De financiële positie van Amersfoort wordt beschreven in de Kadernota. Het is een belangrijk document, dat vlak voor het zomerreces wordt behandeld. In die kadernota staan de hoofdpunten van het gemeentelijk beleid voor het komend jaar, met de financiële consequenties. Het is een eerste stap om te komen tot een begroting in het najaar.
Er dreigt een structureel tekort. De inkomsten lopen terug en de uitgaven nemen toe. De dreigende tekorten hebben te maken met de ambities die de stad zichzelf gesteld heeft op het gebied van wonen, zorg en duurzaamheid, maar komen ook door zogenaamde 'autonome ontwikkelingen'. De gemeente is duurder uit als gevolg van loon- en prijsontwikkelingen. Het betekent dat geplande projecten duurder uitvallen. En dan zijn er nog gebouwen, bruggen en wegen in de openbare ruimte die na 25 of 40 jaar moeten worden vervangen, maar waarvoor de gemeente geen geld heeft gereserveerd. Deze vervangingsuitgaven drukken ook op de begroting.
De financiële vooruitzichten maken het begrijpelijk dat politici zich zo druk maken om de uit de hand lopende kosten voor bijvoorbeeld de daklozenopvang De Amergaard. Het maakt ook duidelijk waarom een goedkopere aanpak van rotonde de Nieuwe Poort een aantrekkelijk alternatief is. Het geld kan maar een keer worden uitgegeven. En dan heeft de coalitie nog een ambitieuze agenda op het gebied van de woningbouw, de zorg en de energietransitie/duurzaamheid. Het drukt allemaal zwaar op de Amersfoortse begroting, vooral na 2022. In 2022 is er een tekort op de structurele uitgaven van 6,8 miljoen wat oploopt naar 16,3 miljoen in 2025.
Omdat een gemeente een sluitende meerjarenbegroting moet hebben, moeten er op de langere termijn maatregelen worden genomen. Projecten die een langere looptijd hebben zoals de bouw van woningen Langs Eem en Spoor en het Deltaplan Wonen worden nu in 2020 incidenteel gefinancierd. Dat gebeurt met een overschot uit 2018 en door het vrijvallen van reserves. Bij de raadsbehandeling van het Deltaplan Wonen en de bouw van meer dan 11.000 woningen tot 2030 werd al opgemerkt dat er geen structurele dekking was voor het plan. In totaal is er 2,7 miljoen nodig, waarvan jaarlijks 1 miljoen euro extra in de pot voor sociale woningbouw. Om deze projecten een stabiele financiële onderbouwing te geven is het belangrijk dat ze structureel, jaarlijks, in de begroting worden opgenomen. Ze zijn dan niet afhankelijk van meevallers. Want als het tegenzit, komen incidentele uitgaven het eerst onder vuur te liggen.
De vraag is waar er straks omgebogen en bezuinigd gaat worden. Waar wordt het geld gevonden en waar gaat het pijn doen? Of wordt de burger straks weer geconfronteerd met een hogere Onroerend Zaakbelasting (OZB)? Traditioneel is de VVD altijd tegen OZB-verhogingen. Een partij als GroenLinks zit er doorgaans wat makkelijker in. Uitgaven ombuigen is geen makkelijke opgave, want bezuinigingen zijn nooit leuk. Of moeten de Amersfoortse ambities aangepast worden, moet de lat wat minder hoog worden gelegd? Het college zegt na vaststelling van de Kadernota met voorstellen te komen bij de gemeenteraad die erop gericht zijn 'het financiële perspectief te verbeteren'.
Armando en Kamp Amersfoort
In de raadzaal is dinsdagavond nog niet veel van te merken van eventuele onrust. Ik luister naar de insprekers die zich hebben aangediend voor de Kadernota. Het zijn er vier. Ik hoor een pleidooi om de Noordewierweg versneld aan te pakken. Maar wat me vooral bijblijft is inspreker Arthur Graaff. Hij is van de Antifascistenbond en pleit tegen een koppeling van Kamp Amersfoort met de kunstenaar Armando. Graaff zegt ook te spreken namens drie andere organisaties.
De Antifascistenbond (AFVN) is voortgekomen uit het communistisch verzet in de Tweede Wereldoorlog en bestrijdt uitingen van neo-nazisme en verheerlijking van nazisme en fascisme. Een verkenning op internet toont dat Graaff met succes actie heeft gevoerd in Geffen waar een oorlogsmonument is verwijderd waarop een naam stond van een Geffense jongen die dienst had genomen bij het Duitse leger. De bond heeft ook actie gevoerd tegen een beurshandelaar die nazi-spullen verkocht en tegen het vernoemen van straten naar oud-zeehelden op Urk. Arthur Graaff die optreedt als woordvoerder van de bond is dus met enige regelmaat in het nieuws en heeft zich nu gemeld in de discussie rond Armando en Kamp Amersfoort.
