ingezonden brief aan de raadsleden

Geachte Raadslieden van Amersfoort,                                                                                        

Ik zat 18 december in de tribune tijdens uw discussie met wethouder Stegeman over het nieuwe stadhuis. Mij viel het volgende op:

De gemeenteraad, opdrachtgever voor het nieuwe stadhuis, kwam aan tafel zonder gezamenlijke visie of boodschap, afwachtend, zoekend, zonder cohesie. De opdrachtnemer, de wethouder, bepaalde de agenda en nam het voortouw. Hij was voorbereid op de discussie en kon zo de eigen wensen veiligstellen.

Mij heeft deze gang van zaken bevreemd. De raad (opdrachtgever) en de wethouder (opdrachtnemer) hebben immers niet hetzelfde belang! De wethouder wil in eerste plaats de belangen van zijn eigen organisatie – d.w.z. de banen en werkomstandigheden van de gemeenteambtenaren – veiligstellen. U dient het belang van de Amersfoortse burger, en dat is een ander belang. Wij betalen met ons belastinggeld het nieuwe stadhuis en de salarissen van de wethouders en ambtenaren. Wij willen kosteneffectieve diensten kopen, niet een grote gemeentelijke organisatie in een peperduur prestigegebouw! U moet deze belangen scherp bewaken en onze belastinggelden besteden alsof het uit uw eigen portemonnee komt. U hoort dus niet zomaar mee te lopen in de voetsporen van de wethouder en akkoord te geven op alles wat hij wil. De Raad moet grip krijgen op het proces en het project!

De wethouder legde 18 december als eerste duidelijk uit wat hij wilde, namelijk:

1.       Nieuwbouw op locatie Stationsplein-oude-rechtbank, op basis van zijn eigen beoordelingssysteem

2.       16,000-20,000 m2 ruimte

3.       Alle 800-900 ambtenaren in één gebouw

Uw vragen over zijn beoordelingssysteem namen veel tijd in beslag maar leidden nergens tot een conclusie. Hiermee heeft de wethouder eigenlijk punt 1 gewonnen, want de raad was niet in staat om een alternatief of beter puntensysteem voor te stellen. Vervolgens kwam de gemeenteraad met losstaande opmerkingen en vragen, en met de volgende aanvullende wensen:

A.       Goede bereikbaarheid

B.       Duurzaamheid – maar ook wazig, want u heeft niet ingevuld wat duurzaamheid voor de raad concreet betekent.

C.       Verzoek dat de wethouder ook naar Trapezium als mogelijke locatie kijkt.

De enige ‘lichtpunten’ van de raadskant waren: de heer Keskin vroeg de wethouder – zeer terecht - “Waarom kunnen de gemeentemedewerkers niet horizontaal tussen twee bestaande gebouwen lopen, in plaats van dertig meter op en neer in een hoog nieuw kantoorgebouw?” En de heer Molenkamp voegde eraan toe; “Sloop en nieuwbouw van het huidige rechtbankgebouw veroorzaakt veel CO2 en is niet duurzaam.” Dat waren twee essentiële kernvragen, maar de overige raadsleden gingen er niet op in om de collega’s te ondersteunen. Tot een wezenlijke discussie met de wethouder kwam het dus niet. Hij kon deze kernpunten negeren en ‘onder het tapijt vegen.’ Ook daar heeft de wethouder gewonnen.

Als volksvertegenwoordigers van de 160,000 Amersfoortse burgers, moet u in een dossier waarin u opdrachtgever bent in gezamenlijkheid optreden.

Het is niet moeilijk om te zien wat de Amersfoortse burger in grote lijnen van de raad wil:

• Een raad als team met een sterke, helder, integrale, langetermijnvisie visie die de kwaliteit, vitaliteit en gezondheid van onze stad en platteland borgt, voor nu en voor toekomstige generaties.
• Een raad die ons behoedt tegen geldverspilling en grootheidswaanzin van het college en ambtenaren, die logischerwijze hun eigen interne belangen nastreven.

