In strijd met alle beloftes kwam van een duurzame sloop van de ziekenhuislocaties Elisabeth en De Lichtenberg niets terecht. De vereiste certificaties zijn er nooit gekomen. Dat blijkt uit deel 2 van een onderzoek van De Stadsbron naar de problemen rond de sloop.
Klik hier voor deel 1 (18 januari verschenen)
- De gemeente Amersfoort wilde de sloop van voormalige ziekenhuizen Elisabeth en De Lichtenberg duurzaam laten uitvoeren.
- Bij de aanbesteding was de duurzame uitvoering van de sloop een belangrijke voorwaarde.
- De aanbesteding werd gewonnen door sloopbedrijf Boverhoff dat nooit de vereiste certificaten voor duurzaam slopen zou behalen.
- Bij de sloop werd zoveel asbest gevonden dat hergebruik van materialen onmogelijk bleek.
- Na een langslepend conflict sloten sloper en gemeente een vaststellingsovereenkomst. Hierin kwam de eis om duurzaam te slopen te vervallen.
‘Amersfoort wil een duurzame en milieuvriendelijke, zogeheten circulaire stad worden. Dat is nodig omdat grondstoffen en energie schaars worden en de prijzen stijgen. Ook de winning en het transport van grondstoffen kost veel energie. Een circulaire stad gaat slim om met alle grondstoffen in de stad en we willen deze zeker stellen voor de toekomst.’
Aan het woord is voormalig wethouder Pim van den Berg (D66). Op 22 mei 2014 licht hij in een bericht aan de inwoners van Amersfoort toe dat zijn gemeente samen met het ministerie van Infrastructuur en Milieu en diverse partijen uit de bouwsector hebben afgesproken om samen te gaan werken en kennis uit te wisselen op het gebied van duurzaam slopen. Een dag eerder hebben alle partijen een convenant ondertekend om sloopmaterialen minder milieubelastend te verwerken.
Het eerste project wordt de sloop van de voormalige ziekenhuizen Elisabeth en De Lichtenberg. De locaties zijn overbodig geworden omdat beide ziekenhuizen naar een nieuwe plek zijn verhuisd. Op de plek van het voormalige Elisabeth zal een park komen, op die van De Lichtenberg woningen.
De sloop van de uitgebreide terreinen met een reeks gebouwen is een prima test om te kijken of sloopafval kan worden hergebruikt. ‘Ook sloopafval kan je zien als grondstof. De duurzame sloop van deze twee ziekenhuizen kan laten zien welke meerwaarde deze manier van werken heeft voor mens, milieu en economie’, zegt Pim van den Berg. Hij noemt als voorbeeld betongranulaat, betonpuin dat vrijkomt bij het slopen van beton. Dat kan worden gebruikt om nieuw beton van te maken. Een ander voorbeeld zijn de automatische deuropeners. Die kunnen worden hergebruikt in woningen van mensen met een beperking. En het puin? Dat kan worden gebruikt voor de nieuwe straten in de nieuwe wijk Lichtenberg.
Sloop Elisabeth foto: Siem Eikelenboom
De gemeente laat het niet bij mooie woorden en beloften. Op 23 januari 2015 verschijnt de ‘Inschrijvingsleidraad Duurzame sloop 2 ziekenhuizen te Amersfoort’ op Tendernet, de website waarop overheden opdrachten plaatsen die gezien de omvang via een openbare procedure Europees moeten worden aanbesteed.
Maakt de titel al duidelijk dat hier sprake is van een duurzame sloop, in het 58-pagina’s tellende document staat overduidelijk dat een geïnteresseerde sloper duurzaam te werk moet gaan. Dat wil de gemeente Amersfoort realiseren met het BREAAM-NL keurmerk: ‘Deze specifiek op sloopprojecten gerichte norm kent allerlei duurzaamheidskenmerken die op verschillende niveaus gerealiseerd kunnen worden’. Dit keurmerk kent verschillende niveaus, aangeduid met sterren. De geïnteresseerde sloper moet een certificatie hebben van minimaal drie sterren. Haalt de sloper meer sterren, dan krijgt hij een bonus. Sloop op 4-sterren niveau levert een bonus van 150.000 euro op, een op 5-sterren niveau zelfs 200.000 euro.
Bij de aanbesteding moet een ingevulde scorelijst met de BREAAM-certificatie worden ingestuurd. De aanbestedingen worden beoordeeld door een driekoppige commissie bestaande uit personen van de gemeente Amersfoort en ingenieursbureau BOOT, dat de directie over de sloop van de locaties gaat voeren.
Het is een ambitieus plan van de gemeente Amersfoort. Op dat moment zijn in Nederland nog maar enkele gebouwen duurzaam gesloopt, waaronder gebouwen van de Universiteit Utrecht.
