekomen dan de lijst met proefprojecten doet vermoeden, kom ik er toch nog heel veel tegen.
Geluidssensoren
Veel van de technologie waar de gemeente de stad slimmer mee wilde maken, kwam er uiteindelijk niet. Zo onderzocht de gemeente de mogelijkheden van een netwerk van lantaarnpalen met sensoren, maar het bleek te duur en te risicovol. Trackers om voorbijgangers te volgen, kwamen er ook niet. Op de route fiets ik langs het Lieve Vrouwekerkhof, waar een sensor hangt van een project met sensoren dat wel slaagde.
Boa’s gebruiken de sensor in de binnenstad om op afstand te zien of een evenementenorganisatie zich aan de afgesproken geluidsnorm houdt, zonder zelf aanwezig te hoeven zijn. Ik wil graag meekijken met een boa om te zien hoe dit precies werkt, maar dat gaat helaas niet: de feestverlichting is tijdelijk aangesloten op de voeding van de sensoren.
Volgens de sensorenkaart van de gemeente hangen er meer geluidssensoren in de stad: bij elke oranje stip volgens de legenda. Maar als ik langs enkele oranje stippen fiets, zie ik alleen bij Het Groene Huis op Landgoed Schothorst een sensor hangen. 'Voor educatieve doeleinden', zegt de gemeente. En het kaartje is helaas niet meer up-to-date. De oranje stippen in Nieuwland waren tijdelijke geluidssensoren voor vuurwerkdetectie.
Klimaatverandering meten
Van meet af aan wilde de gemeente voor het Smart City-programma samenwerken met de burgers en daarom zocht ze al snel contact met broedplaats de WAR. Uit dat contact ontstond ‘Meet je stad’; een netwerk van inwoners dat begon met het meten van de temperatuur in de stad. Inmiddels staat de samenwerking met de gemeente op een lager pitje. “Een groot deel van de activiteiten draait op de vrijwillige inzet van deelnemers”, zegt Paul Brouwer van ‘Meet je Stad’.
Als ik bij de WAR binnenstap zit Brouwer aan een groot blok tafels, waardoor zijn toch al kleine laptop nog kleiner lijkt. Rondom zijn laptop ligt een wirwar aan printplaatjes, sensoren en kabels. Hij is bezig met de voorbereiding van een workshop, vertelt hij. “Voor mensen die zelf een sensor willen bouwen.”
Grote meetstations, bijvoorbeeld van het KNMI, meten vooral buiten stedelijk gebied, legt Brouwer uit. “Wij zijn daarom begonnen met het meten van de temperatuur in de stad. Om te zien wat klimaatverandering lokaal doet.” Later zijn inwoners ook lichtintensiteit en fijnstof gaan meten. “En na de grote droogte enkele jaren geleden zijn we ook bodemvocht gaan meten.”
Brouwer laat een bouwpakket zien waarmee inwoners zelf een sensor kunnen bouwen, om deze daarna in eigen tuin op te hangen. Ik herken het witte kastje met sticker en zonnecel: die heb ik eerder aan een boom zien hangen. Als de sensor straks hangt, kan die verbinding maken met een publiek toegankelijk LoRa-netwerk, dat geschikt is voor het versturen van kleine pakketjes informatie over lange afstanden.
Er is nog een ander project waar de gemeente de samenwerking zocht met inwoners om de luchtkwaliteit te meten: het door de provincie opgezette Snuffelfiets. De experimentfase van het project is voorbij, en ook hier heeft de gemeente geen actieve rol meer. Wel rijden er nog inwoners met een mobiele sensor door de stad om fijnstof te meten.
