In februari 2022 werd bekend dat het Luxemburgse investeringsfonds Asper Dorothea een bedrag van 250 miljoen euro zou investeren in het Edese bedrijf Energie voor Elkaar. Toen ik op (destijds) Twitter meldde dat buitenlandse investeerders hiermee een strategisch belang in het Edese warmtenet hadden verworven, reageerde een raadslid uit Amersfoort: “Dat moeten we in Amersfoort niet willen!” Ik liet hem weten dat het Warmtebedrijf Amersfoort een ‘zusje’ van het Warmtebedrijf Ede is en dus deel uitmaakte van deze overname. “Waarom weten wij dit niet?” vroeg hij.
Het vormde de aanleiding voor dit drieluik om ook inwoners van Amersfoort meer inzicht te geven in de belangen die spelen rond het warmtenet. Daarbij zal ik af en toe verwijzen naar Ede, omdat het warmtebedrijf daar is begonnen. In Ede zit het hoofdkantoor van Energie voor Elkaar, een platform van energiebedrijven in inmiddels 15 Nederlandse gemeenten.
Een geheimzinnige overname
De overname door Asper gaf in Ede de nodige politieke deining, want de gemeenteraad was hierover niet geïnformeerd door het college, en het college was door het bedrijf min of meer voor een voldongen feit gesteld. De zaak was in de luwte beklonken, terwijl er toch grote belangen mee gemoeid zijn.
Het warmtebedrijf is een private onderneming waar de gemeente Ede (en dat geldt ook voor Amersfoort) geen zeggenschap over heeft. Wel rolde de gemeente in 15 jaar tijd de rode loper voor het bedrijf uit, waarbij op cruciale momenten te weinig regie werd gevoerd om de publieke belangen goed te borgen. Daardoor is er nu sprake van een monopoliepositie op inmiddels 40 procent van de Edese warmte, en dit belang wordt elk jaar groter. Energie voor Elkaar controleert de hele keten, van de infrastructuur (de buizen in de grond) tot de warmteproductie (de biomassacentrales) en de levering aan klanten (het warmtebedrijf), inclusief allerlei toeleverende en adviserende bedrijven.
Toen ik Energie voor Elkaar belde om opheldering te krijgen over de mega-investering van Asper, werden sommige vragen wél beantwoord en andere niet, of in ieder geval niet voldoende transparant. Mijn volledige gesprek met directiewoordvoerder Audrey van den Berg kun je als longread nalezen en geeft een goed beeld van de kwesties die spelen en het rookgordijn dat hierover werd opgetrokken. De uiteindelijk belanghebbenden (UBO’s, ultimate beneficial owners) werden zorgvuldig afgeschermd. Het bedrijf wilde geen antwoord geven op de vraag hoe de investeringsconstructie in elkaar zit.
Hoog tijd dus om de bedrijfsstructuur grondig door te lichten en antwoord te krijgen op de vraag: wie hebben de macht en wie verdienen er aan de energietransitie?
Hoe bedrijven zich organiseren
Omdat niet alle lezers bekend zullen zijn met hoe bedrijven zich organiseren, eerst een beknopte uitleg waarom ondernemers kiezen voor een constructie met meerdere BV’s. Een Besloten Vennootschap (BV) is de meestgekozen rechtsvorm en heeft een aantal voordelen op het vlak van aansprakelijkheid, eigenaarschap en fiscaliteit. Om financiële risico’s te spreiden worden meerdere BV’s in een holding of moedermaatschappij gehangen. Die holding kan de winsten afromen. Een BV heeft aandelen, dus als je geld van investeerders nodig hebt om uit te breiden kun je hen in ruil daarvoor aandelen in je bedrijf geven. Om optimaal gebruik te kunnen maken van de voordelen van deze rechtsvorm heb je een holdingstructuur nodig (zie de illustratie).
Met een holdingconstructie is op zich niet zoveel mis, een groot deel van ondernemend Nederland maakt er handig gebruik van. Maar het kan ook gebruikt worden om een hele ‘kerstboom’ op te tuigen die voor buitenstaanders niet meer transparant is. Er kan worden geschoven met bedrijven, rollen die bestuurders vervullen, aandelen, zeggenschap, onderlinge diensten en geldstromen. En dan zie je soms door de (kerst)bomen het bos niet meer. Eigenaren kunnen meer invloed uitoefenen, terwijl er minder controle op is. Dat maakt het ook moeilijker om een antwoord te geven op de vraag wie de macht heeft en wie eraan verdient.
