PvdA-lijsttrekker en Amersfoorter Rob van Muilekom is zowel PvdA-raadslid en fractievoorzitter in Amersfoort geweest als statenlid. Bij deze Provinciale Statenverkiezingen voert hij de kandidatenlijst voor de sociaal-democraten aan. Van Muilekom heeft dus ervaring met zowel gemeente als provincie. Hoe ziet hij de rol van het provinciaal bestuur en die van het gemeentebestuur?
Over het opheffen of fuseren van provincies hoor je niets tijdens deze Provinciale Statenverkiezingen. Zelfs een partij als D66, ooit mede opgericht om bestuurlijke vernieuwing in Nederland door te voeren, hoor je niet meer over het afschaffen van de huidige provincies. Betekent het dan dat iedereen tevreden is over de manier waarop Nederland bestuurlijk is ingedeeld?
Naast de provincies bestaat er een woud aan samenwerkingsverbanden waaraan gemeenten – vaak in wisselende samenstellingen – meedoen. Zo maakt de gemeente Amersfoort bijvoorbeeld deel uit van de Regio Amersfoort, een samenwerkingsverband van zeven Eemlandgemeenten samen met de Gelderse gemeente Barneveld en Nijkerk. Die Regio Amersfoort is actief op het gebied van wonen, werken en vrije tijd. Maar ook op het gebied van energietransitie en duurzaamheid, alleen doen Barneveld en Nijkerk dan niet mee.
PvdA-voorman Van Muilekom vindt dat de gemeente de eerste overheid is voor de inwoners. ,,Als blijkt dat gemeenten de vraagstukken in regionaal verband niet tot oplossing kunnen of willen brengen dan moet de provincie haar rol als middenbestuur steviger inzetten. Actuele vraagstukken daarbij zijn de leegstand in de kantoren, de ontwikkelingen in de detailhandel, de grote tekorten in de woningbouw, het openbaar vervoer en ook de toegankelijheid voor iedereen van regionale recreatieve voorzieningen als het Henschotermeer.’’
Van Muilekom denkt dat de regio’s de toekomst hebben. Bij de energietransitie is Nederland opgedeeld in 30 regio’s. De Regio Amersfoort met Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg is een van de regio’s. De Regio Utrecht is ook een van de regio’s. ,,Als in onze provincie de Regio’s Amersfoort en Utrecht goed functioneren, dan kan het schaalniveau van de huidige provincie Utrecht te klein worden. Minder en grotere provincies lijken dan een logische ontwikkeling. Tegelijk zie ik dat het ter discussie stellen van provinciegrenzen altijd heel gevoelig ligt en veel discussie oproept.’’
In het nog niet zo recente verleden werd er gesproken of nagedacht over superprovincies en verdere gemeentelijke herindelingen. Maar veel inwoners zijn gehecht aan hun eigen gemeente en provincie en willen die behouden. En als er ook nog gevestigde belangen in het geding zijn, ontbreekt het vaak aan de politieke wil, moed of urgentie om iets aan te passen. Voorlopig blijven die twaalf provincies dus nog wel even bestaan.
Van Muilekom denkt dat het huidige systeem vooralsnog het best werkt omdat dat door bestuurlijk Nederland wordt geaccepteerd. ,,Dat wil niet altijd zeggen dat alles nu goed loopt. Gemeenten kunnen vaak op regionaal nog beter samenwerken en daadkracht tonen en de provincies onderkennen ook steeds vaker dat maatschappelijke vraagstukken de provinciegrens overschrijden. De inwoners en het bedrijfsleven zitten niet te wachten op ander beleid en regels omdat er toevallig een provinciegrens ligt.’’ Van Muilekom denkt dat hier voor de Regio Amersfoort een voortdurende uitdaging ligt omdat ook de Gelderse gemeenten Barneveld en Nijkerk deelnemen aan de Regio Amersfoort. Alleen dus niet op het gebied van de energietransitie en de duurzaamheid.
Dat de provincie heeft ingegrepen in de kantorenmarkt vindt Van Muilekom een goede zaak. Hij vindt dat je kritisch moet kijken als grootschalige detailhandel, zoals Decathlon, zich aan de randen van de stad wil vestigen. Dat heeft volgens hem een negatieve effect op de stadscentra. En de provincie moet er oog voor hebben dat stadscentra en dorpskernen attractief en bloeiend blijven, stelt Van Muilekom.
