Deze politieke ruis gaat niet over wethouder Astrid Janssen die vorige week een ‘foutje’ maakte in de discussie over het zonneveld bij het Meander waardoor er nodeloos lang werd gediscussieerd over de tijdelijke of permanente status van dat zonneveld. Het boetekleed dat de wethouder dinsdagavond aantrok, nam meteen de kou uit de lucht. Nee, deze ruis gaat over de toekomst van de lokale omroep en overige lokale media in Amersfoort: de ‘bewakers van onze lokale democratie’. In de Molendijkzaal werd uitgebreid gediscussieerd over die toekomst. Het pleidooi voor meer samenwerking tussen de verschillende nieuwsmedia klonk luid. Het gesprek vond plaats in aanwezigheid van vertegenwoordigers van lokale media als BDU/De Stad Amersfoort, De Stadsbron, AD Amersfoortse Krant, EVA en De Golfbreker. Alleen RTV Utrecht ontbrak.
Aanleiding voor de bijeenkomst is de zendmachtiging voor de lokale omroep. Het is een vijfjaarlijks terugkerend ritueel. In 2016 adviseerde de Amersfoortse gemeenteraad om tegen ‘tegen heug en meug’ de zendlicentie te verlenen aan EVA. Om te voorkomen dat er in 2021 bij het verlenen van de zendlicentie opnieuw eenzelfde toneelstukje wordt opgevoerd en te kijken hoe Amersfoort een volwaardige lokale omroep kan krijgen, is dinsdagavond op initiatief van SP, Amersfoort 2014 en VVD een Ronde bijeenkomst georganiseerd over het lokale mediabeleid. Daarvoor zijn ook andere media uitgenodigd om te praten over samenwerking met elkaar en met de lokale omroep. De discussie is daardoor breder dan alleen een gesprek over de omroep.
De invloed van de gemeente is beperkt waar het om de lokale omroep gaat. De gemeente ontvangt jaarlijks een rijksvergoeding van ongeveer een ton en moet die conform de Mediawet doorsluizen naar de omroep die de zendmachtiging heeft. Een keer in de vijf jaar wordt de gemeenteraad om een advies gevraagd over het verlenen van de zendmachtiging. Maar het is het Commissariaat voor de Media in Hilversum dat uiteindelijk beslist. Dat Commissariaat ziet ook toe op de financiële controle van de lokale omroep en op de programmering.
Wethouder Kosar Kaya houdt zich aan het begin van de bijeenkomst vooral erg op de vlakte. "Ik vind het heel belangrijk dat de lokale democratie verstevigd wordt en dat de lokale democratie ook een zendgemachtigde heeft die op allerlei manieren inhoud levert en onderzoek doet.'' John Weg van omroep EVA verontschuldigt zich. "Wij zijn niet de omroep die de stad verdient, maar wij zijn ook niet de omroep die de middelen heeft om te bieden wat die stad verdient. We zouden graag zoveel meer willen en meer willen bieden." 45 Vrijwilligers houden EVA draaiende. "De lokale omroep is op sterven na dood en daarmee brengen we onze lokale democratie echt in gevaar", vindt Weg. Het klinkt enigszins pathetisch, maar dat de lokale democratie steeds vaker onder druk staat in deze tijden van fake news is duidelijk.
Geld en kwaliteit
Geld en kwaliteit zijn de immer terugkerende begrippen als het gaat over lokale omroep in Amersfoort. Maar eigenlijk gaat het vooral over te weinig geld en te weinig kwaliteit. En om de vraag hoeveel geld je eigenlijk nodig hebt om hier een kwalitatief goede lokale omroep van de grond te tillen? De politiek is ontevreden over wat de lokale omroep doet voor de jaarlijkse subsidie van ongeveer 100.000 euro. Maar als ‘Amersfoort, de lokale omroep moet krijgen die het verdient’, dan hangt daar ook een prijskaartje aan. En is de gemeente bereid die prijs te betalen?
Er hangt verandering in de lucht in medialand. Voor het eerst wordt de lokale omroep genoemd in het regeerakkoord. Verdere samenwerking tussen regionaal en lokale publieke omroepen biedt volgens het kabinet kansen voor het vergroten van kwaliteit en professionaliteit van de lokale journalistiek en is goed voor de lokale democratie. Eenmalig is er 15 miljoen euro voor beschikbaar. De 260 lokale omroepen in Nederland moeten opgaan in 80 streekomroepen. Media-adviseur en projectmanager Bert van Valburg van de NLPO , een overkoepelend orgaan voor alle lokale omroepen in Nederland, ziet die nieuwe ontwikkelingen vooral positief. Hij is uitgenodigd voor de Ronde bijeenkomst en vertelt dat er in de regio Amersfoort - met EVA - wordt gewerkt aan een streekomroep voor Amersfoort, Baarn, Soest, Bunschoten en Leusden.