Concreet betekent dit voor het nieuwe stadhuis:

• De burger wil een goed bereikbaar stadhuis, met een efficiënte gemeentelijke organisatie. Wees daarom superkritisch op de ruimte-eisen van de wethouder! Accepteer niet zomaar 20.000 m2 voor slechts 900 ambtenaren. Verricht uw eigen onafhankelijke speurwerk over wat ‘normaal’ en acceptabel is. Waarschijnlijk - zie Nota 1 beneden – is 8400 m2 ruim voldoende. Hiermee kunt uenorme kosten besparen! Bovendien is er geen reden waarom alle ambtenaren in één gebouw moeten zitten - zij doen dat nu ook niet in de Hellestraat en in De Observant. De wereld werkt tegenwoordig digitaal, flexibel en efficiënt, vaak op verschillende locaties.
• Het nieuwe stadhuis moet een zeer duurzaam voorbeeld zijn voor heel Amersfoort, geen absurde prestige-nieuwbouw van 14 verdiepingen! Indien de raad duurzaamheid belangrijk vindt, dan is sloop-en-nieuwbouw als optie uitgesloten - zie Nota 2 beneden. Laat de wethouder u geen nieuwbouw onder het mom van duurzaamheid aanpraten.
• Formuleer vooraf als raad uw eigen onafhankelijke, gezamenlijke visie qua bereikbaarheid, duurzaamheid en andere kaders voor het nieuwe stadhuis. Maak die eisen helder en meetbaar. Loop niet met onze gelden achter de wethouder mee. Treed op namens de Amersfoortse burger met een eigen, onafhankelijke en doordachte koers. Zie Nota 3 beneden.

Tot slot: genereer als raadsleden meer publiciteit over deze kwestie; de burger heeft er recht op te weten waaraan de gemeente zijn geld besteedt.

Met vriendelijke groeten

Paul Heistein

paul.heistein@oneplanet.org

One Planet Foundation

www.oneplanet.org

Stationsplein 16, Amersfoort

BIJLAGEN

NOTA 1: De nodige ruimte voor een nieuw stadhuis

Voor 900 medewerkers en een flex-factor 0,7 heeft de gemeente ruim voldoende met 900 x 7m2 x 0,7 = 4410 m2 interne werkruimte. Voeg hiertoe nog 4000 m2 bij voor een publieke balie, vergaderruimtes, kantine enzovoort (NB. 4000 m2 is vergelijkbaar met 570 externe bezoekers tegelijkertijd!). Dan heeft de gemeente zeer ruim voldoende aan 8400 m2! Het is roekeloze verspilling van publieke middelen om akkoord te gaan met een nieuw stadhuis van 16.000-20.000 m2, zoals de wethouder vraagt. De raad moet een maximum van 8400 m2 vaststellen; u kunt deze cijfers verifiëren met uw eigen onafhankelijk onderzoek.

Met een duurzame renovatie van €9,5 miljoen biedt de oude rechtbank op het Stationsplein 6500 m2 werk- en vergaderruimte. Tegenover dit gebouw op het stationsplein kan de gemeente ook nog 1900 m2 huren in het leegstaande kantoorpand van het Spoorweg Pensioenfonds – zie plaatje beneden. Samen heeft de gemeente dan 8400 m2. Hergebruik van deze twee bestaande gebouwen is veruit de duurzaamste en goedkoopste oplossing.

NOTA 2: Duurzaamheid

De voornemens van de wethouder om sloop-en-nieuwbouw te plegen op de locatie van de huidige rechtbank, en om een nieuwe 14-verdiepingen tellende “tweede Campina” op het stationsplein te bouwen, kunt u beschouwen als prestige- en grootheidswaanzin en een onverantwoorde verspilling van belastinggelden. Op geen enkele manier is nieuwbouw op deze locatie een duurzame oplossing. Zelfs met gebruik van de allernieuwste duurzaamheidstechnieken, is de ‘carbon footprint’ van een nieuw gebouw minstens twee keer groter dan renovatie-en-hergebruik van het huidige gebouw. One Planet heeft de cijfers hiervoor en daagt de wethouder uit om een vergelijking met zijn beoogde nieuwbouw te maken.

Maar wees alert, raad! Er is mogelijk een andere reden waarom de wethouder nieuwbouw op deze locatie wil plegen; dat is om de gemeente ‘uit de problemen te kopen’ in verband met de dure nieuwe fietskelder-met-tunnel. Toen de wethouder Buijtelaar in januari 2018 van de raad daarop akkoord kreeg, had de gemeente geen integrale visie voor de ontwikkeling van het stationsplein en de fietstunnel. Pas naderhand heeft de gemeente ontdekt dat de toegang tot haar ondergrondse fietsenstalling een groot probleem is. Geen van de bewoners op de Berkenweg of Regentesselaan wil deze fietstunnel immers bij hun voordeur hebben. Het heeft er alle schijn van dat de gemeente de sloop-en-nieuwbouw op Stationsplein 14-16 nodig heeft, met daaronder een fietstunnel, om aan de weerstand van de omwonenden te ontsnappen. Dit is een peperdure noodoplossing bovenop een al verkeerde en peperdure basiskeuze. Dit gaat allemaal ten koste van de belastingbetaler.

