Nico Kamphorst is sinds deze maand de nieuwe gemeentesecretaris van Amersfoort. Het college ziet hem als de ideale man op deze positie. In een persbericht wordt geconstateerd dat hij al bijna negentien jaar in dienst is bij de gemeente en zo ‘veel kennis en ervaring’ heeft opgedaan. Hij was al algemeen directeur en heeft sinds het vertrek van gemeentesecretaris Herke Elbers, vorig jaar, in zijn eentje de tweekoppige leiding in handen. In het persbericht wordt Kamphorst (60) geprezen als ‘een verbinder, die zorgt voor samenhang en samenwerking’. Daarna wordt hij zelf geciteerd: hij wil ‘voortbouwen op de huidige organisatie’ en daarvoor ‘de juiste randvoorwaarden’ creëren.
,,Belangrijk daarvoor is te begrijpen wat mensen daarvoor nodig hebben. Om daarachter te komen, daag ik mensen graag uit door prikkelende vragen te stellen. We hebben elkaar nodig om tot goede keuzes voor deze stad te komen. Altijd nieuwsgierig zijn naar elkaars ideeën, daar begint het mee.’’
Dit klinkt veelbelovend maar ook weinig concreet. In een collegebericht over dezelfde aanstelling is Kamphorst naast ‘een gemeentesecretaris die kan bijdragen aan de onderlinge verbondenheid tussen gemeentelijke organisatie, college en raad’ ook nog, een paar regels verderop, ‘de ideale verbinder tussen college en de gemeentelijke organisatie’. Dat zijn kennelijk verschillende eigenschappen.
NK, H2O, CO2
Meer duidelijkheid is te verkrijgen via politici, betrokken burgers en de media. De Stadsbron sprak raadsleden die gráág meer willen vertellen, maar dan zonder naamsvermelding. Een ambtenaar is namelijk niet persoonlijk aanspreekbaar en kan zich ook niet verdedigen; de contacten lopen via het college. Uiteraard zijn hun namen en functies bekend bij de redactie. De gesprekspartners zijn het over één ding direct eens: Kamphorst is sinds zijn komst naar het stadhuis, bijna twee decennia terug, in feite de baas over de Amersfoortse ambtenarij. Ook al vervulde bij officieel verschillende functies, op weg naar de top. Hij was eerder respectievelijk hoofd Economische Ontwikkeling en directeur Stedelijke Ontwikkeling en Beheer. Maar dat zijn formaliteiten. Ook noemen ze hem allemaal ‘NK’. Hij is een bijna abstract fenomeen, net als H2O en CO2. Zijn kennis is onovertroffen. Wethouders en raadsleden zijn ‘passanten’, ‘incidenten’. Ze worden gekozen voor de duur van vier jaar, als ze niet tussentijds terugtreden. Geen wonder dus, dat het college graag leunt op de zo geprezen ervaring van NK. Een raadslid: ,,Er is geen beginnen aan om heel het doen en laten binnen het stadhuis te overzien.’’ En: ,,Hij zal in zijn beleving altijd vechten voor de gemeente Amersfoort. Grote instanties zoals projectontwikkelaars en aannemers moeten met hem zaken doen. Het college zet hem daarvoor in. Want hij kan dat: scherp onderhandelen.’’
Komende en gaande gemeentesecretarissen
Kamphorst is ‘een taaie volhouder’, ‘een overlever’ en ‘iemand met een groot strategisch inzicht’. Een raadslid: ,,Hij heeft gi-gan-tisch veel kennis en contacten.’’ De enige ten stadhuize die hem nog een beetje zou kunnen bijbenen, is Hans Buijtelaar. Al ruim tien jaar wethouder in Amersfoort en daarvoor langdurig afdelingsvoorzitter van de lokale VVD. Wist tot dusverre alle stormen te overleven, is beslist niet op zijn mondje gevallen. Maar burgemeester Lucas Bolsius dan? Dat is ‘een aardige man maar vooral een lintendoorknipper’. Iemand verwijst naar de recente affaire rond het opdoeken van de intercity tussen Amersfoort en Amsterdam. ,,Toen hoorde je Bolsius niet. De raad moest z’n stem verheffen. Het zaakje was bedisseld tussen de minister, Amsterdam en de spoorwegen.’’
