(foto archief Eemland, 13-11-1978)
Zicht vanuit het stadhuis van Amersfoort op de polikliniek
van de Lichtenberg (links) en de huizen aan de Torenstraat. Ervoor het
bouwterrein van de Amersfoortse Courant kort na de sloop van het oude
politiebureau op deze plek en de Molenstraat. Geheel rechts de Stadsring.
Tel uit je winst. Niet iedereen wil dat het Stadhuis verplaatst wordt
September 2019. Bij de eerste raadsvergadering van het nieuwe
seizoen, is er in een informatieve ronde door de nieuwe supervisor voor
de ontwikkeling van het gebied langs Eem en Spoor toelichting gegeven op de
’Variantenstudie Toekomst Stadhuis’. *1) Ik had met spanning
uitgezien naar dit moment, maar de reacties van de raadsleden op de presentatie
vielen me wat tegen. Waar was de bevlogenheid die je bij de bespreking van zo’n
belangrijk onderwerp toch wel zou mogen verwachten? En zou de verstrekte
informatie wel voldoende zijn om de gemeenteraad te kunnen gidsen naar
een verstandige keus? Mijn twijfel draagt bij tot de vraag of Amersfoort
er wel goed aan doet om een stadhuis op het Trapezium te bouwen.
Twijfels en de vraag naar het waarom van verplaatsing
Ik stel de vraag naar ‘het waarom’ van de nieuwbouw zo nadrukkelijk, omdat
de laatste jaren bij het voorleggen van de verschillende varianten geen enkele
keer wordt verwezen naar het onderzoek over de herontwikkeling van het
Stadhuisgebied in de eerste tien jaar van deze eeuw.
Op de website van de gemeente staat alleen: ‘het bestaande stadhuis voldoet niet
meer aan de gebruikswensen, heeft sterk verouderde installaties en is verre van
energiezuinig. In dat licht is eerder (in 2017) besloten tot een sobere en
doelmatige renovatie. In 2018 werd er meer asbest aangetroffen dan verwacht,
waardoor de geplande renovatie duurder werd. Deze ontwikkelingen rechtvaardigen
een heroverweging van de eerder gemaakte keuze voor renovatie. Nieuwbouw op een
andere locatie biedt de mogelijkheid op een volledig energieneutraal stadhuis
en kan een impuls geven aan de directe omgeving bij gebiedsontwikkeling.‘
*2)
Aan me hoela denk ik dan! Ik ben een burger van Amersfoort. Ik wil dat het
stadhuis gewoon blijft staan waar het staat. Ik ben toch niet gek! In die
mening heb ik stedenbouwkundige Johan Galjaard aan mijn zijde:
“Ruimtelijk gezien is de huidige locatie bijna niet te verslaan aan de rand
van de binnenstad met enkele historische panden als deel van het complex, aan
de Stadsring waar alle radiale wegen van de stad op uitkomen, dichtbij de
belangrijke ontwikkelgebieden van de stad en tenslotte op een steenworp afstand
van de rivier de Eem. Geen van de andere locaties die inmiddels de revue zijn
gepasseerd, bezitten zoveel gunstige kenmerken en hebben zo’n grote symbolische
betekenis. Dat hebben de voormalige stadsarchitect David Zuiderhoek en stedenbouwkundige
Arie Rooimans goed gezien toen zij deze locatie begin jaren vijftig aanwezen
als ideale plek voor het destijds nieuwe stadhuis. “ *3)
Eerder werkte men al hard aan het plan om het hele stadhuisgebied op te
knappen en opnieuw te ontwikkelen - tegelijk kwam toen ook de vraag naar voren
of de aanstelling van een Stadsarchitect daarbij misschien een mooie rol zou
kunnen spelen.
