Geef het een stedenbouwkundige en planoloog maar eens te doen. In het hart van een drukke stad een leeg spoorwegemplacement, een monumentaal fabriekscomplex, een rivieroever en een afgesnoept stuk bedrijfsterrein aaneen smeden tot een aantrekkelijk gebied met 3000 tot 5000 nieuwe woningen. Wikkel het verkeer soepel, zorg voor voldoende groen en pas grootsteedse voorzieningen in. Het gaat gebeuren bij het project Langs Eem en Spoor.
Aangespoord door het grote tekort aan beschikbare woningen zette de gemeente Amersfoort zich in 2019 aan wat een schier onmogelijke opgave leek. Het uitbreidingsproject Langs Eem en Spoor was met duizenden nieuwe woonruimtes immers niet alleen zeer ambitieus, het telde ook veel spelers en daarmee verschillende belangen. Bovendien raakten de plannen voor intensieve hoogbouw een gevoelige snaar bij een deel van de bevolking.
Het ruimtelijk en strategisch vernuft en de ervaring van het ambtelijke apparaat in het onstuimig gegroeide Amersfoort werd daarmee onderschat. Er stroomde heel wat water door de Eem, zoals er ook het nodige zweet neer druppelde op de bureaus. De plannen mondden echter wel degelijk uit in ontwerpen, de grondeigenaren werden partners en de procedurele hobbels bleken er om te nemen. De eerste steen moet weliswaar nog gelegd, en lang niet alle inkt is al droog, maar aan de totstandkoming van Langs Eem en Spoor hoeft volgens het stadhuis niemand meer te twijfelen.
Industrieel erfgoed
De in rapporten en wandelgangen gebruikte afkorting LES (Langs Eem en Spoor) bleek daarnaast van voorspellende waarde. Amersfoort maakt school met de 'chirurgische' inpassing van nieuwbouw in een druk deel van de stad met industrieel erfgoed dat niet verloren mag gaan. De groepen ambtenaren en bestuurders die Arno Goossens als strategisch adviseur ruimtelijke ontwikkeling de afgelopen drie jaar langs de Wagenwerkplaats (1000 woningen), de Nieuwe Stad (800) en de Kop van Isselt (2800) heeft gevoerd, zijn niet meer op de vingers van twee handen te tellen, zegt hij.
Kenner en mede-vormgever van langs Eem en Spoor, Arno Goossens © Marco Willemse
De delegaties komen uit binnen- en buitenland en een enkele keer zelfs van een ander continent. Onlangs reisde Goossens op uitnodiging van de regering en het instituut voor architectuur naar Ierland om het Amersfoortse model uitgebreid toe te lichten.
Omdat hij moeilijk alle geïnteresseerde plaatsgenoten achter zich aan kan laten fietsen, stemt Goossens in met een eenmans-excursie voor Nieuwsplein33. Zijn eerste stop is niet de Wagenwerkplaats, maar het overdadig groene Casper van Wittelplanstoen in Puntenburg, waar een vrolijk watertje doorheen stroomt.
"Dit is een geweldige ontmoetingsplek voor bewoners van zowel Puntenburg als het Soesterkwartier. Ga maar eens kijken op een mooie dag; iedereen maakt er gebruik van. Hier vloeit een bestaande en een nieuwe woonwijk in elkaar over zonder dat het elkaar geweld aan doet. Het parkje kwam toevallig tot stand omdat er in de jaren 90 geen ontwikkelaar te vinden was, die er appartementen wilde bouwen."
"We hebben ervan geleerd en passen plekken als deze nu bewust in. In de deelprojecten van Langs Eem en Spoor zijn de openbare ruimtes minstens zo belangrijk als de woningen. Het past ook bij Amersfoort. De stad telt bovengemiddeld veel pleintjes, parkjes en plantsoenen. Dat hoort bij de menselijk maat die Amersfoort zo kenmerkt."