NK, ofwel Nico Kanphorst. Foto gemeente Amersfoort.
Wat een loftuitingen ten aanzien van NK. Er dient zich echter al snel een vraag aan. In de gemeentelijke geschriften wordt aldoor de term ‘verbinden’ gebezigd, in allerlei vervoegingen. Hoe verhoudt zich dat tot het komen en gaan van gemeentesecretarissen sinds zijn aantreden? Die weet hij in ieder geval niet aan zich te binden, zoveel staat vast. Volgens een telling van het digitale magazine Toponderzoek uit 2016 zijn gemeentesecretarissen in Nederland gemiddeld 5 jaar en één maand in dienst. Deze diensttijd halen ze in Amersfoort maar zelden. Herke Elbers vertrok in 2019 na een respectabele zes jaar, maar haar voorganger Han Bekkers hield het na twee jaar voor gezien. Daarvoor kwamen en gingen Henk Huitink (vier jaar) en Piet Buijtels (één jaar).
Kasteel van Blauwbaard
Waren dat nou allemaal flierefluiters die er met de pet naar gooiden? Nou nee. Neem Buijtels; die werd vervolgens gemeentesecretaris in Maastricht, bleef dat acht jaar - tot zijn pensionering - en kreeg bij zijn afscheid de landelijke Prijs der Gemeenten van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten). Hij leverde kennelijk een topprestatie in Maastricht maar was niet goed genoeg voor Amersfoort. Ons stadhuis lijkt inmiddels wel een gemeentesecretarissen-kerkhof, een soort kasteel van Blauwbaard waar het verkeerd met je afloopt. ,,Kamphorst duldt geen sterke persoonlijkheden naast zich’’, zeggen insiders. ,,Het kwam hem van pas dat Elbers zich zelden met de politiek bemoeide’’, zegt een ander. ,,Eerdere gemeentesecretarissen zagen dat ze niets in de melk hadden te brokkelen. Elbers koos uiteindelijk ook eieren voor haar geld toen ze elders een mooie baan kon krijgen.’’
Nog iets opvallends: ‘NK’ blijft te allen tijde buiten schot. In 2016 was heel het stadhuis in rep en roer vanwege het ‘datalek’, het op straat belanden van privéinformatie van tweeduizend Amersfoorters na een druk op een verkeerde knop. Herke Elbers werd keihard aangepakt door oppositieleden. (Via het college natuurlijk, maar toch.) Ze zou Kamphorst ruim twee maanden lang niet hebben geïnformeerd. Dus trof hem geen blaam. Niet alle raadsleden geloven dit. En van hen: ,,Je vormt met z’n tweeën de dagelijkse leiding over negenhonderd ambtenaren, en dan houd je dit al die tijd voor je?’’
De toenmalige wethouder Bertien Houwing zei tegen de raad dat ze met Elbers ‘een indringend gesprek’ had gehad, waarna de gemeentesecretaris mocht blijven. Een raadslid: ,,Houwing had beter met NK kunnen spreken.’’ Bij de miljoenenoverschrijding van het Eemhuis moest wethouder Mirjam Barendregt in 2011 haar spullen pakken. Kamphorst - hij was in dat jaar directeur Stedelijke Ontwikkeling en Beheer - bleef ook toen buiten het gekrakeel.
Vahstal versus Amersfoort
Voorts is er een langlopende vete tussen de gemeente en projectontwikkelaar Hans Vahstal. Deze ruzie heeft dusdanige vormen aangenomen, dat onderzoeksjournalist Miro Lucassen hier een boek aan wijdde: ‘Vahstal versus Amersfoort / Kroniek van dertig jaar strijd’ (Uitgeverij Regionaal Spitwerk, 2016). Lucassen rept niet van ‘innoveren’, ‘verbinden’ en ‘uitdagen’; het jargon waarmee alle gemeentesecretarissen worden opgeroepen, in dienst genomen en uitgeluid. Geen sprake van. Hij gooide er een paar Wob-verzoeken tegenaan en daalde af tot de krochten en catacomben van het stadhuis. Dit is niets dan de rauwe werkelijkheid. De rode draad: Vahstal heeft tal van plannen maar wordt gedwarsboomd door de gemeente, die zich al sinds 2002 geregeld manifesteert in de persoon van NK. De twee hebben elkaars gelijken gevonden wat betreft uithoudingsvermogen. Er komen wethouders voorbij die vrede wilden stichten - neem Jelle Hekman - maar die bereikten niet veel en verdwenen na een paar jaar. Gemeentesecretaris Bekkers hield het al na twee jaar voor gezien, nadat ook hij zich geweldig had ingespannen.
