Het bestuur van de SGLA op Corona-afstand. Vlnr: Peter de Langen, Mariëtte den Hartog, Geurt Hilhorst, Frank Kwanten en Daan Valkenburg. Chris Mooiweer ontbreekt op de foto. Foto: Gerard Chel.
Of Amersfoort nu de poort naar de Veluwe is, of de voordeur van de Randstad – als de intercity naar Amsterdam verdwijnt lijkt het meer op het eerste – feit is dat de stad rond de millenniumwisseling in ons land redelijk bekend staat om zijn vooruitstrevende stedenbouw. Niet in de laatste plaats door de visie van toenmalig wethouder Fons Asselbergs, die eerst de binnenstad renoveert, vervolgens het Centraal Stadsgebied ontwikkelt – zij het met massaal stadsprotest tot gevolg – en in stijl afscheid neemt met de (inter)nationaal gelouterde wijk Kattenbroek.
Daar komt nog iets bij: bewoners die stadsbreed samenwerken. Belangenorganisaties die het collectief opnemen tegen de gemeente. Voor zover bekend bestaat nergens in Nederland een vereniging die de bewonersbelangen van de gehele stad behartigt. En dat al 25 jaar. Joke Sickmann, onvermoeibare strijdster uit het Soesterkwartier, vat het als zo vaak raak samen: ,,Het wordt tijd dat Amersfoort zich nog eens goed realiseert dat we met de SGLA goud in de handen hebben.’’
Miro Lucassen, oud-journalist van de Amersfoortse Courant: ,,Elke middelgrote stad in ons land gun ik de hoeveelheid activiteiten en betrokkenheid die de SGLA ten toon heeft gespreid. Ook al zijn het in de ogen van sommigen lastpakken, het zijn wel de lastpakken die je als stad scherp houden en dat is nodig.’’
Oud-burgemeester Albertine van Vliet-Kuiper, die onder meer het tijdelijk stilleggen van Vathorst meebeleefde toen de Raad van State in 2000 een deel van het bezwaarschrift van de SGLA (Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort) honoreerde, onderschrijft dat. ,,Het is belangrijk dat een club als de SGLA mensen wakker schudt en aan het denken zet. Met ergernis of niet. Het draait om bewonersbelangen. Dat die gehoord worden. Als gemeenteraad hoor je alle geluiden binnen te krijgen. Ook de tegengeluiden.’’ Dat beaamt Annemarth Idenburg, oud-voorzitter van Bewoners033: ,,Door de SGLA wordt de gemeentelijke overheid er steeds opnieuw aan herinnerd hoe belangrijk een fatsoenlijke omgang met (tegen)geluiden uit de stad is.’’
Dat inspraak en participatie beter lopen dan 25 jaar geleden is niet zo’n gedurfde conclusie, alhoewel recent gedoe rond de Nieuwe Poort en de gekapte kersenbomen in de Borgesiuslaan laten zien dat onze bestuurders er nog steeds moeite mee hebben hun bewoners in een vroeg stadium serieus bij het maken van plannen te betrekken en hen vervolgens als gelijkwaardige en deskundige partners te beschouwen. En dat begint natuurlijk al met de vraag of stadhuis en de betrokken wijk het eens zijn over het probleem dat kennelijk aangepakt moet worden. ‘Samen maken we de stad’ is een makkelijke, papieren, verkiezingsleus; dat ‘samen’ in de praktijk brengen blijkt in werkelijkheid een stuk weerbarstiger.
SGLA-voorzitter Peter de Langen: ,,Wat frustreert is dat de gemeente zó vaak zegt dat de inspraak rond een project niet de schoonheidsprijs verdient en dat ze daarvan leren en dat het de volgende keer beter gaat. En dan gaat het die volgende keer wéér fout.’’
Lange termijn visie
,,Gemeenteraadsleden’’, zegt SGLA-bestuurslid en omgevingsjurist Daan Valkenburg, ,,denken nog steeds te vaak de mening van inwoners te weten, in plaats van die echt op te halen. En gemeenteraadsleden rouleren vlot door, waardoor (dossier)kennis achter blijft. Ik geloof dat veel inwoners vaker dan eens per vier jaar een mening hebben over ontwikkelingen in hun omgeving.’’ Hij noemt een voorbeeld. ,,Nog recent kwam het college met het voorstel om in Liendert twee hoge woontorens te bouwen omdat men dacht dat de bewoners liever extra groen hadden. Het tegenovergestelde bleek waar. De wijk zei: als het dan toch moet, dan liever drie iets minder hoge torens en dan maar minder groen.’’
