Nu eens een positief verhaal, want daar zijn we aan toe. Brandstichtende coronaontkenners, complotdenkers die zorgverleners, politici en journalisten bedreigen en rellende Trump-vandalen (ik doe maar een greep) brengen het geloof in de mensheid aan het wankelen. Hoe verstandig zijn wij nou eigenlijk en hoe rechtschapen zodra het er echt op aankomt? Enkele oudere lezers zullen misschien aan een oorlog denken bij het zien van al de journaalbeelden. Uw analist heeft de luxe dat hij vooral zal worden herinnerd aan zijn schoolkameraadjes. Die zagen kans in de nabije omgeving van de mavo alles, maar ook álles wat maar stuk kon, volstrekt te vernielen. Snel, efficiënt en onbewogen, op sombere toon ‘joden, joden’ scanderend.
Te midden van dit alles is er opeens een idealistisch project dat daadwerkelijk tot stand lijkt te komen. Een paradijs op aarde, voor zover je zoiets menselijkerwijs kunt vormgeven: Soesterhof, een woonwijkje op de Wagenwerkplaats. Nee - niet ‘de Soesterhof’. Een kennelijke communicatie-expert besloot ooit dat deze naam zónder lidwoord moet worden geschreven, evenals tegenwoordig ‘theater Flint’. Heel onpraktisch. Verder is er vooralsnog niets op dit hofje aan te merken. Het 42 woningen tellende wijkje is divers qua leeftijdsopbouw en inkomens, zo milieuvriendelijk als maar mogelijk is en ook nog ‘sociaal duurzaam’. Dat laatste betekent dat de mensen hier nog zullen omkijken naar elkaar.
Ik hoorde die term voor het eerst toen ik een van de initiatiefnemers sprak: Joost van Alkemade. Eind december 2019 zaten we een uurtje te praten in het provisorisch ingerichte maar goed lopende DLC Restaurant. Honderd meter verderop stonden de bouwhekken en waren de grondwerkzaamheden al van start gegaan. Dat keek ik van op, want het idee voor deze modelwijk dateerde alweer van 2012. Ik zag het voorbij komen als verslaggever in vaste dienst bij AD Amersfoortse Courant en dacht vrijwel meteen aan het zoveelste proefballonnetje van de zoveelste externe adviseur. Er zou toch ook een nieuwe Flint komen op de Wagenwerkplaats? Ja, da-hag.
Gasloos, zonnepanelen, driedubbel glas
Maar nu was de wijk daadwerkelijk in aanbouw. Joost van Alkemade was bij de voorbereidingen betrokken sinds 2014. De meeste aanstaande bewoners liepen ook al geruime tijd mee, sommigen zelfs langer. De onderneming ontstond dankzij een CPO (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap), wat behelst dat een groep particulieren volledige zeggenschap heeft over de uiteindelijk te realiseren woningen. Van Alkemade voorspelde dat de eerste huizen in november 2020 zouden worden opgeleverd en de laatste in maart 2021. Gewoonlijk zijn zulke schattingen uiterst optimistisch, maar hij blijkt er nu niet veel naast te zitten. De eerste woningen werden in december 2020 betrokken, de sleuteloverdracht van de laatste vindt misschien al plaats in februari 2021.
Ze moesten uiterst duurzaam worden en ook dat gaat lukken. De wijk is gasloos en de zonnepanelen zijn vrijwel onzichtbaar geïntegreerd in de daken. De huizen krijgen extra dikke muren, driedubbel glas en geïsoleerde voordeuren. Dit maakt de woningen bijna of helemaal energieneutraal. De woningen zijn gebouwd rond een gemeenschappelijke binnentuin, voorzien van een natuurlijke afwatering en 180 kastjes voor gierzwaluwen. Een deel ervan wordt moestuin, een ander deel speelweide. Gaten in de muren bieden een thuis aan vleermuizen. Dit sluit aan bij de Wagenwerkplaats als geheel, waar toch al druk wordt vergaderd over deelauto’s, deelscooters en zelfs deelfietsen.
Wie dat allemaal weggegooid geld vindt en termen in de mond neemt als ‘klimaatgekkies’ en ‘klimaatdrammers’, heeft hier niets te zoeken. Misschien zullen zij met heel hun Gezond Verstand ook moeite hebben met de kleine privétuintjes en de grote binnentuin, die gezamenlijk moet worden onderhouden. Ja zeg - daar neem je toch een bedrijf voor? Of die activiteitencommissie en de gemeenschappelijke ruimte waar je als bewoner ook je vrije tijd aan moet besteden.
Je zou de nodige conflicten kunnen voorzien, maar daar dacht Van Alkemade anders over. Sterker nog: hij heeft een heilig vertrouwen in de burgerzin van de toekomstige bewoners. Dat worden zo’n zeventig volwassenen van allerlei leeftijden en twintig kinderen. Dankzij die gemeenschappelijke tuin en dito ruimte moet worden voorkomen dat ze langs elkaar gaan leven.