Toen het bestuur van het Pieter Blokland Gasthuis indertijd overwoog om de
hoofdlocatie te verplaatsen naar Vathorst zijn er plannen gemaakt om ook het
oude gasthuiscomplex te gaan renoveren. Dit was de directe aanleiding dat Amersfoort
besloot om nu tegelijk maar eens goed te gaan kijken naar de mogelijkheden van
herontwikkeling van het gehele stadhuisgebied, van Hellestraat tot aan Achter
Davidshof toe. Stedenbouwkundige Hans Ruijssenaars kreeg in 2006 de opdracht om
daarvoor een plan te ontwerpen. Het AD bracht het plan van Ruijssenaars een
jaar later als volgt naar buiten: “Op het terrein van St. Pieters en
Bloklands Gasthuis worden 63 appartementen gebouwd, met inpandig zwembad en
parkeerplaatsen. Het voormalige gebouw van de Amersfoortse Courant en de
naastgelegen polikliniek veranderen ingrijpend van uiterlijk of worden
gesloopt. […] Ruijssenaars heeft de Hellestraat en de Molenstraat als
historisch uitgangspunt genomen voor zijn plannen. Door het Helleplein te
bebouwen wordt de Hellestraat ‘verlengd’ tot aan de Molenstraat net zoals het
vroeger was. Aan de overzijde loopt deze fiets- en wandelstraat langs De
Observant en het St. Pieters en Bloklands Gasthuis naar het park achter het
stadhuis. De grootscheepse vernieuwingsplannen zullen waarschijnlijk pas na
2009 van start gaan.“ *4)
Anno 2019 weten we dat dit plan van Ruijssenaars helemaal niet is
doorgegaan, maar in het kader van de geschiedenis van het Amersfoortse stadhuis
is het wel vermeldenswaard. Het CDA maakte zich over dit soort kwesties al
zorgen en diende in het najaar van 2006 een amendement in tot het aanstellen
van een Stadsarchitect.
In de toelichting bij dit amendement wordt daarover onder andere gezegd: “Amersfoort heeft in de afgelopen decennia
naam gemaakt met bijzondere bouwwerken en -wijken. Voorbeelden zijn naast de
wijk Kattenbroek, het station en stationsomgeving en het thans te bouwen pand
van de ROB. Helaas kent onze stad ook een aantal minder gelukte of
ongeïnspireerde projecten, bijvoorbeeld bij sommige kantoren en
bedrijfsterreinen. Het is van groot belang om het stedenbouwkundig en
beeldkwaliteitniveau in onze stad te waarborgen en zelfs verder uit te bouwen.
Het op hoog peil brengen en houden van het stedenbouwkundig niveau in onze stad
is onze ambitie. Om dit te bereiken dient geïnvesteerd te worden in een
kwaliteitsfunctie, adequaat beleid en goede instrumenten. Wij willen dat
hiervoor een 'stadsarchitect' wordt aangesteld of ingeschakeld.*5)
Toch iets om je niet zo maar bij neer te leggen
Hoe goed ook de bedoelingen waren om in Amersfoort opnieuw een
Stadsarchitect aan te stellen, of misschien beter gezegd een ‘Stadsbouwmeester’,
achteraf weten we dat dit allemaal weinig heeft uitgehaald. Het feit ligt nu
eenmaal daar, dat het plan om het Stadhuisgebied te gaan herontwikkelen na het vertrek
van de Stadsarchitect, begin 2012 van de tafel is verdwenen. Er wordt niet meer
over gesproken. Het is verbannen naar het collectief onbewuste van Amersfoort. Op
het waarom kan ik geen antwoord geven, maar dat betekent nog niet dat we ons daarom
er zo maar bij neer moeten leggen. Tel uit je winst.
*1) Jeroen Ruitenbeek, werkzaam bij Palmbout Urban Landscapes,
Rotterdam, sinds juli 2019 Supervisor project langs Eem en Spoor
Amersfoort.
*2) https://www.amersfoort.nl/bestuur-en-organisatie/to-3/toekomst-stadhuis.htm
*3) AD Opinie 13-07-2019
*4) AD 17-05-2007: ‘Stadhuisgebied op de schop’(Leo de Vries)
*5) Amendement nr. A-6.1, ingediend door CDA Stadsarchitect
"De raad van de gemeente Amersfoort, in vergadering bijeen op 14 november
2006”