'Het moet voor eens en voor altijd afgelopen zijn met het gedonderjaag.' Dat is de onuitgesproken boodschap achter de Participatiegids. Je hóórt het de burgemeester en zijn getergde wethouders nog roepen op de achtergrond, terwijl hun ambtenaren driftig de zoveelste concepttekst zaten uit te tikken. Het zweet stond hen op het voorhoofd en de koffie werd koud.
Participatie ofwel inspraak van de burger is al jaren een heet hangijzer in de Amersfoortse politiek. Voortdurend klinken in de raadszaal de kreten ‘Starten voor de start’ en ‘Samen maken we de stad’. En toch zijn er steeds weer burgers en belangengroepen die verongelijkt komen inspreken. Soms paars aanlopend en met een brok in de keel, soms geroutineerd en welbespraakt. Maar ze blijven komen.
Daarom komt er dus die Participatiegids. Het is nog maar een concept, tot stand gekomen na een jaar of wat puzzelen en formuleren, want ook bij de totstandkoming van deze Participatiegids wordt natuurlijk weer geparticipeerd. Op donderdag 2 juli, bij een extra raadsbijeenkomst, werd het concept gepresenteerd en bediscussieerd. De woordvoerders van de fracties moesten zich vooraf door ten minste zes documenten heen worstelen. Waaronder, naast het concept: het raadsvoorstel, de eerste reacties, de antwoorden daarop en de ‘vertrekpunten’ ten einde te komen tot ‘een nieuw proces en kwaliteitscriteria’.
Op de valreep werd besloten dat er hierna nóg een extra, oriënterende ronde komt, zodat de raad de knopen kan doorhakken voordat op 20 juli het zomerreces in gaat. Na de zomer worden dan de eerste projecten volgens de nieuwe procedure aangepakt. Die kunnen begin 2021 worden geëvalueerd.
Toolbox, routekaart, traject
In de documenten wemelt het van termen als ‘toolbox’, ‘routekaart’, ‘traject’ en ‘krachtenveld’. Intussen staat er wel degelijk wat in en gaat het over zaken die de burger beroeren. In de rubriek Politieke Ruis loopt de lezer voortdurend boze burgers tegen het lijf. Ze winden zich vaak op over zaken die de ruimtelijke ordening betreffen. En dan niet een kleine verbouwing maar ingrijpende kwesties, zoals de plaatsing van een windturbine. Hiervoor wordt dan ook de gids opgesteld.
De ongenoegens stapelden zich op in het afgelopen jaar. Neem de locatiedirecteur van ’t Hooghe Landt College, die van een medewerker moest horen dat op een steenworp van de school een woontoren was gepland. Bewoners van Vathorst, die zeiden te zijn overvallen door het voornemen om de groene overzijde van de Laak te vervangen voor het blauw van een regiment zonnepanelen. Uiteraard is er ook het brede verzet tegen de aanleg van de westelijke rondweg. Dat verzet gáát maar door en de tegenstanders kunnen niet als een stelletje querulanten worden weggezet. Gewoonlijk komen ze met onderzoekscijfers, -gegevens en andere valide argumenten.
Aan veel gemopper moet een einde komen dankzij deze gids. Nieuw is, zo benadrukte wethouder Astrid Janssen, dat burgers en politici zo vroeg mogelijk bij de plannen van een projectontwikkelaar worden betrokken. De gids komt hiertoe met een verplicht af te leggen inspraaktraject. Als ten slotte de raad de knopen doorhakt, kan het college zeggen: we hebben de gids gevolgd. Ook dan kunnen burgers nog ontevreden zijn, maar ontevreden burgers zullen er blijven. Als de stem van omwonenden altijd als doorslaggevend wordt beschouwd, dan kwam nergens meer een zonneveld en kon nergens meer hoger worden gebouwd dan een etage of drie, vier. Intussen wil Amersfoort in 2030 co2-neutraal zijn. Intussen blijft de woningnood bestaan.