Wim Pot
Een Amersfoortse ondernemer die zich zowel lokaal als provinciaal profileert, is Wim Pot (62). In de tijd dat hij nog bestuurslid en voorzitter was van de Vereniging Amersfoortse Bedrijven (VAB) liet hij zich regelmatig zien en horen op het Stadhuis. ,,De ene keer met honing, de andere keer met de vuist op tafel.’’
Wim Pot, directeur van Pot Verhuizingen en Logistiek, is geboren in 1957, het jaar waarin er voor het eerst over een westelijke rondweg werd gesproken. Bij zijn afscheid als VAB-voorzitter kreeg hij een bordje ‘W.G.T. Pottangent’. ,,Er zijn twee kernonderwerpen die ondernemers belangrijk vinden’’, zegt Pot. ,,Dat zijn ruimte voor ondernemen en bereikbaarheid. Mobiliteit zit in mijn bloed. Ik ben al jaren bestuurslid van Transport en Logistiek Nederland . Inmiddels ben ik vice voorzitter en momenteel waarnemend voorzitter.’’
Pot is zich zeer bewust van het belang van de provincie. ,,Daar worden heel veel besluiten genomen of er wordt over de schouder meegekeken. Kijk maar naar die westelijke ontsluiting. Als de gemeentelijke politiek in Amersfoort ‘Nee’ had gezegd, had de provincie ingegrepen. De provincie zag dat de rondweg niet alleen lokaal van belang is, maar ook regionaal. Het is de oostelijke ontsluiting van Soest. De provincie zei: ‘Er moet wat gebeuren daar. En zo niet dan grijpen wij in’.’’ Maar mobiliteit in en rond Amersfoort is meer dan de westelijke rondweg. ,,We hebben ons ook hardgemaakt voor Knooppunt Hoevelaken.’’ Pot vindt het jammer dat er vanwege geldgebrek een fly-over in de plannen is geschrapt.
Is de provincie een belangrijke bestuurslaag?
,,Ik snap de discussie of we de provincies wel moeten handhaven. Aan de andere kant denk ik dat de lokale overheid en landelijke overheid een voorbeeld kunnen nemen aan de provincie. In de Tweede Kamer gaat het nergens over. Er zal nooit eens iemand uit de oppositie zeggen: ‘Ach minister, wat heb je dat goed gedaan’. Het is alleen maar hakken, hakken hakken… en proberen mensen zo negatief mogelijk neer te zetten. want dat scheelt weer vijf stemmen. Lokaal is het hetzelfde. De partij die vandaag voor de westelijke rondweg is, is in de volgende coalitie tegen of andersom. GroenLinks is nu voor. Ja, want anders werden ze ingeruild voor het CDA. En we willen toch zo graag op die stoel zitten…. In de provinciale politiek daarentegen zie ik veel meer fatsoen en realisme. En dat vind ik positief. Ze gaan er op een andere - meer inhoudelijke - manier met elkaar om en het is er minder op gericht hoe de ander het beste te beschadigen.’’
En er komt best veel geld binnen bij de provincie. ,,Met die opcenten bij de motorrijtuigenbelasting kan de provincie allerlei goede dingen ondersteunen. Neem als voorbeeld het Stijljaar in de kunst in 2017. De provincie heeft daarin een goede rol vervuld waar met name Amersfoort gigantisch van geprofiteerd heeft. Want Utrecht stond al op de kaart. Wat ik heel erg sterk vind van de provincie is de ontwikkeling van een Economic Board Utrecht (EBU). Voor het aanjagen van de economie hebben ze daar veel geld ingestopt. De EBU heeft goede dingen gedaan.’’
En komt Amersfoort echt op de tweede plek in de provincie?
