Kwetsbare mensen die door een te streng beleid van gemeentes nog verder in de problemen worden gebracht. Het ene schrijnende verhaal volgde het andere op in de media in het afgelopen jaar. De gemeente Amersfoort probeert dit anders te doen. Door maatwerk te leveren voor mensen in de bijstand. Partijen in de Amersfoortse raad staan achter dit beleid. Maar niet alle partijen lijken hun controlerende functie even serieus te nemen. En ook op het gebied van passend werk voor iedere bijstandsgerechtigde is er nog een grote slag te slaan.
“Mensen met een bijstandsuitkering in Amersfoort worden over het algemeen positief benaderd door hun contactpersoon bij de gemeente”, zegt de voorzitter van de Cliëntenraad Werk en Inkomen in Amersfoort. De meeste leden die in de raad zitten ontvangen zelf bijstand.
Als officiële adviesraad mag de Cliëntenraad de gemeente gevraagd en ongevraagd advies geven. “We hebben het gevoel serieus genomen te worden door de gemeente. Met ons advies wordt vaak wat gedaan. Het belangrijkste punt waarop wij zouden willen dat er beter naar ons geluisterd wordt, is als het gaat over het helpen van 55+ers aan betaald werk. Verder klopt het wel met de menselijke maat in Amersfoort.”
De menselijke maat. Een veelgehoorde term in Nederland sinds de toeslagenaffaire. Bijvoorbeeld bij het verhaal over een bijstandsgerechtigde in Wijdemeren, die vanwege ontvangen boodschappen 7000 euro moest terug betalen. Hoe staat het met de menselijke maat bij de uitvoer van de participatiewet - die de bijstand regelt - in Amersfoort? En hoe actief controleren de partijen in de Amersfoortse raad het college op het gemeentelijk beleid?
Met maatwerk probeert de gemeente te voorkomen dat mensen moeten worden gekort op hun uitkering: in het fraudebeleid maakt Amersfoort nadrukkelijk onderscheid tussen fouten, vergissingen en fraude. Ook bundelt de gemeente haar krachten met ongeveer twintig maatschappelijke organisaties in het netwerk "Samen tegen armoede". Dit netwerk wisselt informatie uit en deelt signalen, waardoor er snel gereageerd kan worden in nijpende situaties.
“Het is nergens zo goed geregeld als in Amersfoort.” zegt Dick van Maanen, directeur van Stadsring 51. Zijn organisatie helpt, in opdracht van de gemeente, mensen met schulden. Meer dan een derde van het klantenbestand van Stadsring51 zit in de bijstand. Van Maanen kan het maatwerk in Amersfoort goed vergelijken met andere gemeentes: hij was jarenlang directeur sociaal domein bij verschillende gemeentes in Nederland. “In Amersfoort komen bijvoorbeeld relatief weinig huisuitzettingen voor. Dat komt omdat we samenwerken met huurcorporaties om bij mensen met schulden een uitzetting zoveel mogelijk te voorkomen”.
Mensen buiten beeld
Toch maken maatschappelijke organisaties zich zorgen over mensen die niet in beeld zijn. “Mensen trekken vaak te laat aan de bel”, zegt René Slotboom van Motiva Straatadvocaten. Als hulpverlener ondersteunt Slotboom dak- en thuislozen in Amersfoort. “Mensen met grote problemen en veel stress worden murw. Het is lastig voor hen om hulp te vragen. Terwijl we mensen beter kunnen helpen als we ze eerder in zicht hebben.”
Dit erkent ook Van Maanen over de doelgroep van Stadsring51. “We moeten ervoor zorgen dat meer mensen ons weten te vinden zodat we ze op tijd kunnen helpen. De gemeente doet al veel op dit gebied, maar het kan altijd beter. Sinds begin 2021 werkt de gemeente met het project Vroeg Eropaf, om mensen nog eerder in beeld te krijgen. We hopen dat de cijfers ons gaan laten zien dat dit project goed werkt.”
Alle partijen in de Amersfoortse raad zijn voorstander van maatwerk voor mensen in de bijstand. Toch is er een verschil in de houding van de verschillende partijen. De SP, PvdA, CDA, ChristenUnie en DENK agenderen het onderwerp regelmatig en controleren het college actief. Zo organiseerde de SP, PvdA en CDA rondetafelgesprekken over de ruimte in de participatiewet. Deze ‘rondes’ geven ook een platform voor maatschappelijke organisaties, zoals Motiva Straatadvocaten en de voedselbank, om vanuit de praktijk verbeterpunten op dit maatwerk aan te dragen.