Van Valburg hoopt op hulp van het Rijk. Hij rekent uit dat iedere streekomroep een basisvergoeding nodig heeft van 350.000 euro per jaar, aangevuld met het geld uit de gemeentes en advertentie-inkomsten. "Met 800.000 euro kun je een streekomroep draaien, kun je vier professionals in huis hebben." Maar voorlopig lijkt het vooral nog een optimistisch toekomstvisioen. Want de financiën zijn nog uiterst onzeker. "In september wordt duidelijk op welke wijze de minister de vorming van streekomroepen financieel en organisatorisch gaat ondersteunen."
Samenwerking
En dan terug naar de Amersfoortse situatie met een lokale omroep EVA waar relatief weinig mensen naar kijken of luisteren. EVA heeft de samenwerking met andere lokale media nodig om meer inhoud en kwaliteit te kunnen aanbieden. En die andere media hopen het bereik van EVA te gebruiken om hun eigen naamsbekendheid wat te vergroten. Maar kan men de krachten bundelen met behoud van eigenheid en zonder in elkaars vaarwater te zitten?
Het toverwoord is dus samenwerking. Maar vanuit kracht of zwakte? Samenwerking lijkt nu vooral gedreven door de wens het goedkoper te doen en gebrek aan middelen. Aan de inzet van vrijwilligers zitten grenzen, zowel fysiek, maar ook kwalitatief. De manier om de lokale omroep meer diepgang te geven en kwaliteit te laten leveren is meerdere mediapartijen erbij te betrekken, denkt ChristenUnie raadslid Hunink. "Want als we niet gaan samenwerken komt er niets van de grond."
Arjeh Kalmann van het digitale nieuwsmedium De Stadsbron merkt op dat hij al met alle mediapartijen in Amersfoort samenwerkt. "Ik zou het woord samenwerking in graniet willen beitelen." Bestuurslid John Weg van EVA vindt dat de mediapartijen steeds dichterbij elkaar komen. "We snuffelen, doen dingen samen." Hij heeft een tip. "Financiële middelen kunnen een stimulans zijn dit soort zaken in beweging te zetten."
Het probleem van de lokale media is groter dan alleen dat van de lokale omroep. Het zijn zware tijden met een advertentiemarkt die krimpt, maar ook met steeds meer (jonge) mensen die geen kranten meer lezen. Daan Bleuel van BDU Media, dat onder meer De Stad Amersfoort uitgeeft, schetst het gevaar dat mensen straks moeten betalen voor sommige artikelen in De Stad Amersfoort. "Met de kans dat we de massa van ons gaan vervreemden." Hij stelt dat het ontwikkelen van lokaal mediabeleid verdergaat dan alleen de zorg voor een publieke omroep. "Op het eerste gezicht lijkt er in Amersfoort sprake van een pluriform medialandschap, maar als u wat dieper kijkt, kan het laagje vernis weleens heel dun zijn en wordt de kwetsbaarheid van de journalistieke infrastructuur zichtbaar." En Arjeh Kalmann merkt op. "Journalistiek is een vak, een moeilijk vak en onderzoeksjournalistiek is echt een moeilijk vak, Waar deze stad behoefte aan heeft, is meer mensen die dat vak bedrijven en ook mensen die nieuwe journalisten leren dat vak te bedrijven." En aan goede journalistiek hangt ook een prijskaartje.
Maar waarom is samenwerking in het verleden nooit gelukt? Tegenovergestelde belangen en eigen identiteit vormen een verklaring. En naast de gesubsidieerde lokale media zijn er ook commerciële media, zoals BDU en de AD Amersfoortse Courant die hun eigen broek moeten ophouden en die afhankelijk zijn van advertentie-inkomsten en/of abonneeaantallen. Zij hebben een heel ander belang dan de lokale omroep, die tegelijkertijd een concurrent is.
