Binnen de gemeentegrenzen van Amersfoort bevindt zich een aanzienlijke lap grond waarop het college woningen wil gaan bouwen. Er kan een complete woonwijk komen waarvoor geen monumentale panden gesloopt hoeven te worden. Waarvoor geen bijzondere bossen hoeven te sneuvelen. Waarvoor geen duizenden bomen tegen de grond gaan. Het is nu een simpel akkerlandschap van het soort dat het grootste deel van Nederland bedekt. Rijd een willekeurig eindje door de Lage Landen, en je ziet vroeg of laat oneindige weides met hier en daar een paar koeien of schapen, een woonhuis en soms, heel in de verte, een kerktoren.
In het gebied waar deze Ruis over gaat, staan die boerderijen ver uit elkaar en tref je geen kerktorens aan. Er is ruimte voor twee á drieduizend woningen, wat neerkomt op 4400 tot 6600 inwoners. Alsmede een bedrijventerrein met de grootte van vijftien á twintig voetbalvelden. We hebben het nu over Bovenduist. Een polderlandschap in het uiterste noorden van Amersfoort, een vergeten hoekje tussen Vathorst en Nieuwland. Het is dun bevolkt en dat is het sinds eeuwen.
Even de geschiedenis in een notendop. Al in de veertiende eeuw duikt de naam ‘Duist’ op de archieven. In de jaren 1818 - ’57 was het een aparte gemeente. Het werd vaak benoemd als ‘Duist, De Haar en Zevenhuizen’, naar de drie buurtschappen waar het uit bestond. Het gedeelte ‘Duist’ werd weer verdeeld in Nederduist en Bovenduist. Die laatste naam is dus van zolder gehaald nu er plannen zijn voor dit boerenland. Tot enkele jaren terug spraken politici van ‘Vathorst-West’.
Ontwerpen in de diepvries
Die plannen dateren pas van 2007. Eerder keek geen mens om naar Bovenduist. Boeren hadden het over ‘ver in het veld’ als ze verwezen naar deze uitgestrekte minigemeente. In het buurtschap Duist woonden ten tijde van de zelfstandigheid circa 130 mensen. De achtereenvolgende burgemeesters verbleven in Amersfoort, evenals de grondeigenaren. Soms wisselde een lap grond van eigenaar, zoals bezittingen lusteloos heen en weer worden geschoven in De Bovenbazen van Marten Toonder. De dagbladen meldden dit gedwee maar schreven verder zelden of nooit over Duist. In 1857 fuseerde de gemeente met Hoogland, en geen haan die daarnaar kraaide. Dat was wel anders bij de fusie van Hoogland met Amersfoort (1974) en die van Hoevelaken met Nijkerk (2000). Of kijk naar de huidige trammelant rond het voorgenomen samengaan van Scherpenzeel met Barneveld.
Enfin; Bovenduist dus. In 2007 leek de gemeenteraad gecharmeerd van het idee van een ‘hedendaags dorp’ met enkele duizenden woningen. Het jaar daarop barste echter de economische crisis los, met als gevolg dat de mooie ontwerpen de diepvries in konden. In het reeds bebouwde deel van Vathorst regen de bordjes met ‘Te Koop’ zich aaneen, hele straten leken onverkoopbaar. Maar dat is al weer even terug. Volgens de huidige wethouders Hans Buijtelaar en Menno Tigelaar heeft Amersfoort deze locatie keihard nodig voor woningbouw. Zij riepen dit al in hun ‘Deltaplan Wonen’ in 2019. Daarin was voor Amersfoort een ‘bouwopgave’ geformuleerd: er moeten per jaar duizend nieuwe woningen bij komen, tot 2030. Want Nederland groeit en Amersfoort ook. De helft daarvan zou uit eengezinswoningen bestaan. Politici klaagden over woningnood en de oppositie sprak van gebrek aan daadkracht. Dus besloot het college deze woningnood eens ferm aan te pakken met dat Deltaplan.
0,3 procent van Park Schothorst
Dan de realiteit. De zo geliefde eengezinswoningen blijven grotendeels achterwege door ruimtegebrek. Appartementencomplexen komen makkelijker tot stand - onder meer dankzij het omkatten van kantoren - maar de Amersfoorter heeft nou eenmaal liever een huis met een tuin. Het aantal om te bouwen kantoren daalt toch al, nu er het nodige is omgebouwd en de economie een beetje aantrekt. We moeten belangstellende ondernemers niet de stad uit jagen.
De vraag is, waar al de huizen moeten komen. De oppositie schreeuwt moord en brand als er plannen zijn voor bouw in de oude binnenstad, want daar moet de historie worden geëerbiedigd. Voor ruimte besparende hoogbouw, want die strookt nooit met de ‘maat en schaal’ van de betreffende wijk. Voor bouw in parken, want dat zijn onze groene longen. Voornemens voor een wijkje dat 0,3 procent van Park Schothorst in beslag zou nemen, leidden tot massale protesten waarna de raad inbond. Het zal blijven bij een beetje laagbouw in het park. Leuk voor de omwonenden maar misschien minder leuk voor de woningzoekenden.
De locatie voor de geplande wijk Bovenduist. Foto Google Earth
Die duizend woningen per jaar worden dus niet gehaald en zonder ingrijpen in de komende jaren al evenmin. Schattingen gaan eerder uit van zevenhonderd. Deze maand kwamen Buijtelaar en Tigelaar met een raadsinformatiebrief die olie op het vuur gooit. Die duizend woningen-ambitie, daarmee komen we er niet, zo schrijven ze. Het zouden er 1170 per jaar moeten zijn, tot en met zeker 2030. Om drie redenen. Een: Nederland zal volgens de nieuwste prognoses in 2035 niet 18,3 miljoen inwoners tellen, maar 18,8. Twee: de huishoudens worden kleiner; die krimpen van gemiddeld 2,38 naar 2,18 personen. En drie: De vier grote steden groeien weliswaar het hardst, maar worden in hun groei op de voet gevolgd door middelgrote gemeenten zoals Amersfoort. Deze cijfers haalde het college uit de rapportage ‘Staat van de woningmarkt’. Op 15 juni presenteerde Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren dit onderzoek aan de Tweede Kamer.
