"We zijn door het oog van de naald gekropen"

door Siem Eikelenboom
25 juli 2020om 15:11u
Om negen uur ’s morgens is het al druk bij Meander Medisch Centrum.  Mensen lopen naar binnen en buiten; in de gangen wachten patiënten op de verschillende afdelingen op hun beurt. "Het is bijna niet voor te stellen, maar de afgelopen maanden zag je hier helemaal niemand. De meeste gangen waren leeg", zegt Erik van Goor, communicatiemedewerker van het ziekenhuis. Hij begeleidt De Stadsbron naar boven naar een kamertje waar algemeen directeur Frank de Reij al zit te wachten. Al snel schuift Ellerieke Veenendaal, manager van de operatiekamers (OK’s) en crisismanager aan. Wanneer hoorden zij voor het eerst van het nieuwe virus?

"Op 1 februari wisten wij al dat er iets met een virus in China was", zegt Frank de Reij. "Twee weken erna vernamen we dat het corona heette." De eerste berichten kwamen binnen via het netwerk van de afdeling Infectiepreventie waar medewerkers steeds kijken naar preventieve maatregelen om besmettingen te voorkomen. Op dat netwerk is ook het Rijksinstituut voor  Volksgezondheid en Milieu (RIVM) aangesloten. Zo hoorden medewerkers al snel welke ziektebeelden bij het virus hoorden en hoe patiënten het beste konden worden behandeld.

Wat doen we met mensen uit China?

Ellerieke: "In de preventie hielden we ons aanvankelijk bezig met de vraag: wat moeten we doen als we mensen binnen krijgen die net uit China zijn gekomen? Op een gegeven moment veranderde dat in de vraag: wat doen we met mensen uit ItaIië? Wij hebben een Italiaanse manager met familie in het gebied waar corona heerste. Hij volgde de ontwikkelingen zeer nauwkeurig en kon al snel vertellen dat het daar helemaal uit de hand liep. Ja, toen is het hier ook op stoom gekomen."

Cruciaal in Nederland was het carnavalsweekend. Nadat vrijdag in Brabant de eerste besmettingen waren geconstateerd, nam Meander maandag 2 maart meteen maatregelen. "Op 7 maart hadden wij zelf de eerste besmette medewerker. Die had in Brabant carnaval gevierd", zegt De Reij.

Corona college voor volle zaal

Op dinsdag 3 maart gaf een van de micro-biologen een soort college over het nieuwe virus in het auditorium. De zaal zal vol met tussen de tachtig en negentig medewerkers. In de weken daarvoor was de informatie die over Covid-19 binnendruppelde gedeeld via het intranet. "Wat de micro-bioloog vertelde klopte achteraf globaal, maar toen we eenmaal zelf met het virus te maken kregen, veranderde onze kennis dagelijks. En ook nu, na al die maanden, weten we nog steeds heel weinig. Zo melden de kranten vandaag dat immuniteit slechts een paar maanden duurt. Volgende week lezen we weer over een andere studie met een ander verhaal. Eigenlijk is en blijft de harde kennis over het virus redelijk matig", zegt De Reij.

Ellerieke Veenendaal en Frank de Reij, foto Nico Brons

Ellerieke Veenendaal en Frank de Reij. Foto: Nico Brons 

Voor Meander MC waren de medisch micro-biologen van groot belang. Ellerieke: "Zij zitten in een heel groot netwerk. In de crisis liepen ze vaak voorop omdat zij al heel veel studies hadden gelezen of omdat ze feedback hadden gekregen uit Italië of Brabant. Dat netwerk is heel hulpvol geweest toen we ons afvroegen hoe we moesten omgaan met bezoek dat met patiënten meekwam en welke beschermingsmaatregelen we moesten nemen." De Reij: "Achteraf bekeken liepen wij in de regio op heel veel zaken vooruit. Als de overheid een nieuwe maatregel afkondigde, hadden wij die al genomen."

Meander liep op veel zaken vooruit

In dat eerste weekeinde in maart stelde het ziekenhuis direct een crisisbeleidsteam (cbt) samen. Dat kwam dagelijks bijeen om alle relevante spelers in het ziekenhuis van de laatste ontwikkelingen op de hoogte te stellen. Daarnaast waren er nog een operationeel team, onder leiding van Ellerieke Veenendaal, en een medisch beleidsteam. De teams overlegden continu met elkaar. Om de communicatie zo helder mogelijk te houden, werd dagelijks om vijf uur ’s middags een mail verstuurd met daarin alle gemaakte afspraken.

