Het kan politici van de SP niet ontbreken aan inzet. Ze moeten de helft tot twee derde van hun salaris of raadsvergoeding afstaan aan de partij. In Amersfoort houdt een raadslid maar 35 procent van zijn of haar vergoeding over. Voor het geld hoeven ze het dus niet te doen. Niettemin worden ze geacht naast het reguliere werk ook flink actie te voeren.
De presentatie van de SP’ers is toch al luidruchtig. Het nationale icoontje is een tomaat, om mee te gooien. Een van de leuzen luidt: ,,Geen fractie zonder actie!’’
En toch lukt het steeds minder om de kiezer te overtuigen. De SP haalde in 2006 25 zetels in de Tweede Kamer, in 2017 nog maar 14.
In de Amersfoortse gemeenteraad is de inbreng altijd bescheiden geweest. Het aantal zetels schommelt lichtjes en ligt thans op twee. Het waren er even drie na de verkiezingen van 2018, maar één van de drie raadsleden pakte al na een jaar zijn biezen, met medeneming van zijn zetel: Rob Molenkamp. Hij was niet de enige. Fractievoorzitter Marijke Jongerman liet op 29 augustus dit jaar weten dat ze de handdoek in de ring gooit.
Foto gemeente Amersfoort
Al vóór de verkiezingen voor de gemeenteraad in 2018 was Ad Meijer uit de Amersfoortse raadszaal verdwenen. Meijer bleef echter de SP trouw, want hij vertrok naar het provinciebestuur van Flevoland. Daar hield hij het nog geen jaar uit: toen zeiden zijn coalitiegenoten het vertrouwen op. Ze beschreven zijn bestuursstijl van gedeputeerde als ‘hoekig en bot’. Meijer, die in Amersfoort was blijven wonen, werd er daarna afdelingsvoorzitter van de SP.
‘Schrijnende gevallen’
Het is, kortom, een komen en gaan van raadsleden bij de Amersfoortse SP. Meijer - een debatkanon met de verschijning van een vervaarlijke havenarbeider - zal de socialisten trouw blijven, door dik en dun.
De twee dissidenten bleken vooral ontevreden te zijn met de landelijke partijlijn. Daarbij viel nog net niet het adjectief ‘dictatoriaal’.
Molenkamp zei mij vorig jaar, kort na zijn vertrek en bleek van vermoeidheid: ,,De SP wordt van bovenaf geregeerd; als lid heb je weinig te zeggen. Het beste voorbeeld daarvan is misschien wel het standpunt over vluchtelingen. Ik vind dat je de échte vluchtelingen in rijke landen als Nederland moet opvangen. Dat is ook de partijlijn van de SP geweest. Maar opeens besloot de leiding: ze moeten in de eigen regio worden opgevangen. We zouden kunnen gaan discussiëren over 'schrijnende gevallen' en 'menselijke waardigheid' maar nee - de leiding besloot dat. Waarom? Vanwege bepaalde kiezers, die anders weglopen naar de PVV of Forum voor Democratie.’’
Hij vervolgde: ,,Vervolgens kwam er een Tweede Kamerlid om ons uit te leggen waarom het zo moest. Hij wilde géén discussie en verwachtte dat wij hetzelfde zouden vinden. Ik probeerde met argumenten te komen en werd meteen keihard aangepakt. Later kregen we een tweede bezoek van een Kamerlid; die was duidelijk met het vooropgezette plan gekomen om bij die Molenkamp eens even de poten onder zijn stoel vandaan te zagen.’’
Molenkamp sprak hierna over zijn ‘groene agenda’, waarvoor hij ook de handen van de SP niet meer op elkaar kreeg. Hij herinnerde mij aan de ‘Groenvisie’, die op zijn initiatief tot stand was gekomen. De visie bevatte de toekomstplannen voor het groen en werd breed gedragen door de raad.
‘Pionnen van een elite’
Jongerman zet zich ook af tegen de opstelling van de landelijke SP. Ze schrijft op Facebook dat de socialisten zich te weinig zouden inzetten in ‘de strijd tegen racisme en discriminatie’. Ze leek jarenlang een gedweeë SP’er, maar op de achtergrond speelde zich ‘een reeks van incidenten’ af, waarvan dit de druppel is die de emmer doet overlopen. Het betreft een artikel in het digitale magazine The Post Online, geschreven door Tweede Kamerlid Ronald van Raak.
