2 reacties

‘Duurzame energie’: zorg voor milieu zal dwingen tot impopulaire beslissingen

door Jeroen de Valk
6 oktober 2020om 18:02u
‘Amersfoort Energieneutraal in 2030’. Het was in 2018 een mooie kreet in verkiezingstijd. We zagen dat ook terug in het coalitieakkoord. Wijken gaan van het aardgas af, zonnevelden moeten worden aangelegd en windmolens geïnstalleerd. 
Maar nu er spijkers met koppen moeten worden geslagen, is de verdeeldheid groot. Evenals bij rondwegkwesties zijn er burgerinitiatieven en boze omwonenden. Maar daar blijft het niet bij. De klimaatstandpunten trekken zich niets aan van de indeling coalitie/oppositie. (Dat is bij rondwegdiscussies wel anders.) Verder is er de bemoeienis van Den Haag. Want daar werd Amersfoort voor een zware opgave gesteld: ga in overleg met de regiogemeenten - het zijn er zeven, Amersfoort meegerekend - en zie maar hoe je er uit komt. 

stadsbron - res regio's (2).pngDe dertig energie-regio's van Nederland. Amersfoort is het rode vlekje in het midden. FOTO GEMEENTE AMERSFOORT

De diverse dilemma’s werden geïllustreerd door een recent debat dat Alex Engbers (CDA) opende over dit onderwerp. ,,We zijn allemaal vóór duurzaamheid, daar zal deze discussie niet over gaan. Maar nu moeten zeven windturbines in Amersfoort een plek krijgen: bij begraafplaats Rusthof en de dierentuin. Zo komen ze wel erg dichtbij. Enorme windturbines van 150 meter hoog. Ze zullen dominant aanwezig zijn. Ook veroorzaken ze geluidsoverlast.’’ Amersfoort kan beter energie afnemen van windtorens ‘op zee of in de polder’; ,,Daar leveren ze ook een veel hoger rendement op.’’ 

Wat Jeroen Bulthuis (GroenLinks) betreft, hebben we geen tijd voor dergelijke overwegingen. ,,Het is onze taak om het klimaatakkoord van Parijs in praktijk te brengen. Uit de laatste berichten begrijpen we dat de eisen al onvoldoende zijn. Het zetten van grote stappen vereist lef en leiderschap.’’ Bulthuis citeerde een Russisch gezegde: ,,Wie wil, zoekt een mogelijkheid.  Wie niet wil, zoekt een reden.’’ Daarna deed hij er meteen een zelf bedachte oneliner bij: ,,Zoals de coronacrisis niet wacht op Famke Louise, zo wacht de klimaatcrisis niet op het CDA.’’ 

Vóór windmolens en zonnevelden

Na een debat van een vol uur was er veel gezegd waardoor deze complexe zaak nog complexer werd gemaakt. Engbers herhaalde nog maar eens dat hij ‘niet het doel, maar de weg ernaar’ ter discussie wilde stellen. Maar zijn windmolen-motie werd met een ruime meerderheid weggestemd. Hij had hierin voorgesteld om geen windmolens van 150 meter en hoger binnen vijf kilometer van de gemeentegrenzen te plaatsen. 
De meerderheid wil dat die molens er dus wél komen. Een krappe meerderheid - 18 voor, 14 tegen - stemde ook vóór het voorstel van enkele coalitiepartijen en de PvdA om het ‘RES-bod’ (daar kom ik zo op terug) te verhogen. Daarmee gaan de duurzaamheidseisen omhoog, kunnen die windmolens niet meer achterwege blijven en worden lieverkoekjes niet gebakken. Een meerderheid wil ook de omstreden, nog aan te leggen zonnevelden in Vathorst-Noord in het RES-bod opnemen. 
Wat is dat RES-bod ook alweer? Een soort stappenplan op het gebied van de Regionale Energie Strategie, de RES dus. Vóór de zomer van 2021 moeten in Den Haag de suggesties binnen zijn van de dertig ‘energieregio’s’. Eén daarvan is Amersfoort en omgeving. De duurzame energie wordt gemeten in terawatturen, ook wel afgekort tot TWh. In Nederland als geheel moet in 2030 35 TWh  per jaar worden opgewekt.  
De stad Amersfoort wil toewerken naar een productie van niet 0,5 maar 0,7 terawattuur in 2030. Dat klinkt indrukwekkend, maar GroenLinks merkte al op  dat Flevoland zich nóg ambitieuzer heeft getoond. De lezer denkt nu: geen wonder, want daar is meer ruimte voor zonnevelden en windmolens. In Amersfoort is alleen het vinden van ruimte voor woningbouw al een bezoeking. 
Dat denkt de VVD in Amersfoort waarschijnlijk ook, want de liberalen zijn ongelukkig met het besluit over de hogere terawatturen. Maarten Flikkema (VVD) sprak van een buitensporig bod, gezien de bescheiden oppervlakte van de regio. Waar halen we al die duurzame energie vandaan? Hij was getuige van de protesten tot dusverre en voorziet er nog meer. Zijn partijgenoot, wethouder Kees Kraanen, verwacht ook meer heil van windmolens aan zee. Die werken efficiënter, dat zal niemand ontkennen. Met Engbers zal Flikkema zich tevens afvragen: hoe verkopen we dit aan de burger? En aan de andere gemeenten in de regio? Dat zijn Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg.  Bunschoten vindt als regio 0,2 terawattuur genoeg. Baarn en Bunschoten willen geen windturbines in natuurgebieden. 