Pas na tien maart kreeg Meander MC zijn eerste Covid-patient. Op zondag 15 maart werd besloten om alle operaties af te zeggen. Ellerieke: "De avond daarvoor belde een plastisch chirurg. Hij zei dat wij al zijn programma’s er uit moesten gooien want van zijn beroepsvereniging mocht hij niet meer opereren. Ik ben vervolgens met de manager OK naar het ziekenhuis gegaan. Bij binnenkomst kwam ik de intensivist en de longarts tegen met een blik in hun ogen die ik, in ieder geval bij hen, nooit had gezien. Ik dacht: wat is dit? Het ziekenhuis moet op slot! Toen hebben we om twaalf uur vergaderd met het cbt en het ziekenhuis gesloten. Van onze collega’s uit Italië en Brabant hadden we allemaal berichten gekregen. Het was echt alarm. Frank heeft gebeld met de raad van bestuur van het Elisabeth Tweesteden-ziekenhuis in Tilburg en van hen hoorde hij wat er op ons af zou komen."

ontvangsthal Meander

Meander Ziekenhuis. Foto: Meander

Hoewel de OK-capaciteit de week daarvoor al met twintig procent was teruggebracht werd op 15 maart besloten om alle niet-uitstelbare operaties ook af te bellen. Alleen de afdelingen spoed en oncologie hebben de hele periode door geopereerd. "Een kankerpatiënt is niet minder belangrijk dan een Covid-patient. Ook bij kanker is de mortaliteit hoog. Van het feit dat we bleven opereren, plukken we nog steeds de vruchten. Het is heel goed dat we dat hebben gedaan. Dat is in het tempo waarmee wij opereerden niet in veel ziekenhuizen gebeurd", zegt de algemeen directeur.

Welke patient moet nu echt worden geholpen?

De poliklinieken bleven grotendeels gesloten. Er werd steeds bekeken of afspraken uitgesteld konden worden. Of er werd gekeken of ze konden worden vervangen door beeldbellen of een telefonisch consult. Als het echt niet anders kon, werden patienten in het ziekenhuis gezien. Zo zijn bijvoorbeeld de oncologen, orthopeden en KNO-artsen doorgegaan met ingrepen die echt niet konden worden uitgesteld. Dagelijks was daar overleg over. Welke patiënt moet nu echt geholpen worden? Dat heeft goed gewerkt," zegt Ellerieke. Haar directeur voegt daar aan toe dat dat het moment was waarop het teleconsult een grote vlucht heeft genomen: "Dat is een van de lessen die wij uit de crisis hebben getrokken. Voor elke testuitslag kwamen mensen naar het ziekenhuis. Maar nu zeggen we dat dat niet echt nodig is. Tenzij er echt iets aan de hand is. Hetzelfde geldt voor consulten. We streven nu naar een-op-drie: een fysiek consult gevolgd door twee per telefoon of videoverbinding.’ Patiënten zijn blij met deze maatregelen. Ellerieke: "Veel mensen komen toch liever niet naar het ziekenhuis nu. Ze zien het toch als een bron van besmetting" Dat is onterecht want het Meander heeft geen voorbeeld van een besmetting die in het ziekenhuis is opgetreden.

In het Paasweekeinde (11-13 april) dreigde de capaciteit van het ziekenhuis het te begeven. Frank: "We hadden onze IC-afdeling al opgeschaald van twaalf naar 28 bedden, waarvan vier voor gewone patiënten. Maar we hadden een dag dat de IC helemaal vol lag en we mensen moesten doorverwijzen. Die top was gelukkig precies de dag dat de stroom nieuwe patiënten begon af te vlakken. We zijn door het oog van de naald gekropen."

Ellerieke: "Dat weekeinde kwam er ook het aanbod van Duitsland om zeshonderd IC-patiënten over te nemen. Toen waren de intensivisten gerustgesteld In heel Nederland moesten de ziekenhuizen opschalen van 1150 naar eerst 1600 en vervolgens 1900 bedden. Dat laatste zouden we nooit hebben gered."

Meander Ziekenhuis

Meander Ziekenhuis. Foto: Meander

Hoewel Meander MC een streekziekenhuis is, werden er ook circa zeven patiënten overgenomen van andere regio’s, zoals Brabant of van andere ziekenhuizen zoals het St Jansdal uit Harderwijk.