Dit jaar heb ik de bedrijfsconstructies van Amersfoort.energie BV (de holding waar het Warmtebedrijf Amersfoort en Duurzaam Opwekken Amersfoort in zitten) en Energie voor Elkaar (de holding in Ede) geanalyseerd en de jaarrekeningen doorgewerkt. Ook heb ik een diepgravend onderzoek uitgevoerd naar de eigenaren en investeerders. Een klassieke ‘follow the money’ dus. Gelukkig is veel van deze informatie beschikbaar in de databases van de Kamer van Koophandel, het Kadaster, Graydon Insights, Company Info van het Financieele Dagblad en het Luxemburgse UBO-register. Uit deze analyse blijkt dat er drie belangrijke spelers zijn die je de ‘biomassabaronnen’ zou kunnen noemen.
Drie ‘biomassabaronnen’
De eerste is multimiljonair Gerard Zijerveld (70). Als vroege investeerder maakte hij het Edese warmtenet mogelijk. Samen met zijn twee jongere broers Ad en Matthias verwierf hij een vermogen in de productie en export van kaaspoeder, gesmolten kaas en speciaalkazen. Volgens de laatste gegevens (van 2022) zijn de broers goed voor 240 miljoen euro. Ze staan dus elk jaar tegen wil en dank in de Quote 500.
Een kleine disclaimer: de man op de foto boven dit artikel, met in zijn ene hand een kaasplank en in de andere een mand met houtsnippers, is fictief. Het beeld is gegenereerd met de AI-tool DALL·E. Zijerveld schermt zichzelf zo goed af, dat er online nauwelijks informatie over hem is te vinden.
Voor zijn kaasfabriek Vika had Zijerveld behoefte aan warmte. Hij zag dat er bij de overheid diverse goedgevulde subsidiepotten voor duurzame energie waren en met deze subsidies en eigen geld bouwde hij zijn eerste bio-energiecentrale. Dankzij een stevige lobby bij de gemeente Ede kreeg hij in korte tijd vergunningen voor drie centrales, warmtebuizen in de grond, en de garantie dat hem voor een gunstige prijs het gemeentelijke snoeiafval zou worden aangeleverd. Hoe dat ging is even fascinerend als ontluisterend. Zo was er bijvoorbeeld geen milieuvergunning nodig, ook al stond een van de biomassacentrales midden in een woonwijk en de ander pal naast een Natura2000 gebied.
Het bedrijf groeide in rap tempo en de gemeente beschouwde Zijerveld als ‘partner in de energietransitie’. Zo’n positie waarin de overheid je beste vriend is en de subsidies met miljoenen tegelijk binnenstromen is natuurlijk riant. De diverse bedrijven van Zijerveld gingen in 2020 over naar een nieuwe holding, Energie voor Elkaar. Hij benoemde zijn protegé Valentijn Kleijnen als CEO en verkocht zijn belangen aan Asper Dorothea. Dit Luxemburgse private equity fonds is speciaal opgericht om een strategisch belang te verwerven in de Nederlandse duurzame energiesector.
De tweede is de CEO van Energie voor Elkaar, Valentijn Kleijnen (47). Deze ambitieuze en visionaire ondernemer richtte een verhikel op, ZON Transitiesupport, om “met kennis, middelen en drive” zoveel mogelijk participaties op te zetten en belangen in bestaande en nieuwe warmtebedrijven te verwerven. Kleijnen zag net als Zijerveld kansen in de megasubsidies die vanuit de rijksoverheid en de provincie naar biomassa en andere ‘duurzame’ vormen van energie-opwekking vloeiden en wilde daar optimaal gebruik van maken.
Onder Kleijnens leiding ontwikkelde het bedrijvenplatform zich tot een grote speler met posities in 15 Nederlandse gemeenten. Naast Ede en Amersfoort zijn er warmtebedrijven opgericht in Veenendaal, Scherpenzeel, Apeldoorn, Almere, Haarlemmermeer en Oss. Er zijn ontwikkelingstrajecten in Wageningen, Den Haag, Rotterdam, Utrecht, Deventer, Zwolle en Nijmegen. Hier wordt actief gelobbyd in de politiek om warmtenetten aan te mogen leggen. Als het even kan probeert het bedrijf de hele keten te beheersen. Telkens worden ‘strategische overeenkomsten’ gesloten met gemeenten om een voet tussen de deur te krijgen en warmtenetten verder uit te breiden.