‘Onontwarbare kluwen’
Er moet dus veel meer worden gebouwd, en dan liefst een combinatie van ‘grondgebonden’ en ‘gestapelde’ bouw. Ofwel: ‘groenstedelijk’ en ‘hoogstedelijk’. Wat gewoonlijk neerkomt op, in gewoon Nederlands: rijtjeshuizen en flats. Over dé oplossing voor dit probleem zijn de beide wethouders helder. ,,De realisatie van woningen in Bovenduist levert in kwantitatieve en kwalitatieve zin een noodzakelijke bijdrage aan de totale woningbouwopgave tot 2030. […] Bovenduist is nodig om voldoende woningen te realiseren en om in een kwalitatieve behoefte te voorzien die binnenstedelijk niet gerealiseerd kan worden. Bovenduist is nodig om een inclusieve stad te blijven, met voor alle doelgroepen voldoende, betaalbare en passende woningen.’’
De wethouders vrezen geen concurrentie voor de al eerder gefiatteerde bouwprojecten: De Hoef-West - een bedrijventerrein dat deels een woonbestemming krijgt - en Langs Eem en Spoor, een serie woonwijkjes van de Wagenwerkplaats tot de Kop van Isselt. De Hoef-West biedt vooral hoogbouw. Langs Eem en Spoor slingert langs het oude centrum, waar de grond schaarser en duurder is. Betaalbare eengezinswoningen lijken hier een utopie.
Sinds de laatste verkiezingen voor de gemeenteraad tekent zich een meerderheid af ten gunste van woningbouw in Bovenduist. GroenLinks kwam in de coalitie en besloot de plannen niet meer op voorhand af te wijzen. Al die broodnodige woningen moeten toch érgens komen. In De Stadsbron (‘Bovenduist onontwarbare kluwen van belangen, claims en regelgeving’) vertelden GroenLinks-politici dat ze de kans willen aangrijpen om hier een groene, duurzame woonwijk te creëren.
Ook speelt mee dat de gemeente financiële belangen heeft bij Bovenduist. Simpel gezegd: de gemeente bezit een deel van de grond en een braakliggend terrein brengt niets op. Verder getreuzel kan resulteren in een schadepost van miljoenen. Wie hier het fijne van wil weten, wordt verwezen naar het zojuist gesignaleerde artikel.
Afvalberg
Er zijn nog wat ‘hobbels’ en ‘uitdagingen’, zoals dat tegenwoordig heet. Een geplande ontsluitingsweg naar de A1 gaat door de gemeente Bunschoten en daar zit dit dorp niet op te wachten. Buijtelaar betoogde dat deze weg noodzakelijk is: voor deze wijk, de rest van Vathorst en de bereikbaarheid van knooppunt Hoevelaken. Verder willen bewoners van de Zevenhuizerstraat - niet te verwarren met de gelijknamige straat in Hoogland - hun polder liever groen houden. Ook hiervoor moet Amersfoort in gesprek met deze buurgemeente.
De afvalberg van Smink. Foto Google Earth
En dan is er die afvalberg. De wijk krijgt een groen karakter, met aan het noordoosten een weids uitzicht over de Laak. In het zuidelijkste puntje botst Bovenduist echter tegen het vuilstortbedrijf Smink. De afvalberg is grotendeels met groen begroeid. Niettemin blijft de vraag of omwonenden last krijgen van stankoverlast. De ‘geurhindercirkel’ werd in 2017 door een raadsmeerderheid verkleind, maar in 2019 zette de Raad van State daar een streep doorheen. Dit hoeft geen ramp te zijn. Het bureau Wing - ‘Partner in ruimte en ontwikkeling’ - stelde al ruim tien jaar terug voor om sportvelden aan te leggen aan de voet van de berg. In latere documenten is sprake van ‘recreatief gebied’. (Een formaliteit: Smink is tegenwoordig onderdeel van Renewi B.V., uw betrouwbare partner op het gebied van ‘waste to product’. Dat verandert niks.)
Knusse gemeenschap
Een wethouder als Hans ‘Rondweg’ Buijtelaar heeft voor hetere vuren gestaan. Hij zou menige Amersfoorter mee kunnen krijgen met een paar mooie ‘artist impressions’. Ruime straten, doorzonwoningen, tuinen, plantsoenen en speelplaatsen. Op de achtergrond een flat van waaruit de sociale huurders een mooi uitzicht op dit alles wordt geboden. Er horen natuurlijk een paar winkels, cafés en een eethuisje bij. (Voor de echte grote inkopen kan de Bovenduister naar Nijkerk of Bunschoten, want daar ben je zó.) Misschien zelfs een dorpshuis, als het kloppende hart van een knusse gemeenschap.
De beide bouw-wethouders zien het in ieder geval hélemaal zitten en hopen nog dit jaar met een raadsvoorstel te komen. Nu eens zien hoe de gemeenteraad reageert. Willen ze zo’n dorp dat onderdak kan bieden aan 4400 tot 6600 inwoners? Of zijn die grasvelden belangrijker? De oppositie heeft het volste recht om keihard ‘nee’ te zeggen. Maar wie dan nog klaagt over ‘een gebrek daadkracht’, is weinig geloofwaardig.