NOTA 3: De raad heeft een eigen onafhankelijke visie en koers nodig

Er leeft bij burgers wantrouwen tegen een gemeente die hun belastinggelden gebruikt aan te veel ambtenaren, te veel wethouders, dure ingehuurde externe bureaus als Overmorgen en Karres & Brands, en prestigeprojecten. Sommige burgers denken ook dat de raad zelf te politiek gekleurd is, en weinig grip heeft op de wethouders en op ingewikkelde, langlopende projecten. Ik heb zelf van dichtbij gezien hoe de raad in geval van de nieuwe fietskelder op het stationsplein, in de voetsporen van de wethouder loopt, zonder inhoudelijk inzicht en grip op zijn plannen en uitgaven. Er waren veel betere alternatieven!

Waarom loopt de raad achter de wethouders? M.i. omdat de raad geen eigen integrale, duidelijke en onafhankelijke langetermijnvisie visie voor Amersfoort heeft, waarmee u de kwaliteit, vitaliteit en gezondheid van ons stad en platteland kan borgen, voor nu en voor toekomstige generaties. De raad is vaak volledig afhankelijk van de gemeente voor de kennis- en informatievoorziening waarop u dezelfde gemeente wil toetsen. U heeft geen onafhankelijke toetsingskaders en de wethouder kan u voeden met de informatie die hij of zij zelf wil. Hierdoor vormen gemeente en raad samen één aan-elkaar-afhankelijk gesloten systeem zonder onafhankelijke externe checks-and-balances. Je zou bijna kunnen zeggen dat de raad niets meer dan een verlengstuk van de gemeentelijke organisatie is geworden. Voor de gewone burger is dit tweekoppige lokale bestuur een ondoordringbaar ‘zwarte doos’ waar hij wel voor moet betalen maar nauwelijks invloed of sturing op heeft - een democratie alleen in naam. Het gevolg is een apathische en/of wantrouwende houding tegenover het lokale bestuur en politieke proces.

Indien de raad toezicht zou houden op de grote projecten en uitgaven van de gemeente, dan moet u ook ‘op de achterkant van een sigarendoos’ de grote kosten en opbrengsten kunnen volgen, van de initiatieven waarop u akkoord geeft. Doet u dat? Ik heb twijfel. Hieronder enkele voorbeelden:

• Klimaat: De gemeentelijke programma’s Operatie Uitstoot, 2030 Klimaatneutraal en Duurzamestad hebben de afgelopen jaren geen enkel meetbaar klimaatresultaat behaald. En ook niet de ‘Green Deals’ die de wethouders graag onder toeziend oog van de media ondertekenen. Deze programma’s zijn een publiciteitsgebaar aan de Amersfoortse klimaatdoelen, maar er is geen enkele kilo CO2 daadwerkelijk bespaard. Sterker nog, de CO2-uitstoot in 2017 was de hoogste ooit gemeten (bron: CBS). Er gaat veel belastinggeld naar deze klimaatprogramma’s – te besteden aan interne salarissen en het inhuren van externe bureaus als Overmorgen. Wat doet de raad om het rendement van deze investeringen objectief te meten, en om deze programma’s bij te sturen? Heeft u inzicht en grip hierop, of is het dossier klimaat voor u een ‘saai zwarte gat?’ (Nota bene; als u de gemeente moet vragen haar eigen klimaatscorekaart in te vullen, kunt u dat geen onafhankelijk toezicht door de raad noemen. Dan laat u de slager zijn eigen vlees keuren!)
  