“Snuffelfiets krijgt nu vernieuwde aandacht”, vertelt Roelof Schram van Civity, de organisatie die zoals Schram dat uitlegt als ‘digitale bibliothecaris’ fungeert voor projecten zoals Snuffelfiets. “Het klinkt misschien een beetje economisch, maar het kapitaliseren van het project moet nog gebeuren”, zegt Schram. Als voorbeeld noemt Schram een app die een ‘schone’ route voorstelt voor iemand met astma. “Maar de data kunnen ook dienen ter onderbouwing van beleid; waarom een maatregel wel of niet zou kunnen werken.”
Om een voorbeeld te laten zien van een inzicht uit Meet je Stad, neemt Brouwer me mee naar de tuin van de WAR, waar hij onder een sensor aan een lantaarnpaal in de tuin begint te graven. Onder de laag stro haalt hij een handvol zwarte houtsnippers tevoorschijn. “Tijdens de laatste droogte zagen we dat er bij twee sensoren in de stad veel meer vocht in de grond zat. Een van die sensoren was deze, in onze tuin. Die andere sensor bleek onder een sproeier te staan. Blijkbaar houden deze lagen in onze tuin veel vocht vast. Dergelijke observaties koppelen we terug aan deelnemers, met uitleg wat er in de tuin is gedaan om het vocht beter vast te houden.”
SCOREwater
De metingen van de bodemvochtsensoren van Meet je Stad worden ook onderzocht in het project SCOREwater, een door de EU gesponsord project voor slimme wateroplossingen. De drie steden die meedoen aan dit Europese project, Amersfoort, Barcelona en Göteborg, hebben elk een eigen focus. “In Barcelona onderzoeken ze wat je kunt meten met rioolwater, Göteborg onderzoekt het beheersen van watervervuiling door industrie”, zegt Pieter de Jong van Future City, verantwoordelijk voor de externe communicatie van het project.
In Amersfoort ligt de focus op het klimaatbestendig maken van de stad, zoals de bestendigheid bij overstroming. “Er wordt gewerkt aan een flood early warning system, een systeem dat een seintje kan geven als er bij piekbuien overlast wordt verwacht”, zegt De Jong. “Er zijn ook hittewandelingen gedaan, voor het analyseren van door inwoners ervaren hittestress.” De uitkomsten kunnen gebruikt worden voor gebiedsontwikkeling, zegt de gemeente over het project dat loopt tot komend voorjaar.
Op weg naar de volgende afspraak fiets ik langs twee plaatsen waar volgens een kaartje sensoren van SCOREwater in de grond moeten zitten. Op de eerste plek zie ik al snel een meetstation van Meet je Stad. Vanaf het kastje loopt er kabel langs de paal naar beneden, de grond in. Op de tweede plek kan ik niets vinden. De stickers met een verwijzing naar een website, die er volgens een bericht van de gemeente zouden komen, zie ik ook nergens terug. Maar de professionele sensoren van SCOREwater zitten diep onder de grond, heb ik begrepen.
‘Slimme’ afvalbakken
Aan de afvalcontainers waar ik langs fiets is niets bijzonders te zien, maar Chris Heberle van groenbeheerder SIGHT Landscaping vertelt dat hij vanuit zijn kantoor kan zien hoe vol de containers zijn.
“Voor het maaibeleid was ik eigenlijk op zoek naar een stoeptegel die de hoogte van het gras kon meten, maar ik kwam in contact met een bedrijf dat deze sensoren ontwikkelt”, vertelt Heberle als hij me een zwart kunststof blokje laat zien. Aan de onderkant zit een opening, en daarachter is een klein oogje te zien. “Deze sensoren plaatsen we boven in de container, en zo zien we op afstand of de vulling over de norm gaat.”
Het levert behoorlijk wat op volgens Heberle: “Hiervoor reden we een route volgens rooster: een chauffeur moet de route rijden, uitstappen, kijken of de container vol is. Nu besparen we 25% van de kosten en uitstoot door de route aan te passen aan volle containers. En bij het waterwingebied rijden we niet onnodig door het park heen.”