,,Ik ben ondernemer in zowel Amersfoort als Utrecht. Ik ben voorzitter van het Utrechtse bedrijfsleven en voorzitter van het bedrijventerrein in Utrecht. Ik heb ‘feeling’ bij beide steden en het is hartstikke gek dat ondernemers in beide steden relatief weinig met elkaar hebben. Utrecht is Goliath en gedraagt zich ook zo. Ze hebben een fantastische burgemeester en dan hebben ze ook nog eens mazzel dat de naam van de stad hetzelfde is als de naam van de provincie. Dat werkt niet tegen je. Amersfoort is David, Calimero, en gedraagt zich ook zo. Het begint wat te veranderen, maar het is heel lang zo geweest. Amersfoort is zich wel aan het ontwikkelen, laat ik daar ook heel eerlijk over zijn. Vooral op het gebied van het toerisme. The Passion heeft daar goed aan gedaan. Binnenkort hebben we het bezoek van de koning. Maar op de nieuwjaarsreceptie van de provincie zie je Amersfoortse ondernemers niet. Misschien een of twee en de rest komt allemaal uit Utrecht en omgeving. Hans Theeuwkens van Meéus is nu relatief actief in het Utrechtse. Amersfoort is een stad, die je alleen hoort als ze wat komen halen. Terwijl ik geleerd heb: als je wat wilt krijgen, moet je eerst wat geven. En Amersfoort is daar tot nu toe gewoon niet goed in geweest. Bij de Utrechtse ondernemerssociëteit zijn er van de 160 leden, misschien twee ondernemers uit Amersfoort lid.’’
In het conflict tussen provincie en gemeente over Decathlon en detailhandel in Vathorst staat hij aan de kant van de gemeente. ,,Ik snap dat je zuinig bent op je binnensteden, maar de economie ontwikkelt zich. Laat de detailhandel maar creatief worden, om z’n eigen problemen op te lossen. En als die geen bestaansrecht meer heeft, heeft die geen bestaansrecht meer. Mijn overgrootvader reed met hondenkarren om die ijscokarretjes te bevoorraden met blokken ijs voor de koeling. Daar zou nu ook geen businessmodel meer voor zijn, hoe romantisch dat er ook uitziet. Als provincie en gemeente kun je proberen daar invloed op uit te oefenen, maar dat ga je niet redden. We zouden nog graag die winkeltjes van vroeger willen hebben, maar die consument bestelt via internet en dat hou je niet tegen. De gemeente moet in de gaten houden dat economie gewoon wijzigt. Niet op de stoel van de ondernemer zitten. Dat snappen ze toch niet. En als ze dat wel snappen, waren ze ondernemer geworden.’’
En wat vindt u van de ingreep van de provincie bij het kantorenoverschot?
,,Natuurlijk zaten we in een crisis en was er een overschot aan kantoren. Dan kun je wel heel veel wegsnijden en dan kun je veel omturnen naar wonen, maar hoe ziet het er over tien jaar uit? Daar is te weinig rekening mee gehouden.’’ Pot is het eens met standpunt van wethouder Buijtelaar dat Amersfoort een grotere zeggenschap moet hebben bij dit soort onderwerpen. ,,De gemeente mag best een stukje autonoom zijn, maar dan moet je zorgen dat je je eigen rommel opruimt. Niet als er iets mis is, bij de provincie aankloppen.’’
Marc Nieuwland
Marc Nieuwland is directeur van het familiebedrijf Newasco aan de Nijverheidsweg Noord. Voor 1985 zat het wasserijbedrijf nog op Bleekerseiland. Bijna twee jaar is Nieuwland inmiddels ook voorzitter van de Vereniging Amersfoortse Bedrijven (VAB). Amersfoortse bedrijven met 15 of meer medewerkers kunnen lid worden van de VAB. Belangenbehartiging is het belangrijkste doel. Het betekent veel contact en overleg met de gemeente, maar ook af en toe met de provincie. Een gesprek met Marc Nieland en met VAB-secretaris Ton Voortman.
Als er tot 2030 in Amersfoort 13.000 woningen bijkomen, heeft dat ook grote gevolgen voor de bedrijven. ,,Het gaat niet alleen om de bouw van duizenden woningen, maar ook om een juiste balans tussen wonen, werken en onderwijs’’, zegt Marc Nieuwland. De VAB ziet een spanningsveld in Amersfoort tussen woningbouw, onderwijs, bedrijven, mobiliteit en duurzaamheid. Volgens de VAB moet bij veel nieuwe woningbouw het belang van het bedrijfsleven niet uit het oog worden verloren. ,,Je moet je bewust zijn van een goede balans. MBO-studenten die hier van school komen, zoeken een baan in de regio en ook een woning. Je wilt ook niet dat ze heel ver weg een baan hebben, want dan krijg je veel verkeer.’’ Nieuwland merkt op dat als Amersfoort CO² neutraal wil zijn, het niet logisch is dat Amersfoorters voor hun werk 50 of 100 kilometer moeten reizen.