Vreemde eend
Regionaal chef Bart Lauret van het AD Amersfoortse Courant is beetje een vreemde eend in de bijt. "Ik heb getwijfeld of ik hier zou zitten omdat het vooral gaat over lokale omroep en de toekomst daarvan." Volgens Lauret is het lastig om als commerciële partij heel effectief samen te werken met een lokale of regionale omroep. "Dat heeft met subsidiestromen te maken. Wij worden niet gesubsidieerd. Bij ons moet ook gewoon geld verdiend worden. Ik vind het voor ons inhoudelijk niet zo interessant om met de lokale omroep samen te werken. Dan ga ik ergens energie in stoppen en menskracht vrijmaken die ik bovendien ook heel erg hard nodig heb om dat mooie zaterdaginterview te houden of die mooie video te kunnen maken, de app up to date te houden. Andersom zou samenwerking wel interessant kunnen zijn voor de omroep, omdat ze gewoon bereik nodig hebben." Volgens Lauret heeft het AD z’n eigen omroep. "Elke dag onze ochtendshow op AD.nl en op de app. Live tv. En als er iets groots te zien is, een blog met live beelden."
Daan Bleuel, van onder meer De Stad Amersfoort, ziet de advertentie-inkomsten van de lokale omroep als mogelijke bedreiging voor De Stad Amersfoort. "Als er met subsidiegeld een sterke lokale omroep wordt opgetuigd die zich ook op diezelfde advertentiemarkt begeeft, gaat dan ten koste van commerciële partijen. Dan vrees ik het ergste voor de commerciële partijen." Het lijkt een spagaat. Aan de ene kant moet de lokale omroep de advertentie-inkomsten vergroten om de eigen kwaliteit te verhogen, aan de andere kant kunnen andere media daardoor in de problemen komen. Maar volgens media-adviseur Van Valburg is er voldoende ruimte voor zowel een lokaal publieke omroep als voor commerciële partijen en kunnen ze elkaar aanvullen.
Dat niet iedereen het vizier alleen op samenwerking heeft staan, blijkt door een opmerking van John Stribos van De Golfbreker over de Amersfoortse Courant. "Die krant is steeds minder lokaal en niet meer dat lokale medium wat ik uit het verleden ken", vindt Stribos. Het schiet Bart Lauret van de Amersfoortse Courant in het verkeerde keelgat. "Ik verzet me tegen het beeld dat we geen lokale media zijn. We zitten hier al decennia in Amersfoort en ook op de Grote Koppel. We maken zes dagen per week een krant, zeven dagen internet, dagelijks video en gaan wellicht een podcast maken. We hebben ver over de 20.000 volgers op Facebook." Stribos biedt verontschuldigingen aan. "Ik waardeer het werk van AD Amersfoortse Courant zeer.‘’
In gesprek
Media-adviseur Van Valburg legt de bal bij de gemeenteraad. "Maak een jaar voordat de concessie er aankomt als Amersfoort duidelijk wat je wilt van de publieke omroep. Gegadigden kunnen dan een plan schrijven en daar een bedrag aan hangen. En dan is het aan jullie of je dat bedrag ervoor overhebt."
ChristenUnie raadslid Hunink verklaart na afloop dat de lokale omroep een platform moet zijn op radio, tv en internet waar mensen een ‘warm gevoel bij krijgen’. "Dat ze weten wat er te beleven is. Niet alleen journalistiek, maar ook qua festiviteiten en cultureel." Hunink wil de hand wel in eigen boezem steken wat betreft het slechte functioneren van de lokale omroep. "We hebben er gewoon ook te weinig in willen investeren. Nu moeten we helder krijgen wat we willen en moeten we ook bereid zijn daar wat meer geld in te stoppen." Het lijkt hem een goed idee een kwartiermaker aan te stellen die opdracht krijgt de verschillende mediapartijen bij elkaar te brengen.
Ook GroenLinks raadslid El Messaoudi vindt het budget voor de lokale omroep onvoldoende. "De lokale omroep moet informatief zijn met een stukje entertainment en amusement voor een zo breed mogelijke doelgroep. Het liefst zou hij het accent op online leggen en op radio en televisie. "Maar daar gaan wij niet over. De vraag is of de gemeenteraad geld overheeft voor een deugdelijke lokale omroep. Ik denk dat de wethouder daarin een sturende leidende rol in moet nemen. Als we het bedrag laten zoals het is, krijgen we gewoon dezelfde shit."
Wethouder Kosar Kaya heeft nog wat huiswerk te doen. Ze concludeert dat samenwerking ‘erg gewenst’ is. Maar voorlopig is nog onduidelijk of de streekomroep straks geld krijgt van het Rijk? Ook moet gekeken worden hoe de samenleving erbij wordt betrokken. De mediawethouder tempert te hoge verwachtingen door op te merken ‘dat het geld de gemeente niet op de rug groeit’.