Dit vereist natuurlijk een bepaalde mentaliteit. Volgens Van Alkemade verliep de selectie bijna vanzelf. ,,De bewoners meldden zich aan bij informatiebijeenkomsten. Ze werden aspirant-lid en konden daarna vast lid worden. We maakten van meet af aan duidelijk dat iedereen zich naar vermogen dient in te zetten. De ene zit in de tuingroep, de andere in de activiteitencommissie en weer een ander houdt van vergaderen en gaat in het bestuur.’’ De gezamenlijke tuin en het gemeenschapsgebouw worden alleen betaald door de kopers. Maar dat zal niet voor scheve ogen zorgen. ,,Het stelt de solidariteit op proef. Maar dit is nou eenmaal ‘part of the deal’.’’
Selectie: graag stellen en mannen
De koopwoningen kosten tweeënhalve tot vierenhalve ton. De sociale huur bedraagt maximaal 750 euro per maand. Jong en oud wonen er samen. De ‘gevarieerde leeftijdsopbouw’ moet voorkomen dat het hofje opeens geheel vergrijst en alle bewoners in korte tijd wegtrekken naar seniorenwoningen. ,,We streven naar diversiteit. Op een bepaald moment was er bijvoorbeeld zoveel belangstelling van alleenstaande vrouwen, dat we daar een rem op hebben gezet. Anders zouden ze zijn oververtegenwoordigd.’’ De laatste bewoners werden medio 2019 geworven: voor twaalf sociale huurwoningen konden mensen zich nog inschrijven voor een wachtlijst. Daarop stonden tot dan toe alleenstaande vrouwen en één stelletje. Het bestuur van de CPO Soesterhof zocht dus vooral stellen en mannen.
De eerste plannen dateerden van 2012. ,,Er was een groep mensen uit het Soesterkwartier die meedacht over de toekomst van de Wagenwerkplaats. Na enige tijd bleek dat er toch te weinig belangstelling was uit die wijk. Zo’n project vereist een behoorlijk uithoudingsvermogen. Je koopt of huurt niet even een kant-en-klare woning. Ik kwam erbij in 2014, als eerste uit een andere wijk.’’ Er werd veel vergaderd, er werden ‘tegenslagen overwonnen’ en er haakten mensen af na meningsverschillen. Maar de meeste deelnemers blijven enthousiast.
De toekomstige bewoners kochten de grond van de NS en hebben de wijk zelf vormgegeven met een ingehuurde ‘procesbegeleider’ en natuurlijk een architectenbureau: Archi30. De sociale verhuur gaat in samenwerking met wooncorporatie Omnia Wonen. De corporatie mocht woningen toewijzen in overleg met de CPO. Daarbij werd ook gekeken naar het ‘commitment’: de motivatie om mee te doen aan gezamenlijke activiteiten. Een van de sociale huurders, Lizzy de Haan, zei tegen AD Amersfoortse Courant: ,,Ik leer ontzettend veel van de mensen die dit project zijn begonnen. Zij willen écht een positieve bijdrage leveren aan hun eigen leven en de wereld. Deze mensen en deze plek inspireren mij om ook mijn steentje bij te dragen.’’
Samenkomst mensen en omstandigheden
Wat heeft de politiek hiermee te maken? De herontwikkeling van het voormalige NS-terrein ging van start na politieke beslissingen die in goed overleg met de burger tot stand kwamen. In plaats van gedachteloos alles tegen de grond te gooien en te vervangen door anonieme nieuwbouw, kregen de oude fabrieken een nieuwe kans. Ze leven nu voort als industriële monumenten, met de Veerensmederij als paradepaardje. Zo bieden ze een sfeervolle omgeving voor de Soesterhoffers. De nieuwe straatnamen van het hofje luiden Seinmeester, Wachtmeester en Machinist. Een bestuurskundige analyseerde het politieke proces later als een al even ideale samenkomst van mensen en omstandigheden. Politici die plannen van de burger ondersteunden, ambtenaren die bereid waren een dienende rol te spelen en vasthoudende burgers die niet alleen voor een ‘deelbelang’ opkwamen.
Nog even een tip: volgens het bestuur (op wagenwerkplaats.eu) nam de procedure om een omgevingsvergunning te bemachtigen, meer tijd in beslag dan mocht worden verwacht. ,,Stappen bij de gemeente lopen soms erg traag, zeker als er meer afdelingen bij zijn betrokken.’’
Het project kostte daardoor nóg meer ‘geduld en uithoudingsvermogen’. Pas na het verlenen van de vergunning kon de eerste spade de grond in.
Steun zo’n CPO en loop niet in de weg! Al weten we natuurlijk dat dit voorbeeld nooit één op één kan worden gekopieerd voor alle doelgroepen in de stad. Zo’n wijkje ‘werkt’ alleen dankzij initiatiefrijke mensen met het vermogen tot samenwerken en een lange adem. Dat is kennelijk niet iedereen gegeven, waarmee we weer terug zijn bij de opsomming in het begin van dit artikel. Een Ruis waarin voor één keer weinig politiek en nog minder ruis in voorkwam. Niettemin blijft uw raadsanalist dit sociaal duurzame experiment in de gaten houden, de komende jaren. Kan burgerzin worden gepland? We gaan het zien.