Relatief weinig doden op de IC

Op de IC van het Amersfoortse ziekenhuis zijn relatief weinig doden  gevallen maar dat wil absoluut niet zeggen dat het virus in de regio Eemland minder heeft gewoed. Frank de Reij: "De IC is maar één kant van de zaak. Bij ons waren de cohort afdelingen belangrijk: afdelingen die helemaal voor Covid-patiënten gereserveerd waren. Hier in huis hebben we heel indringende gesprekken gevoerd met de kwetsbare, oudere mensen die hier binnenkwamen. We hebben ze uitgelegd wat voor gevolgen een verblijf op de IC kan hebben. Als je er af komt, heb je spierverlies, moet je heel lang revalideren en is de kwaliteit van leven minder. Echt, na drie weken IC heb je geen spier meer over. Geloof het of niet, maar mensen moeten zelfs weer leren om een pen op te pakken, zo erg kan die spierafname zijn. Niet bij iedereen, maar bij name bij oudere en obese mensen. Die belanden sneller op de IC. Als je 83 bent, je hebt hartklachten of een longziekte, wil je dan nog wel naar de IC? Mensen spraken hier eerst over met hun huisarts en hier in het ziekenhuis voerden ook de intensivisten daar heel indringende gesprekken over. Patiënten hebben er relatief vaak voor gekozen om niet naar de IC te gaan, met als gevolg dat met name de eerste weken veel patiënten op de cohort-afdelingen overleden. Er is in de media veel aandacht geweest voor de dramatiek op de IC’s, maar bij ons vond het echte drama plaats op de cohort-afdeling, waar ziektebeelden zich soms supersnel ontwikkelden."

Dramatiek en hoge sterfte hadden impact op personeel

Die dramatiek en hoge sterfte hadden grote impact op het medisch personeel. Ellerieke: "We hadden op de spoedeisende hulp artsen werken die normaliter iets heel anders doen. Een dermatoloog bijvoorbeeld ziet in zijn praktijk nooit iemand sterven. Dat zag hij nu wel. En veel verpleegkundigen werken ook niet dagelijks met longpatiënten (wat mensen die Covid hebben eigenlijk zijn. red.)"

Om de stroom zieken aan te kunnen, besloot Meander MC 75 verpleegkundigen op te leiden voor het werk op een cohort-afdeling. "Normaal werken op zo’n afdeling dertig mensen maar dat waren er nu 70 tot 75 omdat iedere patiënt zo veel zorg nodig had. Die verpleegkundigen waren beschikbaar omdat andere afdelingen gesloten waren. In de eerste weken van maart hebben we al een e-learning gemaakt om op deze manier via internet te leren hoe het is om met longpatiënten te werken. Ook zijn we overgegaan op ‘training on the job’: verpleegkundigen die met ervaren krachten meeliepen."

Meander Ziekenhuis

Meander Ziekenhuis. Foto: Meander

Bij alle druk en hectiek kwam nog het feit dat al het medisch personeel van top tot teen beschermende kleding droeg. Frank: "Dat is echt heel zwaar. Ook in het contact met de patiënt. Maar we hebben een evaluatie gehad met het hele team en de uitkomst was: volgende keer doen we het weer. Bijzonder was dat wij een heel laag ziekteverzuim hadden en een hogere medewerkerswaardering. Dat mensen de hele periode als positief hebben ervaren is niet het juiste woord maar ‘verrijkend’ vonden ze het zeker. In de zorg gaat het helaas vaak over geld. Nu ging het alleen om zorg: mensen zo goed mogelijk behandelen. En dat haalt het beste in mensen naar boven. Het teamwork was fantastisch."

Hotelkamers en baklava

Vanuit het bestuur is er alles aan gedaan om de medewerkers te helpen. Voor werknemers in de nachtdienst die thuis jonge kinderen hebben, werden hotelkamers geregeld zodat ze in alle rust overdag konden slapen. De catering had minder patiënten en geen bezoekers, en richtte zich helemaal op het eigen personeel. "Bijzonder was ook de steun uit de maatschappij. Mensen brachten massagestoelen, baklava, pizza, chocolade", zegt Frank. Ellerieke: "Zelfs zoveel dat verpleegkundigen zich een beetje geneerden: wij doen ook maar ons werk. Maar het werd toch gewaardeerd. Al die geschenken gaven ons een goed gevoel." 