In januari 2020 komt er een volgende media-bijeenkomst. De lokale politiek kan verder nadenken over wat ze belangrijk vindt en aangeven wat ze over heeft voor de lokale omroep en het lokale mediabeleid. "Als je blijft doen wat je deed, krijg je wat je hebt", zegt Van Valburg Cruyffiaans. "Om iets anders te krijgen zal er iets moeten gebeuren. Je moet verwachtingspatronen duidelijk hebben. En duidelijke afspraken maken. Ik zie hier heel positieve mensen die gewoon eens bij elkaar moeten zitten en out of the box moeten denken. Ga eens met elkaar in gesprek."
Ten slotte
Het bestaan van de lokale publieke omroep houdt de invoering van een eigen lokaal mediabeleid in Amersfoort tegen, overweeg ik nadat ik mijn politieke ruis van deze week heb afgerond. Ik heb net uitvoerig geschreven over een bijeenkomst op het stadhuis over het lokale mediabeleid.
Want waarom hebben we het eigenlijk nog steeds over die lokale omroep? De afgelopen tien jaar is de lokale publieke omroep EVA nou niet bepaald een succes geweest. Niets ten nadele van alle vrijwilligers die met tomeloze inzet omroep EVA in de lucht houden, maar wat heb je eraan als er bijna niemand naar kijkt of luistert?
De gemeente zit gevangen in de manier waarop in Nederland de lokale publieke omroep geregeld is. Gevangen in het systeem van zendlicenties en verplichte jaarlijkse vergoedingen. Een echt lokaal mediabeleid komt niet van de grond met de huidige lokale omroep. De ongeveer 100.000 euro die de gemeente nu jaarlijks doorsluist naar de lokale omroep is geen garantie voor voldoende kwaliteit. Eigenlijk is iedereen ontevreden over de huidige situatie. De politiek, maar ook de lokale omroep zelf.
Maar waar ligt de oplossing? Ligt die in een schaalvergroting binnen lokaal omroepland en het creëren van streekomroepen? Is dat niet vooral een manier om het voortbestaan van de de kwakkelende lokale omroep veilig te stellen? Met meer geld voor grotere streekomroepen die meerdere plaatsen gaan bedienen. Voor Amersfoort wordt gedacht aan een streekomroep voor de regio Eemland. Het Rijk moet er flink voor in de buidel tasten. En daarna is het de beurt aan de deelnemende gemeenten, natuurlijk.
En de lokale omroep, omgevormd tot streekomroep, wordt weer gemaakt tot de kern van het lokale mediabeleid. Andere lokale media-initiatieven in de stad wordt gevraagd samen te werken met die streekomroep. Het is een goedkope manier voor de omroep om nieuws en kwaliteit binnen te halen.
Is het optuigen van een sterke streekomroep wel de manier om in Amersfoort een lokaal mediabeleid van de grond te trekken. Wordt de nieuwe streekomroep straks niet een Eva 2.0? Zeker als zal blijken dat er ook in de nieuwe situatie te weinig geld is om goedeprogramma's te maken.
Moet de gemeente juist niet meer inzetten op een eigen mediabeleid waarin de lokale omroep niet de centrale rol speelt? Als de gemeente extra geld wil geven voor lokale media, kan dat beter geïnvesteerd worden in een eigen lokale mediastructuur. Het creëren en extra financieren van een streekomroep lijkt vooral een manier om de bestaande niet goedwerkende structuur te handhaven.
Eigenlijk zou het veel beter zijn de gemeente verantwoordelijk te maken voor het uitgeven van het geld dat nu jaarlijks aan de lokale omroep wordt doorgesluisd. De gemeente wordt dan ook gedwongen na te denken over een echt lokaal mediabeleid dat ook veel breder is dan alleen de lokale omroep. Een echt mediabeleid waarin samenwerking centraal staat.
Want ligt de kracht van lokale media juist niet in initiatieven die de afgelopen jaren zijn opgekomen in de stad? Initiatieven zoals De Stadsbron en Amersfoort Gezien en andere digitale platforms. En zou de gemeente in haar lokaal mediabeleid niet vooral deze initiatieven moeten ondersteunen in plaats van in te zetten op meer geld voor een lokale omroep die zich niet heeft bewezen. Dat is ook veel beter voor de lokale democratie?
Kortom investeren in een echt vernieuwend lokaal mediabeleid waarin de lokale omroep niet de centrale rol krijgt toebedeeld. Het is een loslaten van vertrouwde structuren, maar wat hebben die ons de afgelopen jaren eigenlijk gebracht?
Maar wat denken de lezers van De Stadsbron hierover? En wat vinden zij van de stelling dat echte verandering van het lokale mediabeleid niet zal plaatsvinden met de huidige lokale publieke omroep.