In de regio Amersfoort steken hijskranen overal de kop op. Bouwen is het devies. De afgelopen twintig jaar was dat niet anders. Hoe is het de nieuwbouwwijken van toen vergaan? Neem nu de Tabaksteeg in Leusden. In deel 4 van de serie De lessen van de Tabaksteeg blikken we terug met de de gedwongen vertrekkers uit het gebied dat moest wijken voor deze nieuwbouwwijk in Leusden-Zuid. ‘Het karakter van ons dorp veranderd’.
De Leusdergrift scheidt de wijk Tabaksteeg van Leusden-Zuid. (foto: Dennis Polman – www.dennisartfotografie.nl)
Ze groeiden op tussen het vee op het platteland, maar wonen nu in de jonge woonwijk de Tabaksteeg in Leusden-Zuid. Nota bene op het grondgebied waar tot 2008 hun ouderlijke boerderij stond. ,,Onze ouders hebben de wijk zien opstomen'', zeggen Willem en Frank van Burgsteden.
De boerderij van de familie Van Burgsteden is de laatste boerderij die moet wijken voor nieuwbouwwijk in de zogeheten Pon-driehoek. Zodra dit bekend is, ziet de agrarische familie wekelijks gesoigneerde kooplustigen gretig hun boerenerf oprijden. ,,Die zochten handel", zegt oudste boerenzoon Willem (55). ,,Het waren stuk voor stuk jongens met een vlotte babbel." Zijn twee jaar jonger broer Frank (53) herinnert zich dat er elke week een medewerker van een bouwbedrijf over de vloer kwam voor een bakje koffie aan de keukentafel. ,,Dat was een oud-schoolgenoot van ons. Die heeft een jaar lang op onze vader ingepraat om de grond aan zijn baas te gunnen. Of mijn vader daar gevoelig voor was? Absoluut niet. Het liet hem koud. Boerennuchterheid kenmerkte onze vader, aan autoriteit had hij een hekel. Hij ging af op zijn eigen gevoel, liet zich het hoofd niet op hol brengen. Aanvankelijk deed hij de verkooponderhandelingen zelf, maar op een gegeven moment liet hij dat over aan een belangenorganisatie die vaker met het bijltje had gehakt."
De slogan waarmee de gemeente Leusden de wijk Tabaksteeg presenteerde. (Marcel Koch)
Toch duurt het nog vele jaren voordat de verkoop beklonken is. Willem: ,,Uiteindelijk is de boerderij verkocht aan woningbouwvereniging De Alliantie. De boerderij was niet van cultuurhistorische waarde, maar desondanks had onze vader moeite met de sloop. Tenslotte had hij vijfenveertig jaar zijn ziel en zaligheid in het bedrijf gestopt. Het was een gemengd bedrijf met zeven hectare aan landbouwgrond. Er liepen kippen, koeien en varkens. Na de verkoop is het boerenbedrijf voortgezet door onze jongere broer Ron, op een nieuw aangekochte boerderij elders in Leusden. Onze vader bleef op het oude bedrijf met enkel nog wat jongvee totdat de boerderij met de grond gelijk werd gemaakt, dat was in 2008. De boerderij heette De Streep, omdat het land als een smalle streep van voor naar achter langs het fietspad liep. Het was een fijne plek om als kind op te groeien. Je had hier alle ruimte van de wereld. Vriendjes van school kwamen graag op de boerderij spelen."
Militante periode
Nog voordat de commerciële vertegenwoordigers gretig het boerenerf oprijden, komt de familie Van Burgsteden zelf in opstand tegen het bouwen van een woonwijk in hun leefgebied. Frank spreekt, met een glimlach op zijn gezicht, van ‘onze militante periode’. ,,We hadden twee protestborden op het erf staan. Een met de tekst: geen gedonder, deze grond is bijzonder en op de ander stond: deze plek is onze stek."
De zachte revolte is van korte duur. ,,Kort nadat wij met ons ongenoegen naar buiten traden, had de politiek het lot van de Tabaksteeg bezegeld", vertelt Frank. ,,Verder protesteren had dus geen enkele zin en verkoop werd onvermijdbaar vanwege het gevaar van onteigening."
De verkoop van de boerderij geeft de familie Van Burgsteden de kans om een ander melkveehouderij in Leusden over te nemen, met meer ruimte en mogelijkheden voor een betere toekomst. Frank: ,,En dat is gelukt. Onze jongere broer Ron runt momenteel een goedlopend melkveehouderij. Hij was destijds al in de maatschap met onze vader gestapt als beoogd opvolger." De broers zelf tonen in die periode minder ambities voor het boerenleven. Frank stellig: ,,Ik had niets met koeien." Willem doorloopt weliswaar de hogere landbouwschool, maar ook hij kiest voor een bestaan buiten de boerderij.