Groot voordeel tijdens de crisis waren de eenpersoonskamers. Waar de oude ziekenhuislocaties Elisabeth en De Lichtenberg nog kamers hadden met meerdere bedden, liggen de patiënten in het nieuwe Meander alleen. Dat is niet alleen voordelig voor de patiënt die na een operatie in alle rust kan herstellen, maar bleek ook ideaal om besmetting met het coronavirus tegen te gaan.

Meander ziekenhuis

Meander Ziekenhuis. Foto: Meander

De eenpersoonskamers hebben alles te maken met de vorige locaties waar het Norovirus en clostridium - bekende ziekenhuisbacteriën- veel last veroorzaakten. "Eerlijk is eerlijk, vooral in De Lichtenberg hadden we daar enorm last van", zegt De Reij. "Die eenpersoonskamers hebben hun nut bewezen. Andere ziekenhuizen - ik zal geen namen noemen - hebben nog vier- tot zespersoonskamers met maar één toilet. Je moet er niet aan denken als je corona hebt. Dan kun je maar maximaal een tot twee mensen op zo’n kamer kwijt. Toen wij besloten om weer op te schalen konden wij probleemloos onze volledige capaciteit weer  inzetten." Daar ging wel een weekeinde van een grondige schoonmaak aan vooraf.

Ongelukkig van dagelijkse veranderingen

Op de dag van het interview besteedde dagblad Trouw aandacht aan een binnenkort te verschijnen boek van de Leidse hoogleraar en crisisexpert Arjen Boin en vier co-auteurs. Hun conclusie: ‘Zelden arriveren crises zo langzaam en met zoveel aankondigingen’. Experts en gezagsdragers hebben - ook met de beperkte kennis in februari- de signalen van Covid 19 ‘onvoldoende op waarde geschat.’ Wat vinden Veenendaal en De Reij van die stelling?

"Heel flauw. Je weet achteraf alles beter maar zelf werd ik wel heel ongelukkig van de dagelijks veranderingen in bijvoorbeeld de berichtgeving over mondkapjes. Je hebt allemaal verschillende types. Wat was nu het beste? En dan kwam die onduidelijkheid over hoe je nu precies besmet kunt raken. Is het druppelisolatie of aerosole besmetten. Dat weten we nog steeds niet honderd procent zeker. Zwalkend is niet het goede woord voor het beleid en ik denk ook niet dat je iemand kwalijk kan nemen dat er steeds weer nieuwe inzichten zijn, maar je had ook kunnen besluiten om eens per week een regel uit te vaardigen, om na die week op basis van nieuwe inzichten tot nieuw beleid te komen. Nu hadden we echt iedere dag een update van onze afdeling Infectiepreventie over de laatste regels van het RIVM. Gelukkig hadden wij onze zaken goed op orde en hadden wij gemiddeld veertien dagen daardoor die ‘nieuwe’ maatregelen al genomen. Dus wij hebben de overheid ook niet gemist in die zin."

Dat laatste gold ook voor de beschermende kleding. Hoewel er soms krapte was, heeft het Meander MC nooit zonder gezeten.

Wel nuttig was het Landelijk Coördinatiecentrum Geneesmiddelen. Via dit LCG wist het Meander precies welke medicijnen in Nederland voor handen waren, waardoor het de eigen voorraden goed op peil kon houden. Het coördinatiecentrum regelde ook de verkoop van het middel midazolam dat door de apotheek van Meander MC werd geproduceerd. Van deze productie hebben veel ziekenhuizen geprofiteerd.

Elkaar leren kennen op afsluitende borrel

Op de dag dat het interview plaatsvindt heeft het Meander MC geen enkele Covid-patient in huis. In totaal heeft het ziekenhuis op de cohort-afdelingen en de IC 192 patiënten gehad. Tijdens de crisis had Meander vier afdelingen van twintig bedden operationeel. Op het hoogtepunt lagen daar 65 mensen. In totaal had Meander MC op de cohort-afdelingen en de IC 192 Covid-patienten.