Schone, soms zware taak
De raad zal ook in de toekomst geregeld beslissingen moeten nemen die het belang dienen van de héle gemeente, niet die van één enkele buurt of één enkele belangengroep. Ook als de publieke tribune is volgestouwd met woedende omwonenden. In uitzonderlijke gevallen zitten er wel honderd belanghebbenden, gewapend met spandoeken en protestborden. Dat zijn veel mensen als je ze op bezoek hebt, maar zo’n menigte is niet per se representatief voor de héle stad. Ook al overhandigen ze met enig aplomb een petitie die door wel duizend mensen is ondertekend. Amersfoort telt namelijk ruim 156.000 inwoners. Janssen: ,,Het is aan de gemeenteraad om deze schone maar soms ook zware taak te vervullen.’’
Het te volgen traject verloopt als volgt. Stap 0: de ‘intake’. De ambtenaar onderzoekt of het initiatief past in het bestaande beleid. Wat zijn de gevolgen voor de buurt en rest van de stad? Als er een kans van slagen is, wordt de raad geïnformeerd. Stap 1: de verkenning. De gemeente en de initiatiefnemer stellen ‘kaders’ op en spreken belanghebbenden; veelal omwonenden. Stap 2: het uitwerkingsvoorstel. De kaders zijn opgesteld en een gedetailleerder voorstel gaat naar de raad. Stap 3: de uitwerking. Er komt een omgevingsplan dat twee weken (voor de raad) en daarna zes weken (voor de belanghebbenden) ter inzage ligt. De raad kan besluiten dat er een ‘ronde’ - een aparte, oriënterende vergadering - nodig is, alvorens tot een besluit over te gaan.
Usual suspects
Op de concepttekst kwamen ruim veertig schriftelijke vragen. Hoewel er geen namen bij stonden, werd al snel duidelijk wie er aan het woord zijn. Het moet wel raar zijn gelopen, willen Christian van Barneveld van de stichting Groen in Amersfoort, Ruud Luchtenveld van de Stichting Vrienden van de Eemhaven (SvE) en Peter de Langen van de stichting Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort (SGLA) zich niet onder de vraagstellers bevinden. Alsmede uiteraard en vanzelfsprekend Joke Sickmann, ex-Stichting Industrieel Erfgoed in de Stad Amersfoort, nu SvE en vast nog veel meer.
Dit zijn allemaal ‘the usual suspects’, inderdaad. Toegegeven: dit zijn de burgers die zich met eindeloos geduld inzetten voor zaken die hun particulier belang ontstijgen. Anderzijds, zo constateerde de SP in de raadszaal: we moeten ook de mensen een stem geven die niet de weg naar het stadhuis weten te vinden. Die minder welsprekend zijn. Anders staat of valt een project met de spreekvaardigheden van enkele actieve buurtbewoners.
Enkele vragen en antwoorden. Hoe kan de gemeente bij een vergunningsprocedure zien of omwonenden zijn betrokken? Antwoord: de initiatiefnemer moet bij alle aanvragen aangeven hoe de participatie is georganiseerd. Is dit niet of in onvoldoende mate gebeurd, dan moet de initiatiefnemer de inspraak alsnog gaan regelen.
Kan de initiatiefnemer niet beter allereerst tot overeenstemming komen met de omwonenden? Als een extra stap, nog vóór stap 0? Ja, dat kan, maar houd er rekening mee dat de raad dit besluit terzijde kan schuiven als zaken van het algemeen belang in het geding zijn: denk aan woningbouw en duurzaamheid. Deze vraag werd herhaaldelijk gesteld, waarbij soms sprake was van een ‘samenwerkingstafel’ voor alle mogelijke belanghebbenden. Het antwoord luidde steeds: prima, zo´n samenwerkingstafel, maar de raad heeft het laatste woord, als democratisch gekozen volksvertegenwoordiging. Al kunnen bewoners nog bezwaar maken bij de rechter.