Lucassen laat vooral de kant van Vahstal zien, wellicht omdat NK zelfs niet voor de onderzoeksjournalist beschikbaar was voor een wederwoord. De vete sleept zich voort. Begin deze maand verzond Vahstal een woedende mail naar de Amersfoortse politiek. Hij had vernomen dat er nog steeds plannen zijn om de Groningerstraat af te sluiten. Daarmee zou zijn complex Oppidium - waarin gevestigd het restaurant 22HIGH en grote vestigingen van de Burger King en Dirk van den Broek - minder goed bereikbaar zijn. Al in juni had hij gemeld dat ‘de door het college gekozen oplossing voor ons onacceptabel is en wanneer deze onverhoopt toch tot uitvoering zal worden gebracht, zal uitlopen op een miljoenenclaim vanuit Oppidium Amersfoort BV’.
,,Daar kan de Amersfoortse belastingbetaler weer voor opdraaien’’, zegt een raadslid droogjes. Eigenlijk, zo zegt een insider, is Kamphorst in de loop van zijn lange diensttijd ‘onderdeel geworden van alle langlopende problemen van de stad’; ook zaken die komen kijken bij de westelijke ontsluiting en de aanleg van Vathorst.
,,Als iemand al zó lang zó dominant in een organisatie aanwezig is, dan gaat die organisatie naar zijn hand staan. Dan kun je er niet meer met een frisse blik naar kijken. Je krijgt last van blinde vlekken, ook al ontbreekt het je niet aan inzet. Ook al doe je alles alleen in het belang van de gemeente, waar ik maar van uit zal gaan. Dan ben je na zoveel jaar toch onderdeel van het probleem.’’
Felgekleurde sokken
Omdat NK honkvast is, werd hij zo ervaren en deskundig. Door die opgebouwde deskundigheid kon hij zo machtig worden. En door die macht en expertise heeft hij zijn eigen onmisbaarheid gecreëerd. Hij zou functioneren als ‘een extra wethouder die geen verantwoording is verschuldigd aan de raad’ (Lucassen) en zich intern ook zo hebben gepresenteerd bij zijn aantreden in 2002. Een raadslid: ,,Sindsdien geeft hij impliciet of expliciet leiding aan de Amersfoortse ambtenarij.’’ Officieel wordt hij als ambtenaar gecontroleerd door b & w en wordt het college weer gecontroleerd door de raad. Maar hij lijkt onaantastbaar. Kamphorst, woonachtig in Bussum, is toch al ondoorgrondelijk voor mensen van buiten het stadhuis. ,,Hij legt niet gemakkelijk zijn kaarten op tafel. Voor de buitenwereld is hij een sfinx, die nooit op de voorgrond treedt.’’
In de raadszaal is hij elke dinsdagavond aanwezig, zonder ooit zijn stem te verheffen. Hij zou altijd hetzelfde soort zwarte pakken dragen met daaronder echter sokken in felle kleuren. ,,Je kunt dat zien als een metafoor. Een man met een uitgesproken smaak die dat verborgen houdt. Er wordt met ontzag maar niet met affectie over hem gesproken.’’
Onafwendbaar natuurverschijnsel
Hoe nu verder? De gesprekspartners weten het wel. NK is nu zestig jaar en blijft tot zijn pensioen gemeentesecretaris. Hij zat aan tafel bij alle collegevergaderingen, blijft daar zitten en bepaalt grotendeels de agenda. Het college en althans een deel van de raad kennen zijn macht en zwijgen daarover. Op dit artikel zal van NK natuurlijk geen reactie komen, maar ook niet van het college. Het enige wat NK prijs zal geven, is de kleur van zijn sokken. Te zijner tijd gaat hij met pensioen en ontvangt de pers een bericht waarin het wemelt van ‘innovaties’, ‘verbindingen’ en ‘uitdagingen’. Dit alles is een onafwendbaar natuurverschijnsel.