Het Casper van Wittelplantsoen verbindt de wijken Soesterkwartier en Puntenburg op een prettige manier. © Marco Willemse
Flinke gedaanteverwisseling
Het Mondriaanplein aan de noordkant van Station Amersfoort wacht als onderdeel van Langs Eem en Spoor een flinke gedaanteverwisseling, vertelt Goossens bij de volgende stop. "De fietsenstalling gaat onder de grond of verdwijnt in de plint van de bebouwing. We willen af van de rommelige aanblik. De lus die de auto’s nu maken gaat er uit, omdat de stad niet meer ophoudt bij het Mondriaanplein. Er ligt over een aantal jaar een wijk achter met 1000 woningen en het barst er, nu ook al trouwens, van de bedrijvigheid."
Het Mondriaanplein aan de noordkant van Amersfoort Centraal moet levendiger worden. © Marco Willemse
De nieuwbouw op de uitgestrekte spoorwerkplaats van weleer is opgeknipt in twee delen. Ter hoogte van de oude Veerensmederij verrijzen 400 woningen verdeeld over een aantal appartementsgebouwen. Ze worden niet hoger dan vier of vijf verdiepingen. Tweederde van de woningen valt in de categorie betaalbare huur, waarmee het nieuwbouwwijkje in sociaal opzicht aansluit op de aangrenzende Bloemenbuurt in het Soesterkwartier. Goossens: "Het liefst zou de gemeente een deel van de woningen reserveren voor jonge woningzoekenden uit het Soesterkwartier. Zover is het landelijk nog niet, maar we doen er alles aan."
De overige 600 woonruimtes komen een paar honderd meter noordelijker op de Wagenwerkplaats. Ze worden verdeeld over hogere appartementgebouwen en een bescheiden aantal huizen met tuin. ,,Dit woongebied ligt dichter bij de stad, waardoor we meer de hoogte in kunnen’’, vervolgt Goossens. "Hoogbouw is trouwens geen doel op zich, maar een middel om op maaiveldniveau openbare ruimte te sparen en in te kunnen vullen. We streven naar zoveel mogelijk plekken om ontmoetingen te stimuleren en de anonimiteit te doorbreken.’’
Cadeau voor de stad
Volgens Goossens is de Wagenwerkplaats niks minder dan een cadeau voor de stad, aangereikt door eigenaar NS. "Het is niet van de gemeente Amersfoort, hè. Zonder de bereidheid van de NS om grond te verkopen aan ontwikkelaars zou het feest niet doorgaan. Die is er gelukkig volop. Over niet al te lange tijd kunnen de bouwers zich inschrijven en zijn we weer een belangrijke stap dichterbij."
"Over tien jaar ken je deze plek niet meer terug. En ook weer wel, want het meeste erfgoed blijft behouden en wordt ingepast. De betonnen struktonplaten blijven ook liggen. Bewoners en bezoekers zullen het spoorverleden beslist voelen."
De plek op de Wagenwerkplaats waar 400 betaalbare appartementen worden gebouwd. © Marco Willemse
Bij de deels opgeknapte Noordewierweg staat Goossens nadrukkelijk stil bij de gevolgen van de grootschalige woninguitbreiding voor het Soesterkwartier. "De nieuwbouw in Langs Eem en Spoor ligt straks als een hoefijzer om de wijk heen. Het gaat om 5000 nieuwe woningen die een bestaande wijk met 6500 woningen begrenzen. De zorgen van de mensen zijn begrijpelijk, want wat blijft er over van hun ingesnoerde woonwijk?"
"Voorop staat dat het Soesterkwartier niet de dupe mag worden, maar moet profiteren van de uitbreiding. Dat doen we onder meer door nieuwe en betere scholen te bouwen. Het is nu zo dat 40 procent van de kinderen uit de wijk elders naar school gaat. Dat willen we veranderen."
"Van de Noordewierweg maken we een levensader in plaats van de verkeersader die het altijd was. We willen de buurten links en rechts van de weg meer met elkaar verbinden. Dat zijn nu te veel twee werelden. We willen ook dat toekomstige Wagenwerkplaats-bewoners hun boodschappen kunnen doen in een Soesterkwartier met voldoende winkels. Amersfoort ontving vijf miljoen euro subsidie voor het opkrikken van de leefbaarheid op plekken als deze en dat wordt benut."
"Het Soesterkwartier krijgt ook veel meer groen en we gaan zorgen voor een betere oversteekbaarheid van de Amsterdamseweg voor fietsers en voetgangers. Het gaat allemaal niet van de ene dag op de andere, maar de trein is op gang en zal niet stoppen.’’