Jongerman beschouwt het artikel als ‘de zoveelste aanval vanuit de SP op de antiracismebeweging’. Sinds het aantreden van Ron Meyer als partijvoorzitter in 2015 zou in de SP een cultuur zijn ontstaan waarin de strijd tegen racisme en discriminatie wordt weggezet als 'identiteitspolitiek'. Zij die deze strijd willen voeren, zouden ‘pionnen van een elite’ zijn die verdeeldheid willen zaaien ‘via de strijd tegen racisme en discriminatie’.
Jongerman: ,,In werkelijkheid wordt deze strijd vaak gevoerd door mensen vanuit een grote achterstandspositie. LHBTI’ers vechten niet voor meer rechten omdat ze verdeeldheid willen zaaien, maar omdat hun bestaan nog steeds bedreigd wordt door conservatieve krachten, je hoeft niet ver over de grens te kijken om daar schokkende voorbeelden van te vinden. Mensen strijden niet tegen racisme omdat ze de klassenstrijd willen ondermijnen, maar omdat ze gelijk behandeld willen worden net als ieder ander mens.’’
Het artikel in kwestie is een geleerd maar abstract getoonzet betoog. Van Raak lijkt vooral met zijn neus in de boeken te zitten, en dan met name in Das Kapital. Een citaat: 'Politiek voeren op basis van afkomst, sekse of kleur is voor marxisten […] niet logisch. Op dat moment wordt de eenheid ‘ieder ogenblik weer verbroken door de concurrentie onder de arbeiders zelf’, aldus Marx. Als mensen wél opkomen voor hun […] belangen, zullen door die gezamenlijke strijd de culturele verschillen minder belangrijk worden.'
Flirten met rechts
Intussen lijkt Van Raak wel degelijk te denken aan de kiezer. Wie weet publiceerde hij dit gewraakte artikel daarom wel op The Post Online, dat als ‘rechts’ bekendstaat en daarom ook enkele keren onder vuur lag. Hier vallen kennelijk zieltjes te winnen. Zoals je die kiezer niet moet lastigvallen met oorlogsvluchtelingen (zie de klacht van Molenkamp), zo kun je ook beter discriminatie als gespreksonderwerp achterwege laten. Dit laatste idee strookt klaarblijkelijk met de geschriften van Marx, waarbij moet worden aangetekend dat Marx niet bekendstond als een deskundige op het gebied van homoseksualiteit en genderdiscussies.
Het is wellicht typerend hoe de achterblijvers reageerden op hun vertrek. Toen Molenkamp als onafhankelijke denker uit de kast kwam, concludeerde Jongerman in een tweet: 'Rob heeft gewoon voor zijn eigen portemonnee gekozen'. Het is de vraag of hier de authentieke Jongerman aan het woord is, of de volgzame SP’er van die tijd. Molenkamp was al ruim twintig jaar terug een van de oprichters van de SP in Amersfoort. Hij werd pas raadslid in 2014 en heeft er dus heel wat onbezoldigde uren op zitten.
Molenkamp besloot zijn zetel te behouden en begon daarmee zijn eigen fractie Lijst Molenkamp/Natuurlijk Amersfoort.
Naar aanleiding daarvan beschuldigde Ad Meijer hem direct van ‘zetelroof’. ,,Rob Molenkamp is zonder voorkeursstemmen en dus op de vleugels van de SP gekozen in de gemeenteraad. Er kan vervolgens altijd een moment komen dat een huwelijk strandt. Dat is teleurstellend en verdrietig. Maar als bij de scheiding zaken worden geroofd die de andere partij toebehoren, in dit geval de zetel, is dat onacceptabel.’’ Molenkamp verwees daarna naar de gemeentewet: die schrijf voor dat een zetel naar een persoon gaat, niet naar een partij.