Bedrijventerreinen
,,Bij de komende Provinciale Statenverkiezingen is ruimte voor bedrijven een belangrijk thema’’, denkt Ton Voortman. ,,Als Wieken Vinkenhoef vol is, komt er nog een stukje bedrijventerrein in Vathorst West, maar dan is het wel op. Wat ons opvalt in de verkiezingsprogramma’s, is dat de discussie gaat over wonen, landschap en duurzaamheid, maar dat de discussie nooit begint met het bedrijfsleven. Nooit de vraag: hoe zorgen we dat de economie gezond blijft?
,,Ook zonder die 13.000 woningen die erbij moeten komen, zie je dat er al bijna een tekort aan bedrijfsruimte is’’, stelt Nieuwland. ,,Het omkatten van kantoren op De Hoef tot woningen is een keuze. Je kunt er ook bedrijfsruimte van maken.’’ En als bedrijventerrein De Isselt meer een woonfunctie krijgt of als daar grote detailhandel komt, moet er ook worden nagedacht over nieuwe bedrijventerreinen. ,,Als je op de Kop van Isselt woningen wilt bouwen, omdat de binnenstad uitbreidt, dan snappen wij dat, maar dan moet er elders ruimte komen voor bedrijven. Je kunt niet zeggen alleen maar woningen, want dan hebben die mensen straks allemaal een woning , maar geen baan, want dan zijn alle bedrijven weg. Kijk vooral naar je eigen Amersfoortse bedrijven. Een leuke opslag voor museumstukken is wel leuk naar buiten toe, maar levert maar weinig werkplekken op per vierkante meter. Amersfoortse bedrijven met veel medewerkers willen groeien en hebben ruimte nodig om te kunnen groeien.’’
Bij het eventueel oprekken van de rode contour, de stedelijke bebouwingsgrens, voor wonen, moet er daarom volgens de VAB ook ruimte komen voor bedrijventerreinen. ,,We zitten niet concreet te denken waar het moet komen. Dat moet de provincie als eerste doen, die moet de ruimtes aangeven. Daarna kan de gemeente of de regio dat verder invullen’’, vindt Nieuwland.
En de kantoren …
Voortman merkt op dat de provincie de speelruimte van de gemeente en die van de markt beperkt door paal en perk te stellen aan de kantorenmarkt in Amersfoort. ,,Als VAB kunnen we ons wel voorstellen dat de provincie zich zorgen maakt over de enorme leegstand van kantoren, maar wat je nu ook ziet is dat de markt heel snel die werkelijkheid van toen inhaalt. Dan is het de vraag of je je als provincie daar zo nadrukkelijk mee moet bemoeien. Het heeft heel lang geduurd voordat er nieuwe beleid kwam en toen het er kwam was die markt alweer aan het kantelen.’’
Nieuwland merkt op dat alle gemeenten in de Regio Amersfoort tegen dezelfde problemen aanlopen. ,,Voor belangen die de gemeentegrenzen overschrijden, is er de Federatie Bedrijvenkringen Eemland’’, legt VAB-secretaris Ton Voortman uit. ,,De VAB werkt samen met bedrijfsverenigingen in de Regio Amersfoort. Als Regio Amersfoort willen we samen een vuist maken naar de provincie. Het is de taak van de provincie om dat goed op elkaar af te stemmen.’’ Nieuwland denkt dat de provincie daarin een rol moet spelen. ,,Want die moeten de rode contouren aanpassen.’’
Mobiliteit is ook een belangrijk onderwerp voor de VAB. De bedrijfsvereniging is blij dat een aantal infrastructurele projecten wordt opgepakt. ,,De westelijke rondweg, Hoevelaken waar we jarenlang voor gelobbyd hebben en de A1 die twee keer vierbaans wordt, en de A27’’, zegt Voortman. Nieuwland is blij met de westelijke ontsluiting. ,,Als Amersfoort zo groot is, kan het niet zo zijn dat je aan een kant geen ontsluiting hebt’’, vindt hij. ,,De rondweg was ook in het belang van Soest en is belangrijk voor de veiligheid bij de spoorwegovergang.’’
Met statenleden heeft de VAB nooit contact gehad. ,,Ik denk wel eens, hoe komen die statenleden aan hun informatie,’’ vraagt Voortman zich af. ,,Behalve een Commissaris van de Koning of een gedeputeerde heb ik de afgelopen vier jaar nog nooit een provinciaal politicus op ons af zien komen. Er is niet één statenlid geweest die gebeld heeft om te vragen hoe wij in die kantorendiscussie zitten.’’