De dag die je wist dat zou komen, is de dag waarop je opeens namens De Stadsbron raadsanalist bent in de gemeente Amersfoort. Als ik dinsdagavond in het stadhuis de trap omhoog ga op weg naar de raadzaal, staat het ontvangstcomité al klaar in de persoon van filmmaker Rob Lampe. Voor AmersfoortGezien, maar ook voor De Stadsbron, maakt Rob Lampe filmpjes over de gemeenteraad. Bovenaan de trap, op de vide, interviewt hij me kort. De verwachtingen zijn hoog gespannen, begrijp ik van hem.
Vanavond kom ik hier hoofdzakelijk voor twee onderwerpen: de renovatie en nieuwbouw van het stadhuis en de vraag wat te doen met de kerncollectie: de 22 schilderijen en één beeld van de kunstenaar Armando die in het bezit zijn van de gemeente Amersfoort.
Stadhuis
De discussie over renovatie en nieuwbouw van het stadhuis is een beladen onderwerp dat een lange geschiedenis kent. Dat het college en verantwoordelijk wethouder Stegeman vaart willen maken is begrijpelijk. Vier varianten wil het college onderzoeken. Aan de ene kant is er renovatie van het bestaande stadhuis, met de varianten ‘aardgasvrij’ en ‘sober en doelmatig’. Aan de andere kant is er de mogelijkheid tot nieuwbouw op een andere plek. Uit zeven nieuwbouwlocaties heeft het college er alvast twee uitgekozen. Een voorselectie dus. Enkele locaties vallen af omdat ze niet centraal genoeg liggen, te klein zijn en/of slecht bereikbaar. Het oude rechtbankgebouw aan het Stationsplein en het Trapeziumterrein scoren volgens het college het beste als nieuwbouwlocatie. Tenminste, als ze worden beoordeeld op de criteria bereikbaarheid, passendheid, duurzaamheid en betaalbaarheid. In de gemeenteraad wordt dinsdagavond gepeild wat de gemeenteraadsfracties daar eigenlijk van vinden.
De publieke tribune is redelijk gevuld. Vanavond is er een belangrijke rol weggelegd voor vier insprekers over het onderwerp stadhuis. Het zijn Amersfoorters die graag willen meepraten of ‘participeren’. Inspreker de Smid gooit de knuppel in het hoenderhok en verbaast zich erover dat er überhaupt naar nieuwbouw van het stadhuis wordt gekeken. Renovatie is veel duurzamer dan sloop en nieuwbouw, vindt hij. ,,En moet een gemeente die in 2030 energieneutraal wil zijn niet zelf het goede voorbeeld geven?’’
Twee insprekers komen uit de omgeving van het station. Zij benadrukken de ingrijpende ruimtelijke impact die de bouw van een 14-verdiepingen hoge toren op de plek van het rechtbankgebouw zal hebben. Menno de Wind van de Regentessenlaan laat via powerpoint zien hoe die veertien verdiepingen hoge ‘stadhuistoren’ bij het station eruit ziet. ,,Voor de zeer direct omwonenden dreigt een nachtmerrie.’’ De Wind noemt ook de slechte bereikbaarheid voor auto’s en de bevoorrading en zegt dat het rechtbankgebouw deel uitmaakt van het Beschermd Stadsgezicht waarin hoogbouw niet past.
Steven Han van de Johan van Oldenbarneveldtlaan stelt het ‘pettenprobleem’ van de gemeente aan de orde als er hoogbouw komt op de plek van het huidige rechtbankgebouw. Want de gemeente is dan niet alleen opdrachtgever en eigenaar van het rechtbankgebouw, maar ook projectontwikkelaar. Bovendien kan de gemeente het bestemmingsplan ook nog eens in een voor haar wenselijke richting aanpassen en hoogbouw mogelijk maken. Al die petten op, vindt Steven Han niet wenselijk. Toch wil hij meedenken en meepraten, maar dan wel aan de voorkant van de discussie en niet als er al een besluit is genomen.
