Coronacrisis treft Amersfoort als een tsunami
Steeds meer leegstand in de binnenstad. Foto Bert Vos.
Bij een tsunami trekt het water zich ineens terug. Ver de zee in. Een ogenschijnlijke rust daalt neer, er is geen beweging te zien. Totdat een metershoge zwarte golf plotseling opdoemt en ver landinwaarts alles meedogenloos met zich meesleept. Dat is de ‘boeggolf’ die in het najaar of begin volgend jaar verwacht wordt, als de nasleep van de coronacrisis, die dan als een verpletterende werkelijkheid duidelijk maakt wat de gevolgen zijn. Faillissementen, gedwongen sluitingen, werkloosheid, geldproblemen, toenemende armoede, schulden, uithuisplaatsingen, spanningen in relaties en gezondheidsproblemen. Alle groepen in de samenleving zullen ermee te maken krijgen, is de verwachting van planbureaus, de politiek en hulporganisaties.
“Als de steunmaatregelen van het Rijk ophouden te bestaan komen er heel veel problemen op ons af”, zegt Ben van Koningsveld, raadslid CDA. “Dan komen de ontslagen, sluitingen en faillissementen. Veel ondernemers en ZZP’ers draaien nu al geen of bijna geen omzet, ze teren in op hun spaargeld. Als ze dat al hebben. Ik voorzie ook een toename van armoede bij kwetsbare groepen en de zogeheten 'nieuwe armen’ die weliswaar een baan hebben maar niet meer rond kunnen komen. Het is onze taak dat niemand tussen wal en schip valt. Als er een tweede corona-uitbraak komt en MKB en horeca moeten de deuren weer sluiten dan is het voor veel ondernemers over en uit.”
Regierol gemeente
Omdat de coronacrisis ingrijpende gevolgen heeft voor de Amersfoortse samenleving, wil de gemeente een regierol bij de aanpak van de verwachte problemen. Daarover ging het, in een online De Ronde bijeenkomst begin juli, onder aanvoering van de PvdA. Raadsleden, woningcorporatie Portaal, de Voedselbank, Stadsring51 en de afdeling Werk en Inkomen gingen met elkaar in gesprek over passende hulp en ondersteuning aan diegenen die door de crisis worden getroffen. “Doel van deze bijeenkomst was de stand van zaken met elkaar door te nemen en te bespreken voor welke uitdagingen wij komen te staan. De echte gevolgen zullen we over een jaar echt gaan merken”, legt PvdA-fractievoorzitter Harun Keskin uit. Hij vindt dat alle betrokken partijen op tijd moeten inspringen en daar kan de gemeente een rol bij vervullen. Hij wijst erop dat wanneer iemand bij een organisatie zoals Stadsring51 voor schuldhulpverlening aanklopt, er vaak meer problemen zijn waar ook andere instanties zich mee bezig houden. Bijvoorbeeld de Voedselbank.
Voedselbank
Voedselbank verwacht sterke toename van klanten. Foto archief Voedselbank.
Cieka Galenkamp, manager Voedselbank, zag aan het begin van de uitbraak een grote toename van aanvragen voor voedselhulp. “We helpen nu 510 huishoudens, daar zitten 927 kinderen onder de 18 jaar bij.” Door de coronamaatregelen is de toestroom van klanten alleen maar gestegen, constateert ze. Vanaf maart kreeg ze er 170 hulpvragen erbij. De vrijwilligers delen 900 voedselpakketten per maand uit, vorig jaar waren dat er in totaal 18.500. Dit jaar zal dit aantal overtroffen worden, ook omdat de toelatingscriteria zijn versoepeld. “Normaal gesproken hebben mensen even hulp nodig en dan stromen ze weer uit. Dat is onze doelstelling. Geen structurele hulp. Maar dat is nu niet het geval. Het fluctueert niet meer. Het wordt alleen maar meer. Kenmerkend voor onze cliënten is dat ze geen reserves hebben kunnen opbouwen. De maand duurt net iets te lang. Het inkomen is te laag en de vaste lasten te hoog. Bij een scheiding, ontslag of onvoorziene uitgaven komen ze in de problemen. Ze verdienden net genoeg om rond te komen. Vooral in het begin van de crisis waren er meer aanvragen. ”
Kippen blijven eieren leggen
Amersfoort heeft volgens de laatste cijfers 7500 inwoners die vastzitten in de armoedeval. Dit zijn voornamelijk eenpersoonshuishoudens en gezinnen met drie kinderen of meer die nauwelijks rondkomen. Ze hebben geen werk of kleine baantjes tegenover gestegen vaste lasten, zoals de laatste huurverhoging. Galenkamp ziet ook veel schaamte bij mensen waardoor ze niet om hulp durven te vragen. De nood is hoger dan bij de ruim 500 huishoudens die een beroep doen op een voedselpakket. Corona gaat daar een schepje bovenop doen.