Wethouder Koşar Kaya heeft twee maanden geleden aangegeven te onderzoeken wat er met de gemeentelijke Kerncollectie moet gebeuren. In die Kerncollectie zitten 22 schilderijen en een beeld van Armando. De kunstwerken zijn eigendom zijn van de gemeente. Een van de oplossingen die onderzocht wordt, is de kerncollectie tentoon te stellen in een te bouwen paviljoen bij Kamp Amersfoort. Op dit moment wordt onderzocht wat de beste oplossing is en welk prijskaartje er aan hangt.
Dat Graaff zijn pleidooi vanavond houdt, heeft ermee te maken dat hij wil voorkomen dat er geld wordt gereserveerd voor de bouw van een paviljoen voor Armando bij Kamp Amersfoort. Voor Graaff is duidelijk dat er geen enkele koppeling mag komen tussen Armando met Kamp Amersfoort. Hij verwijst naar het boek 'De SS-ers' dat Armando en Sleutelaar in 1967 publiceerden. Het boek bevat acht interviews met oud-SS-ers. Volgens Graaff geven de auteurs de geïnterviewden alle ruimte in het boek om racisme en antisemitisme te spuien en nemen de auteurs daarvan geen afstand. Voorin het boek staat een citaat van de voormalige Duitse bondskanselier Konrad Adenauer die stelt dat de Waffen SS geen Joden heeft doodgeschoten. Het boek is opgedragen aan Dick, een neef van Armando die bij de SS heeft gezeten. Graaff merkt op dat de auteurs nooit enige afstand hebben willen nemen van deze teksten en dat fouten in het boek nooit gecorrigeerd zijn. Op de valreep toont hij de aanwezigen een portret van zijn oom Christiaan Graaff die vroeger in de Westerstraat in Amersfoort woonde, en die op 5 april 1945 in Dachau werd vermoord.
Raadslid van Wegen (BPA) is de enige die vragen stelt aan Graaff. Andere fracties willen zich nog niet aan het gevoelige onderwerp branden. Bovendien ligt er nog geen concreet voorstel. Van Wegen kondigt aan dat zijn fractie schriftelijke vragen gaat stellen 'waarom het college dit zo steunt'. Als een soort statement reageert ChristenUnie raadslid Simone Kennedy aan het einde van de bijeenkomst. Ze wil Armando niet meteen afschrijven als 'fout'. "Hij heeft de SS-ers bestudeerd omdat hij het kwaad wilde ontdekken. Die gevaarlijke ideologie kon bestuderen. Ik wil niet dat we uit deze zaal vertrekken met idee dat Armando fout was. En dat hij mag absoluut nooit in de buurt van Kamp Amersfoort komen." Ik hoor wat instemmend geroffel vanuit de bankjes. Graaff mag niet meer reageren van de voorzitter.
In een toelichting zegt Kennedy dat er ook een ander perspectief is op de zaak. "In Armando's kunst neemt het kwaad een belangrijke plaats in. En als kunstenaar staat hij aan de zijlijn en observeert. Dit boek past zodoende bij zijn kunst. Hij spreekt geen oordeel uit, maar wil het kwaad begrijpen. Kunst opent ogen. Hij noemt hun ideologie een gevaarlijke ideologie. Als je de gevaarlijke gekken beter begrijpt, kun je je er ook beter tegen wapenen en een herhaling voorkomen." Kennedy zegt dat haar fractie nog geen mening heeft over het 'koppelen van de kunst van Armando aan Kamp Amersfoort. "Maar ik wil graag dat alle nieuwe generaties ook betrokken worden bij oorlogsleed en de les leren dat oorlog nooit meer mag gebeuren. De vraag is voor mij hoe je deze boodschap kunt overbrengen bij de jongere generatie en relevant kunt blijven ook als de Tweede Wereldoorlog steeds verder afstaat van de moderne tijd. Het doel van Kamp Amersfoort zou moeten zijn om bezoekers te leren over de oorlog. Of Armando past bij dit doel moet de directeur zelf besluiten."