  Dat het behaalde resultaat in CO2-vermindering nihil is, kan ook nauwelijks als een verrassing komen voor iedereen die de basics over duurzaamheid kent. Want de weg naar een ‘low-carbon’ klimaat neutrale gemeente ligt veel meer in de aanpassing van gedrag van de burger (o.a. eetpatroon, koopgedrag, energiebesparing en isolatie) dan in ‘technische snufjes’ als zonnepanelen en elektrische auto’s. Met de huidige aanpak van de gemeente is het doel Amersfoort 2030-klimaatneutraal een sprookje. One Planet heeft op 18 januari 2018 en gesprek hierover met wethouder Stegeman gevoerd. Hij was het niet oneens met onze analyse en de conclusie dat de huidige programma’s geen enkel effect hebben. Maar hij is verplicht, zo zei hij, om het klimaatprogramma uit te voeren dat de raad hem heeft opgelegd. Hij stelde daarom voor dat One Planet zich tot de raad wendt om daar verandering in te brengen. Pas door meer inzicht en kennis over duurzaamheid bij de raad is een verbetering mogelijk, zei hij.
  
  Als de raad dat wenst, kan One Planet daar invulling aan geven door op basis van bestaande kennis nieuwe concrete oplossingsrichtingen op gemeentelijk niveau en prikkelende stellingen aan te reiken.
• Natuur- en groene recreatie: Een aantal gebieden met hoge ecologische en recreatieve waarde in Amersfoort - o.a. Vathorst noord- en west en Coelhorst - worden door vastgoedontwikkelingen bedreigd. Toen mijn kinderen jong waren, hebben wij en vele andere Amersfoortse burgers veel plezier van deze toen nog open gebieden gehad. Het is zeer verdrietig te zien hoe deze grond stapsgewijs in handen van commerciële ontwikkelaars is gekomen. Er is een fotorapportage van deze verdwenen groene plekken te maken, met als koptekst “De Raad slaapt terwijl de leefbaarheidskapitaal van onze kinderen wordt vernietigd.”
  
  Open gebied vormt het leefbaarheidskapitaal van huidige en toekomstige generaties. Een gemeente die dichtslibt met beton, baksteen en asfalt, en die geen groen over heeft, heeft uiteindelijk geen waarde voor de bewoners. Het zijn juist de open plekken tussen gebouwen, net als de weilanden, bossen en parken, die waarde aan de hele gebouwde omgeving geven.
  
  Wanneer de raad haar toezicht verslapt of zich door de wethouder laat ompraten, krijgen economische belangen steeds de overhand over deze natuur- en recreatiewaardige gebieden. Vastgoedontwikkeling dijt uit als een kanker op de groene ruimtes van Amersfoort. Hoe ver wil de raad dit nog laten doorgaan, meter voor meter, onder het mom van ‘economische ontwikkeling?’ Tot er uiteindelijk geen groen overblijft? De winsten van vastgoedontwikkeling in deze gebieden komen niet ten goede van de Amersfoortse burger. Minister Winsemius heeft lang geleden op tv scherp uitgelegd hoe een zeer kleine groep mensen in de Nederlandse samenleving, onder mom van economische ontwikkeling, de koeien uit de weilanden wegjagen en de winsten van vastgoedontwikkelingen plukken. Het algemene leefbaarheidskapitaal van de burger wordt verkocht aan ontwikkelaars, zonder dat de burger zeggenschap over heeft, en het geld komt niet terug naar de burger.
  
  Wie komt in de nieuwe villa’s in en rondom Amersfoort wonen? Het zijn mensen van buitenaf de gemeente, en welvarende lokale mensen! Sociale woningen voor Amersfoorters vormen maar een klein deel van de ontwikkeling. De gemeente speelt een dubieuze rol bij vastgoedontwikkeling. Zij spekt haar kas met de eenmalige inkomsten uit bouwrechten, maar deze gelden verdwijnen in de algemene begroting om o.a. interne salarissen en andere lopende kosten te betalen. Op deze manier wordt de toekomt van onze kinderen verspeeld aan de instandhouding van een te grote ambtenarij. De gemeente heeft dus een eigenbelang in steeds meer vastgoedontwikkeling, ten koste van de leefbaarheid van de stad. Wat deze situatie tragisch maakt, is dat er in Amersfoort een zee van leegstaande kantoor- en bedrijfsruimtes staat, o.a. op De Isselt en De Hoef. Deze gebieden schreeuwen om herontwikkeling naar woonruimte voor de 12.000 Amersfoorters die betaalbare woningen zoeken. Er is geen enkele reden om nieuwe weilanden op te offeren aan vastgoedontwikkelaars, terwijl er lege gebouwen staan. Zelfs op toplocatie Stationsplein kijkt One Planet al tien jaar uit op leegstaande kantoren, terwijl de gemeente ontwikkelaars laat uitbreiden op nieuwe weilanden in Vathorst-West. Dit wijst op een gebrek aan visie en diepe weeffouten in het bestuur van Amersfoort. Wie is eindverantwoordelijk? - de gemeenteraad!
  