‘Landschapsvervuiling en geluidsoverlast’

Dan de burgers. In Amersfoort wordt al sinds jaren geprotesteerd tegen de komst van zonnevelden in Vathorst-Noord. De bewoners was een groen uitzicht beloofd, niet het blauw van zonnepanelen. In Leusden werd onlangs een petitie gestart tegen de  komst van windmolens op de Leusderheide en in Woudenberg. Begin oktober was de petitie al ondertekend door zo’n duizend personen. De initiatiefnemers vrezen ‘landschapsvervuiling, geluidsoverlast en onomkeerbare schade aan flora en fauna’. Wat  hen betreft komt het college van Leusden met een minimumbod van 0,21 terawattuur. 

Al evenmin van een leien dakje gaat de aanleg van een gezamenlijk warmtenet. Amersfoort wil van het aardgas af, maar de warmte moet natuurlijk érgens vandaan komen. De gemeente heeft daarom 4,9 miljoen subsidie aangevraagd voor een proef met een warmtenet in Schothorst-Zuid. De woningen worden dan verwarmd door een ondergronds netwerk van warmwaterleidingen. Bij een eerste bijeenkomst leken de meeste bewoners daar wel oren naar te hebben. Bij een latere enquête niet meer. Het was hen namelijk duidelijk geworden dat de energie hiervoor voorlopig door ‘biomassa’ wordt opgewekt. In gewoon Nederlands: houtovens, met de hinderlijke dampen die daaruit opstijgen. En waar moet al dat hout vandaan komen? Zijn er genoeg pellets om op te stoken? Moeten we bomen gaan kappen? Het college stelde dat er alleen sprake zal zijn van ‘lokaal resthout’. Uit de documenten blijkt echter dat ‘lokaal resthout’ betrekking heeft op houtwinning tot een straal van 150 kilometer. Genoeg om naar België of Duitsland te reizen. 
Duurzaamheidswethouder Astrid Janssen benadrukte ook keer op keer dat die biomassa moet worden beschouwd als een tijdelijke oplossing. Tot wanneer? Tot de regio gebruik kan maken van iets nieuws: aardwarmte. Hitte uit de diepte van de aarde. De initiatiefnemers hebben toestemming gekregen voor de eerste proefboringen. In het AD meldde het bedrijf Laderel Energy dat dankzij aardwarmte wel 160.000 huishoudens van energie kunnen voorzien. En: dat hierdoor windmolens en zonnevelden overbodig worden. In München wordt aardwarmte al op grote schaal ingezet. 
Maar dan. De gewenste aardwarmte zit op vijf tot zeven kilometer diepte; dat is wel even boren. Op laderel.nl wordt het geduldig uitgelegd. Voor het verwarmen van enkele kassen en gebouwen in Den Haag hoefde minder diep te worden gegraven. Maar voor het op grote schaal opwekken van CO2-vrije elektriciteit gaat de spade verder de grond in. Hier lopen de temperaturen op van 130 tot 250 graden. De eerste proefboringen in de regio zouden ‘binnen anderhalf jaar’ van start gaan. Over tien á vijftien jaar moet vervolgens het warmtenet operationeel zijn. Maar voordat het zover is, kost het hele ‘traject’ in het Eemland en de Gooi- en Vechtstreek zeker 5,7 miljard euro. Daarvoor zijn nog geen grote investeerders binnengehaald. Al die tijd brandt dus de biomassa. 