Zo heeft Valentijn Kleijnen op zijn Linkedin-profiel nu 11 directiefuncties vergaard die hij allemaal fulltime uitvoert, wat op zichzelf al een prestatie is. Kijken we naar de holdingstructuur, dan zien we 17 dochterondernemingen. Kleijnen heeft in totaal maar liefst 26 bestuursfuncties in bedrijven, waaronder het WBA. Het hoofdkantoor in Ede had in 2021 100 miljoen euro aan activa (bezittingen).
In de Graydon-database is te zien dat Energie voor Elkaar op 10 februari 2021 vrijwel geheel in handen van Asper Dorothea is gekomen. ZON Transitie Support, het bedrijf waarvan Kleijnen zelf eigenaar is, heeft ongeveer 5 procent van de aandelen in bezit. Kleijnen stuurt het hele imperium operationeel aan.
Het Warmtebedrijf Amersfoort hangt onder de financiële holding Amersfoort.energie BV. De regiodirecteur is Anita van den Berg die het samen met Valentijn Kleijnen aanstuurt. Hierin wordt op dit moment flink geïnvesteerd door Asper. In totaal is er 250 miljoen euro beschikbaar, verdeeld over vier gemeenten in Nederland: Ede, Almere, Amersfoort en Haarlemmermeer, waar in totaal 90 kilometer aan buizen wordt gelegd.
De Luxemburgse investeerders
De derde is investeringsmanager Olivier Delpon de Vaux (38). Hij behartigt de belangen van de institutionele en private investeerders die zich hebben verenigd in het Luxemburgse fonds Asper Dorothea Holding Company S.à.r.l. In dit fonds, dat wordt gemanaged door Asper Investment Management in Londen, participeren vier grote spelers:
-
De Europese Investeringsbank (EIB). Deze doet grote investeringen in projecten die in lijn zijn met het Europese beleid. Zoals de energietransitie naar meer duurzame warmtebronnen waarmee de klimaatdoelstellingen van Parijs en de Green Deal moeten worden gehaald. De EIB leent hiervoor geld op de kapitaalmarkt in ruil voor obligaties en kan dit als overheidsbank tegen een heel lage rente doen. De inleg van de EIB is 30 miljoen euro, met een toezegging van nog eens 40 miljoen als alles volgens plan verloopt, dus in totaal 70 miljoen euro.
-
Het Pensioenfonds ABP. Dit is het Nederlandse pensioenfonds voor de overheid en het onderwijs. Het ABP ziet in de op biomassa gestookte warmtenetten een ‘innovatieve oplossing’ om de CO2-uitstoot terug te dringen en legt in totaal 45 miljoen euro in. Het pensioen van de Amersfoortse wethouders en ambtenaren wordt dus indirect een klein beetje opgebouwd met een investering in het Warmtebedrijf. Het kan verkeren. Het ABP zat fors in ‘fossiel’, maar na acties van Extinction Rebellion maakte het pensioenfonds een draai en besloot deze investeringen af te stoten. Daardoor kan het ABP nu extra inzetten op ‘slimme warmtenetten’.
-
Mubadala. Een bijzondere in dit rijtje, want hier zitten de oliedollars van Abu-Dhabi, een van de Arabische emiraten, in. Dat is geen democratisch land maar een ’tribale autocratie’ onder leiding van sjeik Mohamed bin Zayed Al Nahyan, een van de machtigste mannen ter wereld. Abu-Dhabi levert 94% van de olie uit de Verenigde Arabische Emiraten en wil die olievoorraad nog helemaal oppompen en te gelde maken voordat de wereld overstapt op meer duurzame bronnen. Een klein beetje van dat oliegeld wordt nu dus geïnvesteerd in de ‘duurzame’ verbranding van Amersfoortse houtsnippers, en het rendement daarvan gaat gewoon weer de olie in. Ook al poogt Mubadala een meer duurzaam imago op te bouwen, het loopt – net als de andere golfstaten, zo bleek op de klimaattop in Dubai – bepaald niet voorop in de energietransitie. Het is wel de grootste speler in het fonds met een bijdrage van minimaal 135 miljoen euro.
- Sommige investeerders worden door Asper afgeschermd. Een betrouwbare bron bij de EIB in Luxemburg laat weten dat ook de BBC Pension Trust, het pensioenfonds van de BBC, voor 36 miljoen euro meedoet in Asper Dorothea en dus mede-eigenaar is van het Amersfoortse warmtenet.
