De toekomstige industriewijk De Hoef lag ingeklemd tussen spoorlijnen en het drukke verkeersknooppunt Hoevelaken. Voor een goed functionerend bedrijventerrein was een stelsel van toegangswegen cruciaal. Midden jaren zeventig lag er een concept op de tekentafel voor een zuidelijke verbinding naar de Hoef: de Weg van de Vrijheid, vanaf de Hogeweg en onder het spoor naar Apeldoorn door. In de plannen was het eerst nog een tweebaansweg, maar zodra er genoeg bedrijven op De Hoef gevestigd waren, zou het een vierbaansweg moeten worden. Die voerde langs het Waterwingebied en langs de toekomstige nieuwbouwwijk Rustenburg.
De gemeente ging in gesprek met de buurtbewoners. In Liendert lieten de bewoners – verenigd in de zeer actieve wijkvereniging Liendert Leefbaar – zich door de gemeente overtuigen van de noodzaak van de weg. Zij kozen eieren voor hun geld nadat de gemeente hen een alternatief voorspiegelde: alle verkeer voor De Hoef dwars door hun wijk.
De BWR schiet in actie
Maar heel anders liep het in de nieuwbouwwijk Rustenburg. Hoewel de wijk nog volop in de steigers stond, was er al wel een wijkvereniging actief, de Bewoners Werkgroep Rustenburg, evenals een uit BWR voortgekomen Vereniging ‘Beter Wonen in Rustenburg, Liendert en omgeving’. Beide verenigingen tekenden bezwaar aan tegen de geplande verkeersweg langs de wijk. Bewoonster Roelie Norp vertelde: “De mensen met een koopwoning in Rustenburg hadden – dat was op dat moment ook een unicum voor Amersfoort – hun woning van de bouwtekening gekocht. Hierdoor was tijdens de bouw al bekend wie er kwamen wonen. Een aantal mensen heeft deze kopers al tijdens de bouwfase aangeschreven met het verzoek bezwaar aan te tekenen bij de eerste plannen voor deze weg.”
De nieuwe bewoners hadden natuurlijk geen enkele behoefte aan een drukke vierbaansweg langs de wijk, die de ‘ruimtelijke claustrofobie’ binnen Rustenburg verder zou versterken. De A 28 en de spoorlijn Amersfoort-Apeldoorn vormden immers al een grote barrière, die de wijk voor tweederde van de buitenwereld afsloot. Er was alleen nog de vrije doorgang door het Waterwingebied. Een vierbaansweg die ook deze poort zou afsluiten maakte van de wijk Rustenburg bijna een Middeleeuwse vesting.
De aanleg van de geluidswal langs de A28, 30 maart 1980 (Utrechts Archief foto 49957, Delta-Phot Luchtfotografie). In de jaren negentig is naast de A28 ook nog de Outputweg aangelegd als alternatief voor de Weg van de Vrijheid.
De bezwaarschriften tegen de plannen richtten zich op twee aspecten: de geluidswallen langs de A28 en die langs de Weg van de Vrijheid èn de verkeersprognoses die de gemeente toepaste voor de Weg van de Vrijheid.
De gemeente wilde geen al te hoge geluidswallen langs de Weg van de Vrijheid. De kosten wogen niet op tegen de verwachte geluidsreductie, zo meende men op het stadhuis, onder andere omdat door de openingen in de wal bij kruisingen (Lageweg, Van Randwijcklaan) het effect van de geluidswering grotendeels teniet ging. Rijkwaterstaat pleitte daarentegen juist voor hoge geluidswallen. Langs de A28 was volgens RWS een wal van minstens 5½ meter noodzakelijk terwijl de gemeente niet verder wilde gaan dan ten hoogste drie meter.
Ook voor de verkeersprognoses verschilde de gemeente van mening met andere overheden. Voor de berekening van de geluidsbelasting op de Weg van de Vrijheid was de gemeente (in 1975) uitgegaan van slechts 500 motorvoertuigen per dag. Drie jaar later schatte het Samenwerkingsorgaan Eemland dat aantal veel hoger in (14.500 tot 35.000 voertuigen per dag).
Uiteraard grepen de bewoners deze tegenstrijdige informatie aan om de gemeente onder druk te zetten. De gemeente moest maar eens uitleggen hoe zij aan haar cijfers kwam en waarom andere overheden tot zulke andere resultaten kwamen.