Geluk bij een ongeluk is dat de ‘bank’ voldoende aanbod heeft, zegt de manager die in 2009 nog vijftig pakketten per week ronddeelde. “Dat komt voornamelijk van de horeca die het niet kwijt kan en van boeren. Kippen blijven ook onder corona eieren leggen, er is een aardappeloverschot en we krijgen tonnen tomaten binnen. Dus aan voedsel geen gebrek.”
Stadsring51 en sociaal krediet
'Het is stilte voor de storm' aldus Dick van Maanen van Stadsring51. Foto Bert Vos.
In tegenstelling tot de Voedselbank merken ze bij schuldhulpverleningsinstantie Stadsring51 nog weinig van een toename van cliënten die in de problemen zijn geraakt. “Het is stilte voor de storm,” zegt directeur Dick van Maanen. “Bij de kredietcrisis in 2008 duurde het twee jaar voordat je de gevolgen zag.” Hij ziet dat ondernemers en ZZP’ers eerst zelf het hoofd boven water proberen te houden. Ze wachten te lang voordat ze om hulp vragen. Daar speelt schaamte ook een rol bij. Volgens het CPB heeft tien procent van de ondernemers in Amersfoort een zogeheten kwetsbaar inkomen. En denken ze vaak onterecht dat ze het financieel wel redden. Van Maanen: “Dat is jammer. Veel zelfstandigen hebben geen buffer en hoge lasten. De marge is dun, ze balanceren op het randje. Na de zomer verwachten we een flinke toename van klanten. Veel is afhankelijk of er een tweede coronagolf komt en of men langdurig werk of inkomsten kwijt is,” aldus Van Maanen.
Ondernemers en minima
Stadsring51 kent twee groepen hulpvragers. Ondernemers die in de knel zitten en uitkeringsgerechtigden en minima die schulden hebben opgebouwd. Van de eerste groep wordt verwacht dat die sneller geholpen kan worden. “Voor hen is er een digitale aanvraagprocedure. We gaan onder meer een sociaal saneringskrediet met een renteloze aflossing aanbieden. Om zo ervoor te zorgen dat de problemen niet groter worden. Daarover zijn we in overleg met het Sociaal Fonds, dit is in plaats van schuldhulpverlening.” Bij de tweede groep gaat het om zo snel mogelijk ingrijpen om de schulden te verlagen, legt Van Maanen uit. “Volgens de nieuwe wet Schuldsanering is de gemeente verplicht tijdig in te grijpen. Zoals bij huurachterstand. Want een schuld van 2.000 euro is makkelijker op te lossen dan een van 20.000 euro.”
Armoede in Amersfoort
Concluderend leeft vijf procent van de Amersfoorters in armoede. De bijstandsuitkeringen zijn met 4% gestegen, evenals de aanvragen voor bijzondere bijstand. De dienst Werk en Inkomen heeft onder de Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandig Ondernemers (TOZO) al meer dan 5000 aanvragen behandeld. Bij Portaal worden huisuitzettingen uitgesteld en is men coulanter met huurachterstand. Het aantal cliënten bij Stadsring51 zal met de helft toenemen. De werkloosheid stijgt, evenals het aantal sluitingen en faillissementen wanneer er een tweede coronagolf komt.
Creativiteit en sociale cohesie
Harun Keskin is tevreden over de eerste bijeenkomst met de diverse partijen en gaat ervan uit dat Amersfoort een regiefunctie gaat vervullen. “Er zijn goede werkbare voorstellen gekomen en er komt een vervolg op. Er is nog geen nieuwe datum vastgesteld.”
Cieka Galenkamp ziet het cliëntenbestand voorlopig niet dalen. Dat zal gezien de huidige situatie alleen maar kunnen stijgen. Het is gissen zegt ze. “Ik heb geen idee wat corona ons nog meer gaat brengen.” Dick Van Maanen geeft aan dat hij positief is over de toekomst. “Er ontstaat meer creativiteit om tot oplossingen te komen. Daarbij is solidariteit belangrijk. Ik heb in acht andere gemeenten gewerkt. Maar de mate van sociale cohesie tussen organisaties en vrijwilligers in Amersfoort is uniek. Dat heb ik ergens anders nog niet meegemaakt.”