Luxemburg is het Silicon Valley van de investeringsfondsen. De hele infrastructuur is er op ingericht om dit soort fondsen optimaal te faciliteren. Hier zitten fiscale voordelen aan en belanghebbenden kunnen via Luxemburg beter worden afgeschermd.
Asper is een gesloten bunker
De financiële belangen worden vanuit Londen gemanaged door ‘director’ Olivier Delpon de Vaux. Deze investeringsmanager staat bij de KvK ingeschreven als commissaris van zowel Energie voor Elkaar als Amersfoort.energie. Een commissaris houdt namens aandeelhouders en investeerders toezicht op de uitvoering van het beleid van een onderneming. Oftewel: hij controleert CEO Valentijn Kleijnen.
Om dat goed te kunnen doen zijn ook twee BV’s in Nederland opgericht: Asper Investment Management NL, gezeteld in Den Bosch, en Asper Dorothea Holding Company in Amsterdam. Deze bedrijven zijn 100% dochters van de Luxemburgse S.à.r.l. Van de eerste is Delpon de Vaux directeur, van de tweede commissaris. De bestuurder van beide bedrijven is sinds kort de Nederlandse duurzaamheidsmanager Jiska Klein. Op de balans stond per 31 december 2021 bijna 58 miljoen euro aan vaste activa (gebouwen, centrales, infrastructuur) vermeld. Op de website van Asper staat vermeld waar het Nederlandse kantoor is ‘gevestigd’: de Prins Hendrikkade 21-E in Amsterdam. Dat is het adres van StartDock, waar Asper als ‘brievenbusfirma’ een flexwerkplek huurt.
Als ik contact opneem met Asper in London om op te helderen hoe de investeringsconstructie van het Asper Dorothea-fonds nu precies in elkaar zit, gaan de luiken meteen dicht. Directeur Luigi Pettinicchio verwijst naar een summier persbericht op de eigen website en naar de communicatie-afdeling van Energie voor Elkaar, die weigert de constructie op te helderen. Olivier Delpon de Vaux reageert eerst niet en blockt bij een tweede e-mail mijn mailadres. Jiska Klein beantwoordt voicemails niet en mailt deze reactie op de openstaande vragen: “Dank voor uw interesse in Asper en de energietransitie in Nederland! We weigeren echter vriendelijk het verzoek om deze aspecten te bespreken. Bedankt voor uw begrip.” Asper is dus een gesloten bunker.
Waarom investeren in Amersfoort?
Waarom investeert Asper miljoenen in Amersfoort? Op de eigen website wordt kort iets uitgelegd over de investeringsaanpak die ‘Infrastructure Growth Equity’ wordt genoemd en in dit artikel legt de CEO van Asper uit wat zijn visie is. Het komt er op neer dat de private investeerders kansen zien om geld te verdienen in de energietransitie. Ze investeren in de ontwikkeling van warmte-infrastructuur met een lange termijn visie. Ze brengen kennis en expertise in om bedrijven, zoals WBA, te helpen snel op te schalen. Het werven van klanten heeft hierbij prioriteit, want die brengen geld in het laatje om de investeringen mee terug te verdienen.
De rendementen die ze verdienen zijn door de Autoriteit Consument en Markt (ACM) conform de eisen van de Warmtewet gemaximeerd op 5,2 tot 6,8 procent, maar dit wordt niet echt gecontroleerd. Dergelijke rendementen in de werk-BV’s kunnen in een holdingstructuur met een S.à.r.l. in Luxemburg bovendien hoger uitpakken.
ZON Transitie Support van Valentijn Kleijnen lobbyt bij de politiek en regelt vergunningen om warmteprojecten ‘bouwklaar’ te maken, waarna Asper ze overneemt. Hoewel Kleijnen het imperium runt, heeft Asper een grote mate van zeggenschap en financieel eigenaarschap. Afgesproken is dat Asper 95 procent van de aandelen in handen krijgt.
Concluderend: wie verdienen als aandeelhouders/eigenaren aan de Amersfoortse warmte? Dat zijn de grote investeerders in het Luxemburgse fonds Asper Dorothea, de eigenaren van Asper Management in Londen en de Nederlandse CEO Valentijn Kleijnen. Deze mensen zitten er komende winter – net als de inwoners van Amersfoort, dat gelukkig wel – warmpjes bij.