Bijzonder is dat de vierde inspreker Paul Heistein, directeur van de stichting One Planet, een zakelijk belang heeft en een eigen variant heeft gemaakt voor nieuwbouw van het stadshuis en het aanpakken van stationsgebied. Heistein heeft zijn plan al onder de aandacht gebracht van omwonenden en politici, maar het college heeft de variant niet uitgekozen. Vanavond probeert hij zijn eigen variant opnieuw op de politieke agenda te krijgen. Heistein zet in op renovatie van het oude rechtbankgebouw en oude Twijnstra Guddegebouw aan de kant van het station. Met een voetgangersbrug worden beide gebouwen met elkaar verbonden. Zijn plan is de helft goedkoper, zegt hij en bovendien twee keer zo duurzaam. En waarom zou je per se alle ambtenaren in één gebouw willen stoppen? Ook kan het stadhuis volgens hem een stuk kleiner dan het aantal vierkante meters waar nu vanuit wordt gegaan. Heistein vermoedt tegenwerking vanuit het gemeentelijk apparaat bij zijn plan. ,,De raad moet zich afvragen of zij wel met de juiste informatie wordt gevoed.’’
Bij de discussie over de selectie van het college en het onderzoek naar de vier varianten valt op dat coalitiepartijen en oppositie ver uit elkaar liggen. De collegepartijen D66, VVD, GroenLinks en ChristenUnie (CU) staan in grote lijnen achter de keuze voor de vier varianten, inclusief de twee nieuwbouwlocaties. Wethouder Stegeman en het college hoeven zich daarom vooralsnog niet al te veel zorgen te maken. ,,Een platte en eerlijke keuze’’, vindt CU-raadslid Dijksterhuis. VVD-er Van Nieuwenhuizen is blij dat het college twee extra varianten heeft toegevoegd. ,,Maar de bereikbaarheid is wel een punt.’’
Raadslid Hos (GroenLinks) noemt de nieuwbouwlocaties die overblijven ‘heel logisch’. Ze dringt aan op een brede inbreng vanuit de stad bij dit onderwerp en wil nog wel kritisch kijken naar het aantal vierkante meters. Bijholt (D66) benadrukt dat zijn fractie nog geen keuze heeft gemaakt voor of tegen nieuwbouw of renovatie.
De oppositiepartijen zijn niet blij met de gang van zaken. Het CDA vindt het ‘niet goed’ dat er nog maar twee nieuwbouwlocaties over zijn. Duidelijker moet worden waarom andere varianten zijn afgevallen. Ook raadslid Fousert van Amersfoort 2014 mist een onderbouwing. Locaties vallen af zonder dat de gemeenteraad daar een inhoudelijk gesprek over heeft gehad. Hij vindt dat het college stuurt in de richting van het rechtbankgebouw.
BPA-raadslid Hans van Wegen ziet niets in renovatie. Hij wijst erop dat de meeste inwoners in de noordelijke kant van de stad wonen. Hij pleit voor het Trapeziumterrein en misschien kan ook nog de Kop van Isselt meegenomen worden. SP-raadslid Molenkamp kiest voor de meest duurzame oplossing. ,,Nieuwbouw is geen optie. Het renoveren van het huidige gebouw is vele malen duurzamer dan sloop en nieuwbouw.’’ Raadslid Keskin van de PvdA wil een sobere en doelmatige renovatie van het bestaande stadhuis. Denk-raadslid Bülbül vindt dat de omwonenden zich in ieder geval gehoord moeten voelen. Zelf heeft hij gewerkt op gemeentehuis en weet uit eigen ervaring dat het stadhuis ‘op‘ is. Hij spreekt een voorkeur uit voor nieuwbouw en wil ook de optie van One Planet meenemen.
Veel oppositiefracties en ook enkele coalitiepartijen lijken die optie van One Planet te beschouwen als een interessant te onderzoeken alternatief. Wethouder Stegeman is niet overtuigd en geeft aan dat de optie is afgevallen omdat hij niet voldoet aan eerder vastgelegde randvoorwaarden. Alle ambtenaren worden in het plan van One Planet niet in één gebouw ondergebracht en de gemeente wil het hele stadhuis in eigendom hebben. En dat is niet het geval bij het plan van One Planet. Ook is onduidelijk of het Twijnstra Gudde gebouw nog wel beschikbaar is. Maar afgaande op de reacties tijdens de peiling zou de raad de variant van One Planet wel eens kunnen toevoegen aan de vier te onderzoeken varianten.
Het college wil nu ‘in gesprek met de stad’. De bedoeling is dat er met direct omwonenden van de beoogde locaties wordt gesproken. Gelet op de tijdsplanning die het college voor ogen staat, is enige haast geboden. De resultaten van de gesprekken en de reacties worden meegenomen in de variantenstudie. In de gemeenteraadsvergadering van juni zou al bekend moeten zijn voor welke variant de raad kiest.