Stadsring 51 directeur Dick van Maanen (credits: VB Fotografie | Sabine Keijzer)
Anders is de omgang van de VVD en D66. Deze partijen vertrouwen vooral op het papieren beleid: moties die het belang van maatwerk extra benadrukken worden door hen veelal weggestemd omdat ze overbodig zouden zijn. De houding van de BPA is moeilijker te duiden. Aan de ene kant dient de partij zelf moties in om de uitvoer van de participatiewet een socialer gezicht te geven. Aan de andere kant stemt de partij soms tegen moties van andere partijen. Dit gebeurt omdat, aldus Hans van Wegen in een debat, ‘het beleid in Amersfoort fantastisch is’. Ook vindt hij dat in sommige gevallen partijen moties indienen voor publiciteitsgewin.
Passend werk
De participatiewet gaat naast financiën ook over werk. Kernpunt van de wet is dat de bijstand een tijdelijk vangnet biedt. Het doel: mensen zo snel mogelijk aan het werk krijgen, of op zijn minst laten participeren. Dit kan bijvoorbeeld door als vrijwilliger bij de voedselbank aan de slag te gaan. Hier komt ook het idee van een tegenprestatie vandaan. Als mensen geen betaald werk kunnen verrichten dan maar onbetaald. Door sommige partijen wordt dit deel van de wet dan ook geïnterpreteerd als ‘voor wat, hoort wat’. Maar, het overgrote deel van de mensen in de bijstand wil graag werken. Het draagt bij aan hun gevoel van eigenwaarde.
Werk is dus een belangrijk onderdeel van de participatiewet. Maar gemeentes krijgen niet voldoende geld om iedereen die onder de participatiewet valt een traject naar werk aan te bieden. In Amersfoort is daarom gekozen om geld uit het gemeentelijk budget vrij te maken voor re-integratie. De gemeente gebruikt dit geld om begeleiding naar werk aan te bieden die past bij de behoefte van verschillende doelgroepen. Ook probeert Amersfoort werkgevers te verleiden onderdeel te worden van het werkgeversservicepunt. Dit servicepunt koppelt de vraag van werkgevers aan het aanbod van werkzoekenden.
Maar: de afstand tot de arbeidsmarkt blijft voor veel mensen in de bijstand groot. Dat er vanuit het Rijk bijna geen budget is voor re-integratie maakt het voor de gemeente niet makkelijk. In 2019 stroomde van de bijna 3000 bijstandsgerechtigden een kleine 400 volledig uit naar een betaalde baan. Dat is ongeveer 13%.
Uitdaging
Slotboom: “Iedereen kan werken. Maar niet iedereen kan zich schikken naar een regulier werkritme of andere normen. Hier wordt weinig rekening mee gehouden.” De doelgroep waar Slotboom mee werkt is niet de enige groep die moeite heeft passend werk te vinden. Volgens de voorzitter van de Cliëntenraad is het moeilijk om 55+ ers aan het werk te krijgen. “Je kunt natuurlijk iedereen in een callcenter laten werken. Maar echt passend werk is dat niet voor de meeste 55+ers. Terwijl die mensen heel graag aan het werk willen.” Ook mensen met een recent migratieverleden hebben De Stadsbron laten weten dat werk in lijn met het opleidingsniveau voor hen vaak niet is weggelegd. Een vluchteling kan in Syrië als arts hebben gewerkt, maar in Amersfoort omscholing krijgen voor werk als bijvoorbeeld fietsenmaker.
René Slotboom en een medewerker van Motiva Straatadvocaten bij pakketten spullen verzameld voor dak- en thuislozen (bron: Facebook)
Welke Amersfoortse partijen zetten zich in voor bredere kijk op werk - zodat werk voor alle doelgroepen ook echt passend werk is? Het verschil op dit onderwerp tussen de partijen is klein. Wel zijn het vooral de PvdA, SP, ChristenUnie en CDA die moties, schriftelijke vragen en rondetafelgesprekken opzetten. Een voorbeeld is een rondetafelgesprek over het idee van een basisbaan voor iedereen.
Anders is de rol van de VVD. Waar deze partij werken omschrijft als ‘beste uitweg uit armoede’, voelt de VVD weinig voor nieuwe initiatieven om mensen aan het werk te helpen. Wel stelde de partij tot twee keer toe schriftelijke vragen aan het college, om te controleren of de gemeente afdoende zorgt dat bijstandsgerechtigden een tegenprestatie leveren.
Er is in Amersfoort - net als in de meeste andere Nederlandse gemeentes - nog een groot onbenut, bijstandsgerechtigd arbeidspotentieel. Een groep die over het algemeen heel graag zelf aan de slag wil. Werkzoekenden helpen passend werk te vinden blijft een aandachtspunt voor de gemeente, ook na de komende gemeenteraadsverkiezingen.