Biothermie, geothermie? Liever aquathermie

Uit de oppositie klinken kritische geluiden in de afgelopen maanden. CDA’ers spraken hun twijfels uit over een ‘houtgestookt warmtenet’. Amersfoort2014 vreest dat het aardgas-vrij maken van woningen een kostbare operatie wordt waarvan het succes niet vaststaat. Rob Molenkamp (Lijst Molenkamp) wil niet wachten op de uitslag van dit experiment. ,,Er zijn wat proefboringen geweest, maar die waren in de Randstad. Twee jaar terug zaten we rond de  tafel met de gemeenteraad en vijf deskundigen. Mensen die er écht verstand van hebben. Die zeiden: reken je niet rijk, het is mogelijk dat we niks vinden als we hier gaan boren.’’ 
Maar waar is hij dan wél voor? Blijven er nog alternatieven over na het afschieten van geothermie (warmte uit de diepte van de aarde) en biothermie (warmte door houtverbranding)? De Stadsbron belde hem maar even. Dè oplossing is voor hem: aquathermie. ,,Warmte die in het water overblijft. Van de industrie, maar ook als jij onder de douche gaat of de wasmachine laat lopen. Dat komt in de Eem en kunnen we hergebruiken.’’ 
In Amsterdam zijn ze er al mee bezig, laat hij weten. En inderdaad: het hoofdstedelijke college meldde al in 2018 aan Den Haag dat het aquathermie ziet als een belangrijk alternatief voor aardgas. De stad denkt dat door inzet van alle bronnen voor aquathermie - ‘oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater’ - aan zestig procent van de stedelijke warmtevraag kan worden voldaan. Is daar in Amersfoort al over nagedacht? 
Wát we zeker weten, is dat niet alleen de regio Amersfoort hoog inzet als het gaat om die terawatturen. Op regionale-energietransitie.nl is te lezen dat ‘het opgetelde aanbod van regionale ambities het nationale doel van 35 TWh ruimschoots overstijgt en op ongeveer 50 TWh uitkomt’. Een verademend-concrete uitspraak op deze landelijke website, te midden van uitweidingen over glanssessies, systeemefficiëntie en uitdagingen die al dan niet flexibel of robuust zijn. 
Er valt op dit moment misschien ook niet zoveel concreets te melden. Maar na even zoeken vinden we dat centraal staat: ‘het opwekken van elektriciteit uit zon en wind’. Daarbij worden aardwarmte en aquathermie dus nog buiten beschouwing gelaten. Voorts blijkt uit de eerste signalen dat regio’s veelal de voorkeur geven aan ‘zon boven wind’. Plaatsing van windmolens stuit kennelijk niet alleen in de regio Amersfoort op protesten. Verder signaleert de site ‘de spanning tussen de autonomie van gemeenten en het regionale proces’. Ook dit is een ‘uitdaging’. Engbers had het er al over in de raad: opeens moet Amersfoort leiding geven aan een energieregio, iets wat tot dusverre ‘onbekend bestuurlijk terrein’ was. In een motie vroeg hij om te onderzoeken wat te doen indien een van de aangesloten gemeenten zich wil distantiëren van het RES-bod. Ofwel: als bijvoorbeeld Bunschoten blijft vasthouden aan slechts 0,2 TWh. De motie werd verworpen, aangezien de raad geen problemen voorzag. 

Hoe dan ook: binnen ruim een half jaar moet de regio Amersfoort een eerste RES-bod als concept indienen. Dat wordt gewogen in Den Haag en met opmerkingen terug gezonden. Misschien gaat dat in de trant van: ,,Meer terawatturen graag.’’ Of: ,,Er moeten nog twintig reuzenwindmolens bij, zie maar dat je die ergens kwijt raakt.’’ Tegen 2023 moeten de gemeenten en Den Haag het eens zijn. In de tussentijd zullen raadsleden worstelen, burgers protesteren en regiogemeenten van mening verschillen. Het is niet anders. Want aardwarmte zit verborgen onder kilometers aarde, windmolens vervuilen de horizon, zonnevelden ontsieren het land en houtrook is ongezond. De politiek zal besluiten moeten nemen waar burgers, actiegroepen en andere raadsleden doodongelukkig mee zullen zijn. Nogmaals: het is niet anders. 

bijsluiter

Jeroen de Valk is politiek analist bij De Stadsbron. Voor zijn bijdragen krijgen wij subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

(maak u bekend met uw volledige naam)

opmerkingen

Steun de Stadsbron!

U steunt ons met een gift via IDeal al met een bedrag vanaf 2 euro per artikel.

Draag bij!