De kunstenaar Jakob Kruijff tekende in opdracht van de Amersfoortse kunstenaarsvereniging De Ploegh in 1989 een serie bomen in de stad. Het ging hem er vooral om de harmonie te laten zien tussen mens en natuur, tussen het gebouw door mensen gemaakt en de boom die daar is komen groeien. Wat is er van deze Amersfoortse stadsbeelden bewaard gebleven? Om dat na te gaan zijn tijdens de diverse corona-lockdowns op alle plaatsen foto’s gemaakt, zoveel mogelijk vanuit het zelfde gezichtspunt.
Jakob Kruijff (Jaap) (1917-2002) is geboren in Sumatra en via Italië en Duitsland, komt na de Tweede Wereldoorlog naar Amsterdam en volgde als 37 jarige tekenlessen aan de Teekenschool van het Rijksmuseum. Hij ontwikkelde zich tot een belangrijk lithograaf. Zijn belangrijkste werken zijn aangekocht door het Rijksmuseum.
Waarom Kruijff juist deze stadsbeelden gekozen heeft, dat kunnen we niet meer nagaan. We kunnen wel aannemen dat ze hem aanspraken en artistieke waarden vertegenwoordigden. Het is dus een bijzondere steekproef waarvan het waard is te onderzoeken welke veranderingen er in de loop van de laatste dertig jaar zijn opgetreden.
Bruine beuken voor stadhuis
In deze situatie is nogal wat veranderd. In 2007 zijn de acht bruine beuken van 160 jaar oud gekapt en vervangen door vijf nieuwe (veertig jaar oud) waarvan er inmiddels ook een is gekapt. Midden in de foto is de in 1993 gebouwde nieuwe vleugel aan het stadhuis zichtbaar.
Venijnboom achter de Muziekschool
Achter de voormalige muziekschool staat de oude venijnboom (Taxus baccata) nog, geplant in 1870. De venijnboom wordt ook wel levensboom genoemd. Hij kan zichzelf namelijk vernieuwen door zijn takken te laten zakken en te laten wortelen in de grond onder de boom.
Boom in het plantsoen
Kruijff schilderde een vrij grote boom in het plantsoen. Die boom is gekapt en in 2008 vervangen door deze bruine beuk. Deze beuk was reserve voor de vijf beuken bij het stadhuis maar is niet verplant nadat een van die vijf beuken werd gekapt.
Iep bij de stadsmuur
Iep bij de stadsmuur achter de Kamp. De iep is verdwenen. De valse christendoorn (waarvan je de overhangende takken rechts ziet) is geplant rond 1980.
Bruine beuk
Bruine beuk in tuin Stovestraat. Verdwenen.
Koningslinde
Koningslinde (Wilhelminalinde) op het pleintje van Blankenheymstraat. Ter gelegenheid van de troonsbestijging van Koningin Wilhelmina (1898) werd een boom geplant op de Varkensmarkt, die in november 1908 moest wijken voor het verkeer en naar de Van Blankenheymstraat verhuisde. In 1977 werd de boom gerooid en werd een nieuwe linde (vermoedelijk 27 jaar oud) geplant.
Waar zijn de kunstwerken?
Van de 26 bomen op stadsgezichten zijn er inmiddels 14 verdwenen, 5 staan er nog en van 7 is het onduidelijk wat met de bomen gebeurd is. Als geheel vind ik dat een duidelijke verschraling zichtbaar is. Misschien overdreef Kruijff enigszins met zijn verbeelding van 'woeste natuur' maar het is ook mijn mening dat de mooie plekjes er vaak te netjes uitzien. Meer biodiversiteit is gebaat bij woeste natuur met heesters en wildgroei en laten staan wat gratis opkomt.
In een vervolg wil ik graag nog meer voorbeelden documenteren en ingaan op de vraag wat er met de kunstwerken gebeurd is.
De oorspronkelijke opdracht omvatte 53 tekeningen en sepia’s, verschenen in de jaaragenda van Museum Flehite. De collectie is destijds voor 30.000,- gulden verkocht aan de gemeente Amersfoort.
Helen Schretlen meldt in haar boek 'Het moet getekend worden' in een voetnoot dat zij in 2017 op het gemeentehuis was en dat men haar 7 werken kon tonen die in de gangen hingen. 5 werken waren uitgeleend aan Rusthof en zouden inmiddels terug zijn in het gemeentehuis. Verder zou een onbekend aantal op kamers van ambtenaren hangen.
Ik wil eindigen met een citaat uit het boek blz. 69: 'Ze (de 53 werken) zouden echter beter op hun plek zijn in Museum Flehite. Op die manier blijven ze bij elkaar en alleen daar kunnen deze unieke stadsimpressies, die bovendien een goed tijdsbeeld geven, behouden blijven voor de toekomst'.