De aanbesteding is geheim. Welke bedrijven meedoen, weten we niet. Wel bekend is de winnaar: sloopbedrijf Boverhoff uit Heerde. Het belooft op duurzame wijze te gaan slopen opdat zoveel mogelijk materiaal kan worden hergebruikt. In zijn bieding zegt het sloopbedrijf te streven naar een BREAAM-certificaat van 4 sterren. Mede dankzij deze belofte, haalt Boverhoff de sloopopdracht binnen. Op 7 juli 2015 krijgt het de definitieve opdracht voor de sloop van de voormalige ziekenhuisgebouwen.
Kort daarna begint Boverhoff met het neerhalen van de muren van De Lichtenberg. Op 13 november meldt het AD dat de sloop van het voormalig ziekenhuis Sint-Elisabeth aan de Ringweg Randenbroek is begonnen.
foto: Siem Eikelenboom
In deel 1 van deze serie staat al beschreven dat de relatie tussen sloper en gemeente al snel bekoelt. Over en weer volgen verwijten dat de andere partij zich niet aan de gemaakte afspraken houdt.
Op 15 april 2016 schrijft Nico Kamphorst, de hoogste ambtenaar van de gemeente, aan Boverhoff dat de achterstand van de sloop al is opgelopen tot dertien weken. Boverhoff moet van Kamphorst meer mensen en machines inzetten om die achterstand in te lopen. Ook moet hij het werkterrein beter beveiligen en voor eigen rekening een onderzoeksrapport laten maken over het aanwezige asbest.
Als Boverhoff niet reageert schakelt de gemeente een tandje hoger. Zij huurt het gerenommeerde advocatenkantoor Houthoff in. Namens dat kantoor somt de in het bouwrecht gespecialiseerde advocaat Janet Meesters in een acht pagina’s tellende brief maar liefst zeven tekortkomingen op. Opmerkelijk is tekortkoming zes. Bijna een jaar na het binnenhalen van de opdracht blijkt Boverhoff nog geen werk te hebben gemaakt van het BREAAM-certificaat.
Zoals gezegd had Boverhoff bij de aanbesteding beloofd te streven naar een certificaat van vier sterren. Bij dit streven had Boverhoff de gemeente volledige transparantie en een proactieve houding toegezegd. Voor het behalen van dit certificaat zou het sloopbedrijf de gemeente het werk uit handen nemen. Via een website met een live-verbinding zou de gemeente bij alle processen kunnen meekijken. Maar hiervan is niets terechtgekomen, schrijft Houthoff-advocaat Janet Meesters: ‘Tot op heden wordt geen van deze toezeggingen nagekomen. Gelet op de handelswijze van Boverhoff in dit dossier lijkt welhaast onmogelijk dat een drie sterren BREAAM-certificaat zal worden behaald, laat staan een vier sterren certificaat.’
Met andere worden: van de duurzame sloop dreigt weinig terecht te komen. Boverhoff moet binnen vijf werkdagen inzichtelijk maken wat de stand van zaken rond het certificaat is. ‘Ook wijst de gemeente u (ten overvloede) op de hoge sanctie die staat op het niet behalen van de aangeboden BREAAM met vier sterren’, schrijft Meesters.
Op 6 juni 2016 antwoordt de vaste advocaat van Boverhoff, Ali Ben Daoued, dat zijn cliënt bezig is met het BREAAM-certificaat.
foto: Rob Lampe
Op 14 juni 2016 voeren gemeente en Boverhoff overleg. Daarbij komt onder andere de duurzame sloop ter sprake. Tijdens dat overleg belooft Boverhoff in een brief op al die punten terug te komen.
Maar op 21 juli 2016 is die brief nog steeds niet bij de gemeente binnen. Namens de gemeente schrijft advocaat Meesters die brief ‘zo spoedig mogelijk’ te willen ontvangen.
Er volgen maanden van overleg maar uit een brief van 14 februari 2017, opgesteld door Remco Limburg, afdelingsmanager Programma’s en Projecten van de gemeente Amersfoort, blijkt dat de BREAAM-certificatie dan nog steeds niet is afgerond. Sterker, het ontbreken van dit certificaat is voor Boverhoff zelfs reden om de sloop ‘on hold’ te zetten.
Projectmanager Remco Limburg is ‘not amused’: ‘Voor wat betreft de BREAAM-certificatie hebben wij u al meerdere malen (rechtstreeks en via onze directievoerder) gewezen op uw verplichtingen, alsmede op het feit dat u achterliep met de uitvoering van de daarvoor benodigde werkzaamheden. Wij constateren dat u ondanks onze herhaalde aansporingen tot op heden onvoldoende aandacht aan de BREAAM-certificatie hebt besteed en wij vragen ons af of u het aangebonden certificaat nog kunt realiseren. Wij wijzen u nogmaals op de boete die gekoppeld is aan het niet halen van het aangeboden niveau. In ieder geval geven de noodzakelijke voorbereidingen voor BREAAM u geen aanspraak op een latere oplevering.’