De stippen op het kaartje dat een collega van Heberle me laat zien, staan vooral in de wijk Schothorst. Waarom alleen daar? "Het is niet goedkoop", antwoord Heberle met een brede glimlach. “Ons streven is wel dat we gaan uitbreiden, vooral in parken en uithoeken.”
LIVE
Als ik in de buurt ben van mijn laatste afspraak, tuur ik tevergeefs de lucht af. Bij aankomst zie ik waarom ik niet vond wat ik zocht: de drone staat aan de grond. Ik sta op het Aldi parkeerdek, naast twee mannen in fluorescerende vestjes bij een speciaal ingerichte landingsplaats. “Ik schat in dat we uiteindelijk zo’n twee terabytes aan data verzamelen, dus we moeten tussendoor de data overzetten en de accu wisselen”, legt drone-piloot Lammert uit.
Lammert en Marc werken voor Eyefly, één van de bedrijven die de wijk Liendert in kaart brengen voor het project Liendert Interactieve Visuele Ervaring (LIVE). In LIVE zoeken diverse organisaties samen met de gemeente naar de kansen die digitalisering biedt voor een betere inrichting van de wijk. Met 3D-visualisatie software maken ze een virtuele kopie van de wijk. Zo kan de gemeente zien wat de gevolgen zijn van bepaalde keuzes, bijvoorbeeld voor de leefbaarheid of klimaatadaptatie.
De meeste mensen zijn nieuwsgierig, op een enkele inwoner na, vertelt Lammert. De inwoner wilde zijn achtertuin niet in beeld. “Dat respecteren we dan: we werken er zoveel mogelijk omheen.” Maar de beelden zijn alleen voor intern gebruik, verzekert Lammert. “De gemeente krijgt ze ook niet. We maken kentekens en gezichten onherkenbaar, en als het eindproduct klaar is worden de beelden verwijderd.”
Als alles gereed is laat Lammert de drone opstijgen. Daarna zie ik dat hij de knoppen loslaat: de drone vliegt zelfstandig richting de Hogeweg. Lammert hoeft daar weinig aan te doen, want de drone volgt een voorgeprogrammeerde route. Collega Marc opent een app op zijn telefoon om het vliegverkeer boven Amersfoort te bekijken. “Laatst kwam er een sportvliegtuigje langs, toen zijn we voor de veiligheid met de drone wat lager gaan vliegen.”
Voordat ik weer op mijn fiets stap, zoek ik nog even naar de drone. Het enige wat ik nog zie, is een stipje dat in de verte langzaam boven de horizon heen en weer beweegt.
Earth Valley
LIVE is een van de twee pilots die nog draaien binnen het Smart City-programma. Het project is een eerste concrete uitwerking van de andere pilot: kennisnetwerk Earth Valley. In Earth Valley werken bedrijven en instellingen in de regio Amersfoort-Utrecht samen aan stedenbouwkundige uitdagingen, zoals klimaatverandering en -adaptatie. De opgedane kennis gebruikt het Earth Valley netwerk weer voor toekomstige projecten.
Wat opvalt bij de huidige pilots, is dat niet de techniek maar een samenwerkingsverband centraal staat. In de eerste proefprojecten uit het programma was dit niet altijd het geval. De geluidssensoren zijn een voorbeeld van een project waarbij de techniek centraal staat, maar dit was een project uit de beginfase van het programma.
Afgelopen jaar was niet alleen het jaar waarin het Smart City-programma afliep: er werd ook een nieuw college geïnstalleerd én de nieuwe Klankbordgroep Digitalisering & Ethiek werd aan de raad voorgesteld. Zo begint Amersfoort dit jaar aan een nieuw hoofdstuk in het digitaliseringsproces, waarin de gemeente liever spreekt over de Digitale Stad. De slimme technologie voor een smart city bleek niet altijd succesvol. Voor de visie op de Digitale Stad is het nog wachten tot later dit jaar, maar met Earth Valley geeft de gemeente alvast een eerste aanzet tot een nieuwe richting.