De realisatie van het Elisabethpark is nog steeds een van de meest succesvolle participatieprojecten in Amersfoort. Foto: Gerard Chel
De Langen: ,,De kracht van de SGLA is om de verbinding te leggen tussen beleidsstukken die er al liggen en nieuwe plannen en als een bok op de haverkist erop toe te zien dat die nieuwe plannen niet in strijd zijn met die eerdere beleidsstukken.’’ Hij voegt daar aan toe dat het zijn ervaring is dat ,,politici in vier jaar tijd allerlei dingen willen regelen, terwijl bewoners veel langer kijken. Die hebben een heel andere tijdlijn.’’
Oud-burgemeester Van Vliet-Kuiper begrijpt dat wel. ,,Een bestuurder moet altijd ook naar de lange termijn kijken, maar ja dat is de platheid van de politiek, je wordt voor vier jaar gekozen en je wordt beoordeeld op wat je tot stand hebt gebracht. Dan is je drijfveer scoren op korte termijn.’’
Oud-ambtenaar en landschapsarchitect Willem Oxener is het daarmee eens. ,,Waar het om gaat is dat je plannen in de stad moet kunnen afwegen en dat doet de politiek veel te weinig en dat komt omdat de overheid niet meer zoals vroeger een visie heeft voor de komende tien jaar. We roepen dat er in de bestaande stad 10.000 woningen bij moeten komen, maar niemand durft precies aan te geven wáár dan. De SGLA moet zich bij de politiek hard maken voor lange termijn visies. Zodat er bij voorbeeld betaalbare woningen worden gebouwd opdat jonge mensen, agenten, verpleegkundigen, onderwijzers, hier in Amersfoort kunnen blijven wonen.’’
,,De SGLA is de afgelopen 25 jaar stabieler gebleken dan de politiek’’, glimlacht oud-ambtenaar ruimtelijke ordening Kees Heerkens, ,,al moet ik daarbij wel opmerken dat alle kennis volgens mij nu nog te veel alleen in het hoofd zit van de voorzitter.’’
‘Overal op tegen’
Oud-gemeenteambtenaar en stedenbouwkundige Heino Abrahams kan zich voorstellen dat het samenwerkingsverband bewoners ondersteunt, maar niet op hun stoel moet gaan zitten. ,,Ik heb ervaren dat bij bepaalde projecten lang niet altijd de wijkbewoners zaten te wachten op de SGLA.’’ Hij kijkt met gemengde gevoelens terug op zijn contacten met de SGLA. ,,In het begin vond ik ze zeker constructief, later werd het een actiegroep van enkelingen die overal tegen waren.’’ Niettemin stelt hij vast dat de SGLA zeker een functie heeft (gehad). ,,Wat participatie betreft is er natuurlijk wel het nodige bereikt, we zijn nu een stap verder. De SGLA heeft er zeker voor gezorgd dat er voor grotere projecten een aantal proefprojecten wat participatie betreft zijn gekomen.’’
Willem Oxener heeft soortgelijke ervaringen. ,,Ik vond ze de laatste jaren een club die altijd de mensen opzocht die tegen waren. De discussie over het vak, de inhoud, die sneeuwde wel eens onder. Het is goed als er weerstand is, door wrijving ontstaat glans, maar waar ik het altijd moeilijk mee had was dat nooit te bepalen was wat hun achtergrond was, wie ze vertegenwoordigden en waar ze precies voor stonden. De SGLA moest ook altijd inspreken, zíj waren het altijd. Maar wie op dat moment de achterban was, bleef onduidelijk.’’
Abrahams onderschrijft dat en zegt ook: ,,Als je met partijen om tafel zit die het aangaan, prima. En je komt dan gezamenlijk met een oplossing, prima. Goede inbreng, prima. Maar niet met de hakken in het zand omdat je met de hakken in het zand wil.’’ Oxener: ,,Je kunt overal op tegen zijn maar de vooruitgang heeft in de stad ook dingen teweeg gebracht die we anders niet zouden hebben gehad.’’