De beste landbouwgrond van Leusden
Hoewel de protestborden weer rap in de boerenschuur worden opgeborgen, blijft de familie de bestuurlijke ontwikkelingen over de beoogde nieuwbouwwijk op de voet volgen. Frank kan zich de drukbezochte informatieavond voor bewoners in sporthal De Korf nog goed voor de geest halen. ,,Het ging er behoorlijk fel aan toe. De stedenbouwkundige had geen gemakkelijke avond." Willem: ,,Het was wel overduidelijk dat een meerderheid in Leusden-Zuid niet zat te wachten op een nieuwe wijk in hun groene achtertuin." Een aantal tegenstanders van het nieuwbouwplan wijst onder meer op de bijzondere landbouwgrond waarop de nieuwe woonwijk moet verrijzen. Maar die blijkt na ecologisch onderzoek niet zo exceptioneel als wordt gesuggereerd. Willem weet: ,,Hoewel het een bijzonder slagenlandschap was met stroken verkaveling omringt met elzenbosjes was het gebied niet uniek genoeg om het een status van bijzonder landschappelijke waarde aan te geven. Ook qua fauna werd er niets gevonden wat exceptioneel was. De vermeende aanwezigheid van een bijzondere inheemse salamander kon ook niet worden aangetoond. Daarentegen was het wel de beste landbouwgrond van Leusden, zei mijn moeder altijd. Dit vanwege de tabaksbouw in vroegere tijden, tabak gedijt immers alleen op goede gronden."
Chiquer
De broers zien Leusden-Zuid, waar het leven zich afspeelt rondom de Dorpskerk en winkelcentrum De Bieshaar, in de loop der jaren veranderen. Willem: ,,In de jaren zestig werd Leusden-Zuid uitgebreid en druppelden mensen van buitenaf de dorpskern binnen. Het karakter van het dorp veranderde zichtbaar, het werd chiquer. De nieuwkomers waren hoogopgeleid en hadden een goed salaris. De tennisclub vierde hoogtijdagen." Frank herinnert zich uit die periode: ,,Ik zat ineens in een klas waarvan de helft van de kinderen naar Oostenrijk ging om te skiën. Ik wist bij wijze van spreken niet eens wat skiën was. Er was duidelijk een kloof tussen de oorspronkelijke bewoners rondom de oude Dorpskerk, en zij die van buitenaf in het nieuwere gedeelte waren neergestreken. Dat waren twee totaal verschillende werelden. Toch groeiden ze in de loop der jaren gestaag naar elkaar toe."
Sociale cohesie
Die sociale cohesie ziet de gemeente ook graag ontstaan tussen de bewoners van Zuid en hun nieuwe buren uit de wijk Tabaksteeg.
Maar vooralsnog, zo leert een rondgang langs enkele bewoners van beide zijden, is dat niet het geval. Zo zegt Albert van der Kruit over die gewenste saamhorigheid met de buren uit de Tabaksteeg. ,,Daar werd destijds nogal cynisch over gedaan door bewoners uit Leusden-Zuid, inclusief mijn persoontje. Ik wil niet beweren dat de ziel uit Zuid is verdwenen sinds de komst van de Tabaksteeg, maar het karakter van het dorp is wel veranderd, en dat komt grotendeels door sluiting van winkelcentrum De Bieshaar. Het gevoel dat ons iets waardevols door de gemeente was afgepakt, leefde heel sterk in het dorp. De Bieshaar was per slot van rekening het kloppend hart van Zuid, daar klonterden buurtgenoten samen. Een boodschap doen bij Van de Heuvel stond synoniem voor bijkletsen met buurtgenoten", aldus Van der Kruit, die inmiddels het dorp heeft verlaten, na 24 jaar.
‘Met bloedend hart sloot ik mijn supermarkt’
In de matige zomer van 1981 wordt Cor van den Heuvel eigenaar van de buurtsupermarkt Kroon in Leusden-Zuid, gelegen op het intieme winkelcentrum De Bieshaar aan de Prinses Irenelaan. Van den Heuvel is dan 31 jaar en aan ambities geen gebrek. En nog belangrijker, de startende grutter weet met extra services (stomerij, postagentschap) de klandizie snel voor zich te winnen. Van den Heuvel - van origine uit Cothen, maar woonachtig in Ede - voelt zich direct thuis in het kalme Leusden-Zuid. ,,Er heerste een gemoedelijk sfeer in het dorp en de bewoners, waarvan het merendeel op leeftijd, hadden geld in de portemonnee."
Vanaf dag een lopen de zaken goed, zo goed zelfs dat de jonge supermarkteigenaar in 1984 bij de gemeente Leusden een vergunning aanvraagt om zijn buurtwinkel te mogen uitbreiden. Maar als in diezelfde periode hem ter ore komt dat er op het gemeentehuis plannen in de maak zijn om in de Tabaksteeg een compleet nieuwe woonwijk met een winkelcentrum te bouwen, ziet hij zonder aarzeling van zijn uitbreidingsplannen af. ,,Toenmalige wethouder Joost de Jongh, van wie ik het nieuws persoonlijk vernam, behoedde mij in zekere zin van een flinke investering", zegt Van den Heuvel. ,,Althans zo interpreteerde ik dat destijds, niet wetende dat het nog bijna dertig jaar zou duren voordat de wijk Tabaksteeg met het winkelcentrum gebouwd zou worden."