‘Zetelroof’
Jongerman liet haar zetel achter voor een SP-opvolger. Haar onvrede betrof immers de landelijke leiding. Meijer schreef op de SP-site: ,,Soms lopen huwelijken mis. Als het gevoel weg is moet één van de twee partijen soms pijnlijke beslissingen nemen.’’ Wéér die vergelijking met een huwelijk, alsof het individuele raadslid er niet toe doet. Jongerman werd wel met meer woorden bedankt voor de getoonde inzet. De kop boven het SP-persbericht luidde ‘SP Amersfoort betreurt vertrek Marijke Jongerman’. De kop na het vertrek van Molenkamp was al meteen ‘Zetelroof Molenkamp onacceptabel’.
Uit dit alles stijgt een beeld op van de oude CPN: je bent ervoor of ertegen. Er is één centrale leiding en afwijkende standpunten worden niet getolereerd. Ze mogen niet eens ter sprake worden gebracht, hetgeen resulteert in (Molenkamp): ,,Een angstcultuur en jaknikkers.’’ We worden eraan herinnerd dat de partij is voortgekomen uit aanhangers van Mao en Stalin. Ooit waren meer mensen gecharmeerd van deze barbaarse dictatoren, zelfs menige intellectueel, maar toch.
Hoe nu verder? De SP zit nog zeker anderhalf jaar - tot de gemeenteraadsverkiezingen in 16 maart 2022 - op twee zetels. Op de ene stoel zit sinds kort Rob Mollink. Hij is medewerker van de Tweede Kamer: helpt bij het voorbereiden van debatten en schrijft artikelen en persberichten. Pas in de komende tijd zal hij zich in de Amersfoortse raadszaal manifesteren.
Op de andere stoel zit Marc Smits. Hij kreeg de zetel in mei 2016 en wist die te behouden. Smits is een scherp debater. Maar wel een die voortdurend ‘draagvlak’ zoekt, zoals dat heet. Voorganger Ad Meijer leek soms de botte bijl te hanteren. Smits hanteert een scheermesje waarmee hij haarfijn het kaf van het koren scheidt. Als hij buiten een rookpauze neemt met anderen - socialisten én niet-socialisten - kraait hij van verre naar de verslaggever: ,,Wéér een motie aangenomen! Draagvlak!’’
Kremlin
Maar, toegeven, het lukt hem ook. Neem dat debat over woningbouw op 17 december 2019 waarbij hij zowat een avondvierdaagse aflegde, steeds weer heen en weer dravend naar de interruptiemicrofoon en terug. Uiteindelijk werd een SP-motie aangenomen die voorschrijft dat Amersfoorters met een binding met de stad voorrang krijgen bij het vergeven van woningen in het middensegment. Toen iemand tegenwierp dat de socialisten kennelijk een hek wilden plaatsen om de stad, hield Smits een solide betoog met als afsluiting: ,,De Amersfoortse politieagent, leraar en verpleegkundige moeten in deze stad kunnen wonen. Anders kunnen we ze net zo goed met een rotschop uit de stad bonjouren.’’
Samenwerken, draagvlak vinden - zo kan de huidige SP’er zich nuttig maken. Nou eens zien wat er gebeurt zodra thema’s ter sprake komen zoals de opvang van oorlogsvluchtelingen en discriminatie van LHBTI’ers. Molenkamp en Jongerman vertrokken vanwege de onwrikbare partijstandpunten in dezen. Zullen de overgebleven fractieleden de partijlijn volgen? Of zal hun hart iets anders ingeven? En zullen ze dan botsen tegen de gestaalde kaders? En moeten dan ook de achterblijvers roepen dat een vertrekkende dissident na vele jaren trouwe dienst opeens ‘voor zijn portemonnee’ heeft gekozen? We gaan het zien.
Een laatste gedachte. Misschien kan de lokale afdeling zich losweken van het SP-Kremlin, hoe vreemd dat idee ook lijkt. In haar afscheidsrede op Facebook benadrukte Jongerman dat haar vertrek wordt veroorzaakt door de houding van de landelijke SP. ,,De lokale SP-afdeling valt hierin niets te verwijten. Soms denk ik weleens dat de SP beter af zou zijn als een lokale partij, zoals ze ooit ook begonnen is in verschillende gemeenten.’’