De Langen ziet dat uiteraard anders. ,,Het is zo vaak gebeurd dat wij, samen met wijkbewoners, met hele goede ideeën en alternatieven kwamen voor wat de gemeente wilde, maar daar was dan weer de politiek op tegen. Onze Hogewegvariant bijvoorbeeld.’’ Daan Valkenburg: ,,De SGLA is niet tegen of voor woningbouw, evenmin als de overheid tegen leefbaarheid is. Maar door de overheid te helpen zicht te hebben op de leefbaarheidsbelangen kunnen zij deze beter meewegen.’’
Bij de ontwikkeling van de Hogewegzône mislukte de participatie. Foto: Gerard Chel
Hindermacht
Mede-oprichter Willem Hupkens van der Elst, eind november op 86-jarige leeftijd overleden, stelde eerder vast dat gemeenteraad en college dezelfde belangen hebben, terwijl de raad geacht wordt het college vanaf een afstand kritisch te volgen. Waardoor volgens hem de SGLA juist zo noodzakelijk blijkt. ,,Wij hebben nooit de ambitie gehad zelf een politieke partij op te richten. Evenmin wilden wij de bestaande partijen tegen ons in het harnas jaren. Integendeel, we hadden ze hard nodig om dingen voor elkaar te krijgen.’’
De Langen: ,,Een sterke raad kan het college controleren en corrigeren en zeggen: hoho, u bent verkeerd bezig, stop met het plan. Dit laatste gebeurt bijna niet meer. De huidige gemeenteraad, sommigen wonen amper een paar jaar in Amersfoort en kennen de stad nauwelijks, is helaas zwak en toont nauwelijks eigen initiatief. Van de controlerende functie komt weinig terecht.’’
Albertine van Vliet-Kuiper: ,,De SGLA heeft een belangrijke rol gespeeld als tegenmacht. Zij heeft het nodige bereikt in de stad, al blijft de vraag of dat wel altijd op de meest effectieve manier is gegaan.’’ Een oud-wethouder die niet met name genoemd wil worden verwoordt het anders. ,,Ik denk dat de SGLA meer had kunnen bereiken bij de politiek door zich minder als hindermacht op te stellen.’’
Oud-gemeentesecretaris Gerard de Kleijn ziet dat anders: ,,De SGLA heeft een hele positieve rol gespeeld in de ontwikkeling van de stad. Ontwikkeling gaat gepaard met groeistuipen en de SGLA dwong het college goed na te denken over die groei en op alle mogelijke manieren het groen in de stad en het monumentale gedeelte van de stad te beschermen. Ik denk dat dat de ontwikkeling van de stad beslist geen kwaad heeft gedaan.’’
Oud-bestuurslid en erelid van de SGLA Roelie Norp: ,,Nu wordt het belang van groen wel ingezien, maar toentertijd zag de gemeente groen vooral als onbebouwd gebied. Veel van die snippers en ook grotere stukken werden bebouwd. Dat was voor ons, als bewoners, altijd opletten geblazen.’’
Ondanks het feit dat Marcel Fränzel (D66), ten tijde van de Vathorst-crisis wethouder infrastructuur, het zwaar aan de stok kreeg met de SGLA, zegt hij: ,,Ik heb en had sympathie voor de club omdat ik erin geloof dat wanneer mensen opkomen voor hun eigen woon- en leefomgeving daar iets heel positiefs in zit. Nu vinden we dat normaal maar in 2000 lag dat anders.’’
Van Vliet-Kuiper: ,,In 2000 was het nog wij en zij en ook alles of niets. En dan ging je naar de rechter. Die impasse is er volgens mij nu veel minder. Nu zijn wij met z’n allen veel meer bezig om ook goed te luisteren naar de argumenten van de tegenpartij. Dat is de tijd van nu. Maar tot die gesprekken kwam het twintig jaar geleden absoluut niet.’’
Bestuursleden Peter de Langen en Ria Pasman in overleg met burgemeester Albertine van Vliet-Kuiper. Foto: Archief SGLA
Draagvlak
Ook oud-wethouder Ruud Luchtenveld (VVD) die meerdere van zijn plannen door de SGLA gedwarsboomd zag zegt: ,,Het is toch goed dat zulke clubs er zijn, dat ook bewonersgroeperingen er zijn en bij de politiek een gewillig oor vinden En dat je dan ook wat weet te bereiken. Goed en kritisch kijken of er aanpassingen op de plannen mogelijk zijn en of het nog wel de goede koers is, hoort bij het feest van de democratie. Alleen, als je aan de andere kant van de tafel zit vind je elke vorm van vertraging natuurlijk vervelend. Maar als daar het plan beter van wordt dan moet je dat ook kunnen inzien.’’