  Het vastgoedontwikkelingsbeleid van de gemeente is niet duurzaam. Alleen de raad kan de uitdijende kanker van vastgoedontwikkelingen op onbebouwde grond stoppen, en omvormen tot een herontwikkeling van het bestaande leegstaande vastgoed.
• Fietsenstalling Stationsplein: Na een lang vooronderzoek van meer dan 6 jaar, heeft de raad in januari 2018 uiteindelijk akkoord gegeven op de allerduurste en aller moeilijkste oplossing voor een nieuwe fietsenstalling op het stationsplein, namelijk een ondergrondse kelder op het voorplein met een extra fietstunnel om daar toegang te krijgen. De gekozen optie is minstens €5 miljoen duurder dan de alternatieve Satelliet-C dat ingenieursbureau Movares als enige optie met een positieve realisatie- en exploitatie-businesscase had geïdentificeerd. Er waren grote bestuurlijke blunders met dit project gemaakt, waarvoor de belastingbetaler nu moet opdraaien.
  
  Ondanks deze extreem lange voorbereiding was de toegangstunnel – extra kosten: €3,5 miljoen - nog niet goed doorgedacht op het moment dat de raad in januari 2018 onder druk van wethouder Buijtelaar akkoord gaf. En wat blijkt achteraf - niemand op de Berkenweg of Regentesselaan wil deze toegangstunnel bij hun voordeur hebben. Het heeft er nu alle schijn van dat een sloop-en-nieuwbouwtraject voor het stadhuis wordt nu gebruikt om onder dat nieuw gebouw de toegangstunnel ‘weg te moffelen.’
  
  De realisatie van de nieuwe fietskelder is niet eens begonnen, maar ik vermoed dat geen enkel raadslid nu vanaf het publieke podium aan de burger van Amersfoort helder kan uitleggen waarom deze fietskelder en tunnel de technisch en financieel beste optie voor Amersfoort is. Toen ik hierom vroeg, werd er ter verdediging gegrepen naar politieke en bestuurlijke besluiten uit de voorgaande colleges en raadsfracties. Men beweerde ook dat ‘allerlei experts die er verstand van hebben, in het verleden zorgvuldig naar deze optie hebben gekeken.’ Maar een verdediging op procedurele en bestuurlijke gronden, in plaats van op financieel-technisch gronden, is uitermate zwak. Ik heb sterk de indruk dat de raad in dit traject door gebrek aan inhoudelijke kennis en onafhankelijke inzichten steeds achter de feiten aan heeft gehobbeld en daarom goedkeuring op het plan van de wethouder heeft gegeven. Indien een raadslid nu twijfelt of er niet een veel beter alternatief is, dan is hij of zij hierbij uitgenodigd met One Planet op locatie de situatie te komen bekijken.
  
  Indien de raad niet ingrijpt in hoe de gemeente werkt, bestaat het gevaar dat dezelfde situatie met het nieuwe stadhuis kan ontstaan, als destijds met de nieuwe fietskelder is gebeurd. Met als resultaat, een peperdure 14-verdieping nieuwbouw, twee keer groter dan de werkelijke behoefte, bovenop een peperdure fietstunnel en ondergrondse fietskelder. Dat bovendien niet werkelijk duurzaam is.

De voorbeelden boven laten zien waar het misgaat met de toezicht en sturing door de raad. Maar, er zijn ook zeker lichtpunten. Voorbeeld: het netwerk van fietspaden in Amersfoort is uitstekend en bevordert de fietscultuur van de stad. De herontwikkeling van De Amersfoorter van kantoorpand tot woonappartementen is een uitstekend voorbeeld van duurzaamheid. Net als de vergroening van het oude Elizabeth-ziekenhuis.

Ik denk dat er een ‘nieuw denken’ nodig is binnen de raad. Voortzetten op de oude manier betekent het verprutsen van de toekomst van onze kinderen. Een nieuwe, integrale en langetermijnvisie is nodig, gebaseerd op leefbaarheid, duurzame ontwikkeling, transparantie, zuinigheid en participatie. 

Dit waren mijn observaties van 18 december over de discussie tussen de raad en wethouder Stegeman. Ik nodig u uit voor een kop koffie bij One Planet om naar aanleiding van deze observaties verder te praten.

Met vriendelijke groeten

Paul Heistein

paul.heistein@oneplanet.