Schaalvergroting
Het geschetste vooruitzicht zint de winkelier wel, het voedt zijn brandende ambities. ,,Ik stond er zeker positief in", zegt Van de Heuvel. ,,Ik was in de dertig en zag een verhuizing naar een spiksplinternieuwe supermarkt als een uitdaging. Het zou immers een forse schaalvergroting betekenen, plus een verdubbeling van klanten. Dus ja, ik had er wel oren naar. Laat maar komen, dacht ik."
Via de Leusder Ondernemers Federatie (LOF), waarin Van den Heuvel zitting heeft, volgt hij de ontwikkelingen over de toekomstige wijk Tabaksteeg nauwgezet. De contacten met de gemeente, herinnert Van den Heuvel zich, zijn goed. ,,Je hoort vaak anders, maar ik werd als ondernemer goed op de hoogte gehouden over de voortgang. Maar goh, wat heeft het lang geduurd. Natuurlijk zijn er momenten geweest, dat ik weleens dacht: kom op jongens, schiet nou eens op met de besluitvorming! Ik heb thuis in de kast vijf volle ordnermappen met verslagen en documenten uit die periode. Daar zitten door mij ondertekende documenten bij voor de overgang naar de nieuwe locatie. De verhuizing leek slechts een kwestie van tijd. Ik was er klaar voor."
De CoopCompact supermarkt van Cor van de Heuvel op winkelcentrum De Bieshaar in Leusden-Zuid. (privé foto)
Maar niet de politiek. Het nieuwbouwproject blijft vanwege bestuurlijk gesteggel en dwarsliggende, procederende omwonenden gedurende lange tijd in de ontwerpfase steken. In de tussentijd zit Van den Heuvel niet stil, zijn ondernemersgeest zegt hem dat hij stappen moet maken. Hij wisselt gaandeweg de jaren twee keer van supermarktformule. Van Kroon naar Garantmarkt naar CoopCompact en zorgt al die tijd dat het gedateerde winkelpand in het steeds verder verpauperde winkelcentrum er tiptop blijft uitzien. Zo voorziet de winkelier om de drie jaar het pand van een nieuwe lik verf. Tot tweemaal toe overleeft hij een economische dip. ,,Ik kon terugvallen op een trouw klantbestand."
Twijfel slaat toe
Met de nieuwe wijk wil het maar niet vlotten. Als Van de Heuvel eenmaal de vijftig is gepasseerd, en bij hem enige fysiek ongemak de kop opsteekt (hernia), slaat de twijfel toe: moet hij de stap naar een nieuwe winkel in de Tabaksteeg uberhaupt wel maken? ,,Als je een nieuwe supermarkt opent, verdien je de eerste vijf jaar niets, maar betaal je enkel de investeringen terug. Dat is niet erg als je jong bent en de toekomst nog voor je ligt, maar niet erg aanlokkelijk als je in de slotfase van je carrière zit. Feitelijk vond ik mezelf te oud om het nieuwe avontuur aan te gaan."
Uiteindelijk verdwijnt in 2012 winkelcentrum De Bierhaar uit het straatbeeld in Leusden-Zuid en moet Van den Heuvel zijn supermarkt sluiten. Met bloedend hart. Hij is dan 62 jaar. De stap naar de overkant van het water, naar de nieuwe supermarkt in de Tabaksteeg, is er nooit van gekomen. Tot op de dag van vandaag vindt de ex-zelfstandig ondernemer dat jammer. ,,Als de politiek meer vaart had gemaakt, was het er wellicht van gekomen." Een tel later: ,,Maar dat neemt niet weg dat ik terugkijk op 31 mooie jaren in Leusden-Zuid."
Van den Heuvel wil niet zo ver gaan, door te stellen dat hij door het bestuurlijke getreuzel geld is misgelopen. ,,We leven in een democratie he, daarin mag gelukkig iedereen zijn zegje doen. Maar het is waar dat ik met een grotere winkel meer omzet had kunnen draaien, met de nadruk op had." Daarna: ,,Maar opschalen betekent per definitie niet altijd meer rendement. Daarnaast had ik me misschien helemaal niet happy gevoeld met een grote supermarkt."
Winkelcentrum Zuidhoek met de Dirk van de Broek supermarkt. (foto Marcel Koch)
Onlangs was Van den Heuvel (69) op het nieuwe winkelcentrum Zuidhoek in wijk de Tabaksteeg. Uiteraard liep hij even binnen bij Dirk van den Broek, de supermarkt die de zijne had kunnen zijn. ,,Mooie winkel", oordeelt hij. ,,maar eerlijk gezegd vind ik de discountformule van Dirk van den Broek niet bij de populatie van de wijk passen. Tot mijn verbazing zag ik dat klanten zelf hun brood moeten snijden. Dat zijn mijn oude klanten helemaal niet gewend! Wij boden ze een fullservice supermarkt."
Eerdere artikelen:
https://www.destadsbron.nl/nl/Tabaksteeg1
https://www.destadsbron.nl/nl/De_lessen_van_Tabaksteeg_2
https://www.destadsbron.nl/nl/Tabaksteeg_3