Het college lijkt niet zonder hem te kunnen. In het boek van Lucassen zegt een niet met name genoemde ambtenaar: ,,Het probleem met de gemeente: ze heeft geen continuïteit in bestuur, niet in besluitvorming en ze heeft geen collectief geheugen. Mensen met kennis gaan er weg en nieuwelingen gaan het wiel opnieuw uitvinden. Vahstal daarentegen heeft een perfecte dossierkennis en een goed geheugen.’’ Hier had evengoed ‘NK’ kunnen staan in plaats van ‘Vahstal’. Een raadslid benadrukt nog maar eens de grote afhankelijkheid van ervaren ambtenaren als Kamphorst. Ze zouden wegens hun politiek kleur worden gekozen, niet vanwege hun expertise. ,,Menno Tigelaar heeft als wethouder een deel van het buitengebied onder zijn hoede. Maar hij is géén natuurkenner.’’ Dat cultuurwethouder Fatma Koser Kaya niet thuis is in de Amersfoortse cultuur en dat graag zo wil houden, werd in De Stadsbron al uit de doeken gedaan. Dit naar aanleiding van absurde subsidiebesluiten.
Het Nieuwe Samenwerken
Tegelijk kent Amersfoort, paradoxaal, ook ambtenaren met een tijdelijk contract; de zogenaamde ‘externen’. Zij zouden naar verluidt worden aangetrokken - en weer naar huis gestuurd - zodat Kamphorst over hen kan beschikken zolang dat hem zinvol lijkt. Amersfoort2014 stelde hierover herhaaldelijk schriftelijke vragen, want het aantal externen neemt elk jaar toe en ze kosten gezamenlijk per jaar enkele miljoenen. Bij hun vertrek gaan kennis en ervaring verloren. Die lijken ook teloor te gaan door het ‘schuiven’ met ambtenaren. Dit was volgens een ingewijde ‘het speeltje’ van Elbers. Wie was uitgekeken op de ene plek, mocht ergens anders aan de slag. ,,We hebben eigenlijk het hele managementteam veranderd en ook veel mensen zijn van plek gewisseld.’’, zei ze trots bij haar vertrek, tegen Rob Lampe in AmersfoortGezien.
Eén politicus van de coalitie is bereid met naamsvermelding te worden geciteerd: Simone Kennedy van de ChristenUnie. Zij beaamt dat Kamphorst ‘de machtigste man van Amersfoort’ wordt genoemd. Maar hij heeft in de ambtelijke organisatie ‘veel draagvlak’. Ze wil zich verder niet over één individuele ambtenaar uitlaten. Belangrijker vindt ze dat de stad niet kampt met een ‘gesloten ambtenarencultuur’. Sinds tien jaar terug ging ‘Het Nieuwe Samenwerken’ van start, later gevolgd door Bewoners033.
Kennedy: ,,Als ik de reacties van organisaties en burgers kan peilen, dan denk ik dat Amersfoort bekend staat als een professionele regiegemeente , die openstaat voor nieuwe ideeën en initiatieven waarvan de meerwaarde snel duidelijk is.’’ De neiging bestaat wel om ‘tegendraadse ideeën en initiatieven die meer tijd en inzet vergen’ op enige afstand te houden. Soms denkt een regiegemeente te snel dat het zelf de zaakjes wel op orde heeft. Maar de stad is professioneel genoeg om ook ruimte te bieden ‘aan alternatieve inzichten’.
Een ‘regiegemeente’ beschikt over een klein ambtenarenapparaat en huurt voor specifieke klussen externe deskundigen in. Zo zou geld worden bespaard. Amersfoort2014 betoogde al keer op keer dat zo deskundigheid verdwijnt. Er zou geen sprake zijn van een besparing, want externen zijn duur. Deze werkwijze lijkt tevens de macht van de vaste managers - onder wie Kamphorst - te versterken. Immers: je gaat als externe projectleider geen hooglopende discussie met hem aan, vrezend dat er anders geen volgende opdracht komt.