Wat Graaff betreft niet dus. Na afloop vertelt hij me dat hij er vorige week een gesprek over heeft gehad met wethouder Koşar Kaya. "We hebben gezichtspunten uitgewisseld. De wethouder is het boek 'De SS-ers' aan het lezen en heeft gezegd dat ze het heel interessant vond…" Graaff vindt dat de gemeente te weinig aandacht aan zijn bezwaren besteed. "Mensen van onze leeftijd en onze achtergrond verdienen eigenlijk meer tijd dan de wethouder bereid was te geven. Want zij heeft geen familieleden in Amersfoort en geen dode familieleden in Dachau." Volgens Graaff wilde de wethouder ook niet zeggen wanneer de knoop zou worden doorgehakt.
Graaff vertelt dat Kamp Amersfoortdirecteur Willemijn Meershoek niet op korte termijn met hem in discussie wil. "Ik heb een keer of zes aangedrongen op een gesprek. Ze zei, 'Ja, dat kan over een maand'. Ze is een groot fan van Armando, maar Kamp Amersfoort is eigenlijk van de nabestaanden en niet van de directie of van het bestuur", vindt Graaff.
Hij is cynisch over de beweegredenen van Armando om het boek 'De SS-ers' te maken. "Het enige dat Armando wilde in die fase van zijn leven was beroemd worden en hij heeft dat over de ruggen van de kampslachtoffers gedaan." Graaff vindt dat Armando niet bij Kamp Amersfoort hoort. "Je moet doodvoorzichtig zijn. Niet in zo'n kamp. Je moet niet afgeleid worden door gedoe, ruzies en ophef. Ik wil daar niet geconfronteerd worden met figuren waarvan zal blijken dat er nog allerlei andere dingen aan de hand waren. Armando gebruikte ook het atelier van Arno Breker, Hitlers favoriete beeldhouwer in Berlijn. Dan ga je toch denken... Zijn neiging tot provoceren heeft altijd overheerst." Graaff merkt ook op dat Armando tot 2000 zich niet met Kamp Amersfoort heeft bemoeid. "Toen het allemaal begon te lopen rond 2000, toen verscheen Armando. Armando was in alles erop uit om voor zichzelf er iets aan over te houden."
Graaff blijft actie voeren tegen plannen voor een Armandopaviljoen bij Kamp Amersfoort. Hij wil andere organisaties als het Dachau-comité, het Auschwitz comité, Bergen-Belsen, de vrienden van Neuengamme informeren. "Die weten van niks. Die hebben daar ook gezeten. Zij hebben ook een vorm van moreel spreekrecht."
Ten slotte spreek ik nog met CDA-raadslid Alex Engbers, die behalve raadslid ook bestuurslid is bij Kamp Amersfoort. Als raadslid heeft Engbers twee maanden geleden een pleidooi gehouden voor een paviljoen voor Armando. "Ik vind dat een bijzondere kunstenaar." "Maar", zegt hij, "Armando is een kunstenaar en Kamp Amersfoort is Kamp Amersfoort. Kamp Amersfoort heeft geen verplichting aan Armando en zal nooit vechten voor Armando." Het boek 'De SS-ers' vindt Engbers 'een briljant boek'. "Het is in 1967 geschreven toen de hele wereld alleen maar kon denken in een goed-fout concept. Armando publiceert zonder te oordelen. Quote-unquote. Dat is geen impliciete instemming."
Met Arthur Graaff heeft hij een paar maal gesproken. "Deze man is gewoon een oud-communist En zijn pijn is dat tot de dag van vandaag de rol van de communisten niet goed is verteld en dat ben ik met hem eens." Over de Antifascistenbond is hij kritisch. "Dat is een kleine organisatie. Wat deze man doet is eenzijdig Armando besmeuren. Armando heeft niks misdaan. Als bestuurslid van Kamp Amersfoort zeg ik 'Wij hebben geen relatie met Armando'. Armando heeft zijn hele oeuvre gebaseerd op Kamp Amersfoort, maar als bestuur zijn wij niet van Armando , maar van de herinnering van 35.000 mensen." Engbers vraagt zich af of er ooit een voorstel komt voor een Armandopaviljoen bij Kamp Amersfoort. "Wie wil nou iets doen voor iemand die dood is, terwijl deze man (Graaff) iedere keer als iemand zich sterk maakt voor Armando met modder gaat gooien. Is dit wat je moet willen?"
De discussie en het zwijgen over Armando in en rond de raad laat zien dat bijna 75 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog, de loopgraven zo maar weer kunnen worden betrokken. Het wachten is op het vervolgtraject en een voorstel over wat de gemeente gaat doen met de kunstwerken in de Kerncollectie van Armando.