Luchtenveld, nu voorzitter van de Stichting Vrienden Eemhaven (SVE, geen lid van de SGLA) denkt dat het creëren van draagvlak steeds belangrijker wordt. ,,De nieuwe omgevingswet is daar op uitgezet – al krijg je nooit alle neuzen dezelfde kant op en maak je het zelden iedereen tevreden. Maar als je met elkaar in gesprek gaat dan zit er heel veel deskundigheid en creativiteit onder grote groepen gewone burgers en het zou zonde zijn die niet te benutten want je krijgt daardoor toch een beter plan.’’
Volgens hem komt er echter niet zozeer een roep om meer inspraak, maar om meer participatie en vooral cocreatie. ,,In de omgevingswet is een grotere rol voor burgers weggelegd. Met vooroverleg en overeenstemming bereik je meer dan met gerechtelijke stappen en helemaal het stilleggen van een plan zoals bij Vathorst.’’
Valkenburg: ,,De Omgevingswet biedt grote kansen om de leefbaarheid in Amersfoort te verbeteren. Ook de aandacht die de Omgevingswet biedt aan participatie biedt kansen voor de SGLA om de verhouding tussen burgeren overheid te verbeteren.’’ Fränzel: ,,De filosofie van de omgevingswet is dat je in een heel vroeg stadium te rade gaat bij de mensen in het gebied. Clubs als de SGLA kunnen daar een goede rol bij vervullen, waarbij het natuurlijk niet zo is dat de SGLA kan zeggen namens alle bewoners te spreken. Er zijn heel veel deskundige bewoners en daar moeten we gebruik van maken op een positieve manier.’’
Onafhankelijk
Een goed verstaander van dit verhaal begrijpt inmiddels dat de rol van de SGLA nog lang niet is uitgespeeld. Gerard de Kleijn: ,,Een gemeente hoort tegengas te krijgen en dan liefst niet van schreeuwers of Not In My Backyard maar inhoudelijk, doordacht en ook met een lange termijn verhaal en dat heeft de SGLA.’’ Albertine van Vliet: ,,De SGLA is altijd een heel belangrijke kennisbank geweest. Inmiddels hebben burgers zich daarin ontwikkeld en kun je via Internet en Google steeds meer zelf vinden. Dus op dat punt denk ik dat de rol van de SGLA minder belangrijk wordt.’’
Tegelijkertijd zegt zij: ,,Als je als gemeente inspraak serieus neemt moet je van de SGLA een serieuze partner maken, iemand die per definitie aanschuift wanneer er plannen worden ontwikkeld. Vervolgens is dan natuurlijk de vraag of de SGLA die rol wel wil. Want dan ben je natuurlijk half onderdeel van het systeem. Je moet het wel durven om aan tafel te gaan zitten, iets van je onafhankelijkheid raak je kwijt, maar je leert elkaar wel beter kennen.’’
Voor de SGLA hoeft het een het ander niet uit te sluiten. De Langen: ,,Onafhankelijk zijn en blijven wij. We gaan gesprekken aan, zonder ons ergens aan te binden. We doen graag mee om een goed plan te krijgen, maar we behouden ons altijd onze rechten voor. De SGLA is er niet voor om het draagvlak voor de gemeente te regelen. De gemeente kan, door daadwerkelijke invloed te geven aan haar inwoners, zelf zorgen voor goede plannen en dáárdoor draagvlak verkrijgen. De rol van de SGLA is de bewoners daarbij te ondersteunen en voor hen op te komen.’’
Daan Valkenburg: ,,Voor mij weegt het argument dat de SGLA opkomt voor ondergesneeuwde belangen het zwaarst. De overheid is sterk genoeg om voor zichzelf op te komen, dus kan de SGLA tijd en energie beter steken in het helpen van partijen die op een achterstand staan. Wij vertegenwoordigen ook niet het algemeen belang, maar heel duidelijk een deelbelang: de leefbaarheid. Wat overigens in ieders belang is. Toch?’’
De twee eerder gepubliceerde artikelen naar aanleiding van het 25-jarig jubileum van de SGLA zijn:
Met de SGLA heeft Amersfoort al 25 jaar een echte tegenmacht (21 september 2020)
Piepjonge SGLA weet bouw Vathorst stil te leggen (26 oktober 2020)