Spoken van oude regenten
In de raadszaal bleek na enig debatteren dat participatie vooral een kwestie is van houding. Van een manier van denken. Als die niet verandert, haalt een gids weinig uit. Nog steeds waren op de achtergrond de spoken rond van oude regenten die ooit onder elkaar de zaakjes bedisselden, bekonkelden en bekokstoofden.
Dit werd vooral duidelijk bij de interactie tussen Dirk Dekker (VVD), Marc Smits (SP) en M. Riemersma, bewoner van het Soesterkwartier. De laatste legde geduldig uit hoe de participatie nog immer piept en knarst: ,,Ik ontving onlangs een uitnodiging voor een bewonersbijeenkomst, want er zou iets gebeuren dat gevolgen kon hebben voor mijn buurt. Pas op de avond zelf werd duidelijk waar het precies om ging. Wethouder Hans Buijtelaar wil de rotonde De Nieuwe Poort herontwikkelen. Er lag een compleet uitgewerkt plan dat mijn buurt ingrijpend gaat veranderen. Als dit doorgaat, rijden er elke dag tienduizend auto’s door mijn straat. Het park moet wijken voor asfalt. We werden hierdoor overvallen. We voelden ons niet serieus genomen, niet gehoord en onvoldoende geïnformeerd.’’
Dekker maakte zich zorgen over de discussies tussen deskundigen en niet-ingevoerde burgers. ,,Namens de projectontwikkelaar spreken professionals die zeker veertig uur per week bezig zijn met de materie. Hoe gelijkwaardig is dan het gesprek met u als burger? Er is een enorme kennisachterstand.’’
Dit schoot bij Smits in het verkeerde keelgat: ,,Een kennisachterstand? Meneer Riemersma, u kent uw omgeving door en door. U woont en werkt er elke dag. Daarom hebt u heel veel kennis van wat goed is voor uw buurt. De Participatiegids is ervoor bedoeld om die kennis te gebruiken.’’
Marc Smits (SP)
Riemersma moest erkennen: ,,Ik zie hoeveel mensen hun hond uitlaten in het park. Ik zie hoeveel auto’s er zijn, ik weet hoe het openbaar vervoer functioneert.’’ Hij vervolgde: ,,De ingrepen gaan véél mensen aan. Maar bij die bijeenkomsten mochten maar enkele tientallen bewoners per keer aanwezig zijn. We werden ook nog vlak voor de vakantie uitgenodigd, terwijl al snel duidelijk werd: deze plannen zijn al járen in de maak.’’
‘Dat floepte hij er zó uit’
Smits: ,,Het gaat om onze instelling. Ik herinner mij een vergadering, eerder dit jaar, over woningbouw in Park Schothorst. Daarbij vroeg een raadslid aan iemand van een burgerinitiatief: ‘Zou u ook kaders kunnen bedenken naar de wensen van de projectontwikkelaar, een beetje zoals we dat normaal doen?’ Dat floepte hij er zó uit. We gaan dus uit van de belangen van de commerciële partij, terwijl de prioriteit zou moeten zijn: wat is goed voor een wijk, voor deze leefomgeving? Daarom gaat het zo vaak mis met bouwprojecten in deze stad. De participatiegids kan het traject verbeteren. Maar als die instelling niet verandert, dan zal die participatie er keer op keer op stuk lopen.’’
De raadsleden waren prima te verstaan. Dat lag anders met Riemersma, die via een videoverbinding sprak. Een deel van de betogen vanuit zijn huiskamertje werd verstoord door een spookachtige galm: ,,Mevrouw de voorzitter -itter -itter…” Ook haperde de verbinding soms, waardoor de vloeiend sprekende Soesterkwartierder leek te stotteren. De moeizame verbinding leek haast symbolisch voor de communicatie. In het duister achter hem klonk de holle lach van de oude regenten.