Maar haast met het behalen van het certificaat maakt Boverhoff niet. In een brief van 15 september 2017 -ruim twee jaar na het winnen van de sloopopdracht- laat Boverhoffs directeur Martijn Nijhof de gemeente per brief weten dat er zoveel onvoorzien asbest is aangetroffen bij de sloop van De Lichtenberg dat de BREAAM-verplichting in het geding komt.
In een andere brief, van 6 oktober 2017, klaagt Nijhof dat de Amersfoortse sloopprojecten zwaar hebben gedrukt op zijn boekjaren 2015 en 2016. Er is zoveel meer asbest aangetroffen dan aanvankelijk uit rapporten was gebleken dat de staat van de te slopen gebouwen nu zodanig is ‘dat aan de BREAAM verplichting niet of nauwelijks meer kan worden voldaan.’
Na lange gesprekken en diepgaand overleg wordt de ruzie tussen Boverhoff en de gemeente in de zomer van 2018 geschikt. De partijen tekenen een vaststellingsovereenkomst die geheim blijft.
foto: Rob Lampe
In augustus 2018 stapt een verslaggever van het AD naar Peter Kreukniet van ingenieursbedrijf BOOT, de directievoerder van de sloop. De verslaggever wil weten wat dat duurzame slopen eigenlijk inhoudt. Kreukniet geeft voorbeelden van materialen uit De Lichtenberg die worden hergebruikt: ‘Zo zijn roestvrijstalen werkbladen uit de keukens gehaald die nu worden hergebruikt bij de voedselbank Amersfoort. Ook banken, deuropeners en lichtbakken kregen elders een tweede leven. Maar ook andere onderdelen als deuren, vloeren, en toiletten worden gedemonteerd en opgeslagen.’
Maar hergebruik van losse onderdelen als banken en werkbladen is nog geen duurzame sloop. Zijn alle materialen wel hergebruikt? En is er nog iets terechtgekomen van die BREAAM-certificaten?
Het antwoord staat op de website breaam.nl waar alle sloopprojecten zijn te vinden. Op 25 augustus 2015 is de sloop en demontage van De Lichtenberg door de gemeente Amersfoort geregistreerd. Maar een certificaat is nooit afgegeven. De sloop van Elisabeth is zelfs nooit geregistreerd.
Dat betekent volgens BREAAM-deskundige Daniel van der Flier van duurzaamheidscertificaat.nl dat er geen onafhankelijke auditor heeft kunnen oordelen over de duurzaamheid van de sloop: ‘Er is geen controle geweest.’
Een woordvoerder van de gemeente Amersfoort erkent dat De Lichtenberg en Elisabeth nooit de vereiste certificaten hebben gehad: ‘Gedurende de uitvoering van de sloop bleek de asbestsanering zoveel meer groter en complex dan vooraf geraamd, dat hergebruik van materialen onmogelijk bleek. Bovendien leidde de verrekening van de verwijdering van de extra asbest tot een zeer langlopende discussie die de uitvoering van de sloop ernstig vertraagde. Om te komen tot een uitvoerbare situatie (het zoveel mogelijk beperken van de vertraging met behoud van een werkbare relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer) is uiteindelijk een vaststellingsovereenkomst opgesteld. Hierin is de BREAAM-certificatie vervallen.’
Zij voegt er aan toe dat met Boverhoff voor het niet voldoen aan de BREAAM-vereisten voor de sloop van De Lichtenberg een korting van 250.000 euro is berekend.
Sprak de gemeente in officiële stukken in 2015 nog van een duurzame sloop, in collegeberichten aan de gemeenteraad verdwijnt de term ‘duurzaam’ vanaf begin 2016 uit de collegeberichten aan de raad. Het college houdt de raad weliswaar in grote lijnen op de hoogte van de vertragingen en de problemen met Boverhoff, maar meldt niets over het feit dat de BREAAM-certificaties niet worden gehaald.
Van de ambities van voormalig wethouder Pim van den Berg om het sloopmateriaal van de locaties Elisabeth en De Lichtenberg opnieuw te gebruiken, is begin 2020 niets terecht gekomen.
Dit is het slot van een tweedelige serie over de sloop van de voormalige ziekenhuizen Elisabeth en De Lichtenberg. Klik hier voor deel 1.
Deze publicatie is ondersteund met een bijdrage uit de Regeling Onderzoeksjournalistiek van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Zie: www.fondsbjp.nl