Een week geleden was er eindelijk tijd voor een afsluitende borrel voor alle verpleegkundigen die op de cohort-afdelingen hadden meegedraaid. "Op die borrel bleek dat men elkaar amper kende", zegt Ellerieke lachend. ‘Oh ja, hebben wij samengewerkt?’, klonk het. Dat heeft alles te maken met de beschermende kleding die men bij het binnengaan van de cohort-afdeling aan deed. Naam en functie stond dan wel op het schort geschreven, maar qua gezicht ben je moeilijk te herkennen. Op een gegeven moment hebben we van iedereen een foto gemaakt en die op de kleding gehangen zodat in ieder geval de patiënt een idee had welk gezicht er bij dat pak hoorde. Maar dit geeft aan dat ook al herkennen medewerkers elkaar niet ze toch als team kunnen samenwerken."

personeel Meander Ziekenhuis

Personeel Meander Ziekenhuis. Foto: Meander

Heeft de crisis ook nog geleid tot nieuwe inzichten? De Reij: "Niet wat betreft de behandeling van Covid-patiënten. Een behandeling is er eigenlijk nog niet. Het gaat om uitzieken en als dat nodig is met zuurstofhulp en assistentie van beademingsapparatuur. Maar een medicijn hadden we niet en hebben we niet. Je komt hier om gecontroleerd uit te zieken."

Ellerieke: "We komen wel een beetje terug van het op de buik leggen van mensen om zo de beademing te vergemakkelijken."

De twee crisismanagers hebben wel ervaren hoe fijn het is om snel tot besluitvorming te komen. "Dat vindt iedereen fijn om vast te houden", zegt De Reij. Een andere les is tijdens het interview al aan de orde gekomen: het teleconsult. Ook blijkt het prettig om mensen op meerdere afdelingen te kunnen inzetten. "Men is gewend om lang op één afdeling te werken en goed gespecialiseerd te zijn. Maar het werken op een andere afdeling is als heel positief ervaren. Het blijkt goed voor de motivatie en de ontwikkeling van onze medewerkers en daarom kijken we nu hoe we dit kunnen vasthouden."

Tijdens de crisis bleek de communicatie binnen het ziekenhuis een enorm pluspunt. Elke dag ging er om vijf uur ’s middags een mail naar alle medewerkers met de afspraken die die dag waren gemaakt. 

Ook financieel heeft de corona crisis er goed ingehakt, maar algemeen directeur Frank de Reij is wat het Meander MC betreft positief: "Ons wereldje is financieel heel complex. Natuurlijk gaan we deze crisis merken maar we hebben een aantal basisafspraken gemaakt met de zorgverzekeraars en die zijn hoopgevend. We zullen financieel een minder jaar draaien dan gebudgetteerd, maar dat kunnen we hebben want we staan er financieel heel goed voor."

Toch mondkapjes

Tijdens de coronaperiode was het patiënten verboden om mensen mee te nemen naar het ziekenhuis of bezoek te ontvangen. "Voor die maatregel was veel begrip", vertelt Ellerieke. "Maar nu we weer opschalen zie je eigenlijk dat er teveel mensen meekomen met de patiënt. Eigenlijk willen wij dat iemand alleen komt, omdat die gescreend is. Dat is het lastige in deze fase, ook omdat de overheid geen eenduidig beleid heeft. Mensen komen hier in de bus naartoe met een mondkapje op. Maar zodra ze hier binnenkomen, doen ze die af. Waarom eigenlijk? We denken nu toch na of we bezoekers niet moeten vragen een mondkapje voor te doen."

Donderdagmiddag 23 juli maakte Meander MC bekend dat met ingang van vrijdag alle mensen die op ziekenbezoek komen verplicht een mondkapje moeten dragen. Voor mensen die een afspraak hebben op de poli geldt die verplichting niet.  

bijsluiter

Siem Eikelenboom is freelance onderzoeksjournalist, werkzaam bij o.a. De Stadsbron en onderzoeksplatform Follow the Money. Hij is tevens part-time docent onderzoeksjournalistiek aan de Universiteit van Amsterdam en geeft trainingen en lezingen.

bronnen

Het interview vond plaats op woensdagochtend 15 juli. De tekst is letterlijk uitgewerkt en voorgelegd aan Meander MC ter controle op feitelijke onjuistheden. Vervolgens is per mail wat aanvullende informatie verstrekt.

    nog geen reacties

(maak u bekend met uw volledige naam)

opmerkingen

Steun de Stadsbron!

U steunt ons met een gift via IDeal al met een bedrag vanaf 2 euro per artikel.

Draag bij!