Armando
Foto: John Spijkerman
Na dit imposante hoofdgerecht is het tijd voor een dessert in de vorm van een discussie over 23 kunstwerken van Armando die in eigendom zijn van de stad, maar in bruikleen waren bij het Museum Oud Amelisweerd. Na het faillissement van het MOA komen deze werken terug in Amersfoort. In de Molendijkzaal, vernoemd naar een oud-burgemeester van Amersfoort, wordt gesproken over de vraag wat er met de zogenaamde gemeentelijke kerncollectie moet gebeuren. Wordt de collectie verdeeld over verschillende locaties in de stad? Moeten de schilderijen bijeen blijven, worden ze opgeslagen en af en toe geëxposeerd of moeten ze permanent te zien zijn op een vaste plek?
Vanavond is het eerst tijd om te luisteren naar wethouder Koşar Kaya die vertelt over de gesprekken die ze gevoerd heeft met de overkoepelende kunstinstelling Amersfoort in C, de Stichting Armando en Kamp Amersfoort. Armando groeide tijdens de Tweede Wereldoorlog op in de omgeving van Kamp Amersfoort. Het ‘schuldige landschap’ speelt een belangrijkere rol in zijn werk. De wethouder noemt Armando een ‘buitengewoon belangrijke kunstenaar en een zoon van Amersfoort’. Doel is het ‘zichtbaar maken van de kerncollectie die is opgeslagen bij Pot. Voor de korte termijn zou dat kunnen in overleg met Amersfoort in C in Museum Flehite. Voor de lange termijn in een paviljoen bij Kamp Amersfoort.
Maar over de hamvraag hoeveel dit gaat kosten, daarover kan de wethouder nog geen mededelingen doen. Niet iedereen is het er trouwens mee eens dat de schilderijen en één beeld permanent geëxposeerd moeten worden. Bijzonder is de positie van CDA-raadslid Engbers die tegelijkertijd bestuurslid is van Kamp Amersfoort. Vanwege mogelijke belangenverstrengeling is hij normaal geen woordvoerder op dit onderwerp, maar omdat een mede-raadslid vanavond niet kon, treedt hij op als vervanger. Als CDA-raadslid en als bestuurslid van Kamp Amersfoort is hij overigens voor een paviljoen bij Kamp Amersfoort, omdat er op die manier twee dingen bij elkaar komen – Kamp Amersfoort en Armando - die volgens hem bij elkaar horen.
De bijeenkomst krijgt een interessante en onverwachte wending door een opmerking van Amersfoort 2014 raadslid Sieta Koet. Zij heeft een artikel gelezen in de Leusder Krant van 1 april waarin wordt gezegd dat Kamp Amersfoort juist geen eerbetoon moet geven aan Armando. Aanleiding is het boek ‘De SS-ers’ dat Armando in 1967 samen met Hans Sleutelaar schreef. Daarvoor werden acht SS-ers geïnterviewd. Bijzonder voor die tijd was dat in de gesprekken het persoonlijke verhaal van de SS-ers onopgesmukt werd verteld, zonder waardeoordeel of veroordeling. Sommigen hadden er grote moeite mee dat het verhaal van Nederlandse SS-ers op deze manier kon worden verteld. Ze vonden dat vergoeilijkend. Dat gold ook voor de schrijver van dit artikel in de Leusder Krant.
CDA raadslid Engbers antwoordt dat deze discussie al tientallen jaren speelt en dat er geen reden is voor verder onderzoek. Maar tegelijkertijd geeft de opmerking van Sieta Koet en de reactie van sommige collega-raadsleden aan dat dit nog steeds potentieel een gevoelig onderwerp is. En dat Kamp Amersfoort er goed over na moet denken of het verstandig is Kamp Amersfoort nadrukkelijk te koppelen aan het Armando paviljoen, waar misschien ooit ook een exemplaar van ‘De SS-ers’ komt te liggen?
De wethouder gaat verder met haar onderzoek en haar gesprekken en komt met verschillende scenario’s. Dan wordt pas echt duidelijk wat het permanent of tijdelijk exposeren van de kerncollectie van Armando Amersfoort gaat kosten.
Tieland?
Als ik de Molendijkzaal verlaat, valt mijn oog op drie schilderijen van die andere Amersfoortse kunstenaar Toon Tieland. Een echte zoon van Amersfoort. Gewoon in het gemeentehuis aan de muur en niks geen speciale klimatologische omstandigheden. Even overweeg ik dat een Toon Tielandmuseum qua bezoekersaantallen Armando makkelijk zou kunnen verslaan. Het zou in ieder geval een veel kleurrijker museum worden. Zou Amersfoort in C misschien interesse hebben in een Toon Tielandpaviljoen?