Salamitactiek
Wat begonnen was als een spontane actie werd in de loop der jaren bijna een fulltime baan, maar dat hadden de Rustenburgers er wel voor over. Het proces bleek namelijk vol complicaties, die de bezwaarmakers aanvankelijk nooit hadden voorzien. De Weg van de Vrijheid was onderdeel van de bovenwijkse verkeersstructuur in Amersfoort-Noord en daardoor kwam het tracé in een hele reeks bestemmingsplannen terug: het Bestemmingsplan Rustenburg (1975), de herziening van het bestemmingsplan Rustenburg (1978), het struktuurplan Amersfoort-Noord (1982) en het bestemmingsplan De Hoef (1984). Tegen elk plan moest men bezwaar aantekenen want anders was de Weg van de Vrijheid alsnog een voldongen feit. En wanneer de gemeente de bezwaren terzijde schoof, moest men tegen dit besluit in beroep bij de provincie Utrecht en eventueel bij de Raad van State.
Die reeks bestemmingsplannen zorgde verder voor een andere complicerende factor. Omdat in de bestemmingsplannen voortdurend een stukje van de weg aan de orde kwam, werd nooit helemaal duidelijk hoe de hele verkeersstructuur in al zijn details er uit zou komen te zien. Lastig voor de bewoners, die elke keer maar moesten afwachten hoe het volgende stukje van de weg op papier zou uitvallen, maar ook lastig voor Gedeputeerde Staten van de Provincie Utrecht, die de bestemmingsplannen moesten goedkeuren zonder het totale verloop van de weg te kennen.
Bovendien veranderden de opvattingen van de gemeente over de weg nogal eens, zodat het bestemmingsplan eigenlijk elke keer al tijdens de beroepsprocedure achterhaald was. Nieuwe verkeersprognoses en milieuvoorschriften haalden de plannen voortdurend in. Elke goedkeuring van Gedeputeerde Staten ging in de loop der jaren dan ook gepaard met heel wat mitsen en maren.
Een kort chronologisch overzicht: Gedeputeerde Staten van de Provincie Utrecht onthielden hun goedkeuring aan de verkeersstructuur in het bestemmingsplan Rustenburg (1975), niet alleen omdat hier nog sprake was van de Gordelweg (die toen de plannen ter beoordeling aan GS werden gestuurd, in feite al geschrapt was), maar ook omdat de geluidswering nog niet geregeld was. Ook in de herziening van het bestemmingsplan Rustenburg (1978) ging de gemeente uit van inmiddels verouderde vooronderstellingen. Zo werd de Weg van de Vrijheid opgenomen als een tweebaansweg, terwijl een vierbaansweg (met alle consequenties van dien voor de geluidswering) meer in de rede lag. In 1982 keurde de Raad van State de weg in principe goed, onder voorbehoud dat de geluidswering aanzienlijk verbeterd zou worden en de weg als een geheel ter inzage gelegd werd
De (doodlopende) Weg van de Vrijheid tussen de Lageweg en de Hogeweg (op de achtergrond). Foto: addy schuurman, 2006. Links de beloofde geluidswal.
Zo hadden de gemeentelijke bestemmingsplannen meer het karakter van een momentopname dan van een uitgewerkte visie voor de toekomst; dat was voor Gedeputeerde Staten aanleiding delen ervan – in het bijzonder de stukken over de Weg van de Vrijheid – steeds af te keuren. Zo bleef er altijd een juridische opening voor bezwaren van omwonenden.
Op het stadhuis dacht men daar ondertussen heel anders over: voor de gemeente-ambtenaren was de discussie over de Weg van de Vrijheid eigenlijk elke keer een gepasseerd station. Want zodra er een stukje van de Weg van de Vrijheid was goedgekeurd werd dat stukje meteen aangelegd: zo kwam er een tweebaansweg tussen de Hogeweg en het Koeriersterspad langs Rustenburg. Maar de aansluiting op de Hogeweg kwam er niet. En aan de andere kant werd ook het stukje weg vanaf het Koeriersterspad naar De Hoef – met de tunnelbak onder de spoorlijn Amersfoort-Apeldoorn – voortdurend afgekeurd. De gemeente hield echter hardnekkig vol en de aanleg van de tunnelbak leek slechts een kwestie van tijd....