Het thuis scheiden van afval; het lijkt ideaal en we doen het in Amersfoort dan ook steeds gedetailleerder. In een aantal wijken is al een nieuwe methode ingevoerd. De overige wijken moeten snel volgen.
De burger krijgt, zo hij of zij die niet al heeft, drie kliko’s: net als nu een groene voor gft (groente-, fruit- en tuinafval) en een blauwe voor papier, maar daarnaast ook een oranje voor pmd (plastic, metaal en drinkkartons). Deze drie worden vlak bij huis afgehaald. De grijze container voor restafval verdwijnt. Het restafval moeten we zelf naar een ondergrondse container brengen. Dit moet het gescheiden inzamelen stimuleren. Je wilt immers zo min mogelijk met afval sjouwen.
Hier is natuurlijk véél voor te zeggen. Zo werken we mee aan een CO2-vrij Amersfoort in 2030. We kunnen niet doorgaan met het eindeloos creëren van afvalbergen. Meer dan ooit wordt afval gerecycled.
De politiek was hoopvol gestemd in 2018, het jaar van de verkiezingen voor de gemeenteraad. Tyas Bijlholt (D66) liet mij weten dat zijn partij in de voorgaande termijn toch maar mooi een meerderheid had weten te veroveren voor het ‘omgekeerd inzamelen’. Want zo heet deze methode, waarbij het traject wordt omgedraaid: we laten restafval niet afhalen maar brengen het zelf naar een container.
Kees Kraanen (VVD) zei mij, ’s avonds laat toen in de Observant de uitslagen duidelijk werden, dat zijn partij de bescherming van het milieu ‘hoog in het vaandel’ heeft staan. Daarom wilden de liberalen graag samenwerken met GroenLinks, die winst had geboekt.
Dat gebeurde ook: beide partijen kwamen in de coalitie. Kraanen werd wethouder en kreeg de afvalverwerking in zijn portefeuille. In deze hoedanigheid vertelde hij de raad dat we dankzij maximaal recyclen niet alleen milieuvriendelijk bezig zijn, maar ook geld besparen. We verkopen immers het afval aan een verwerker die er een nieuw product van maakt.
In de raadszaal klonk geregeld de opvoedende term ‘bewustwording’. De burger zou zich namelijk, al omgekeerd inzamelend, meer dan ooit realiseren hoeveel zooi een enkel huishouden afscheidt.
Dit laatste argument zal wel vaker in stelling worden gebracht, nu de bodem onder andere argumenten lijkt weg te vallen. Want besparen we inderdaad kosten met omgekeerd inzamelen? De VVD is daar niet meer van overtuigd. Het was deze fractie die - op 22 april 2020 - opperde om maar af te zien van het ‘uitrollen’ van de nieuwe methode. Dat invoeren op zich kost al tweeënhalf miljoen: denk aan het aanleggen van ondergrondse containers en inspraakprocedures. Menige burger wil niet pal voor zijn deur zo’n container waarin met enige drukte en geraas afval wordt geloosd.
'Stop diftar in Bunschoten!’
Vervolgens zijn er de kosten die worden gemaakt zodra het omgekeerd inzamelen in bedrijf is genomen. Evenals in de bouw, stijgen ook in de afvalverwerking de tarieven van apparatuur en personeel. Het verwerkingsbedrijf Afval Verwijdering Utrecht heeft bovendien een monopolie en kan dus zelf de prijzen bepalen. Voorts schijnt het pmd-afval dusdanig smerig te worden afgeleverd, dat de verwerker er maar druk mee is. Menige burger gooit willekeurig restafval ook maar bij het pmd. De afvalverwijderaar klaagt dat te hergebruiken stoffen ook minder en minder opleveren. Ze konden lange tijd naar China worden afgevoerd, maar dat land - steeds meer een bloeiende economie - heeft de grenzen gesloten voor Westers afval.
Het gevolg is een hogere afvalstoffenheffing. Die moet in 2021 worden verhoogd met gemiddeld 52 euro per jaar, per huishouden. De VVD is uiteraard voor lage gemeentelijke lasten. De gemeenteraad besloot echter op 22 april toch maar verder te gaan met uitrollen. Met een krappe meerderheid, dat wel. Er zijn sindsdien geen grote debatten meer gevoerd over afval in de Amersfoortse raadszaal.
Elders in het land staat het onderwerp nog steeds ter discussie. In Almere werd een proef uitgevoerd met achteraf scheiden door een recyclingbedrijf. Het resultaat: nog maar vijftig kilo restafval per persoon, per jaar. Gewoonlijk is dit ongeveer 150 kilo. In Bunschoten besloot de raad, eind 2019, af te zien van het omgekeerd inzamelen. Een burger had met succes de handtekeningenactie ‘Stop diftar in Bunschoten!’ in gang gezet. (Diftar staat voor ‘gedifferentieerde tarieven’, wat neerkomt op hogere tarieven voor restafval.) Inwoners moesten er 1,57 euro betalen per zak restafval. In de realiteit bleek dat velen hun restafval bij het pmd mieterden. Scheelt geld en de moeite van het wegbrengen./p>
Om de verwarring nog groter te maken: in Leusden ging de afvalvergoeding omhoog, juist ómdat de burger daar zo netjes scheidt. Ook hier moet worden betaald per zak restafval, maar die inkomsten vallen tegen door al dat scheiden. Het is ook nooit goed.
In Rotterdam en Den Haag ging de stekker eruit en Amsterdam volgt in 2021. Utrecht denkt erover na. Bewoners van appartementen in grote steden zouden te weinig ruimte en/of tijd hebben voor al die aparte afvalbakken. Ook hier belandt restafval geregeld in de pmd-bak.
Hoogleraar en programmamaker
Een hoogleraar mengde zich in het debat. Professor Raymond Gradus (Bestuur en Economie, Vrije Universiteit, Amsterdam) onderzocht de zaak. Hij liet via de landelijke dagbladen weten dat de overheid het probleem op het bordje van de burger heeft gelegd. Die moet daar wel de discipline voor opbrengen, nog los van de deskundigheid die hiervoor nodig is. Broodjes en stokbrood zijn veelal verpakt in een zakje dat deels van papier, deels van plastic is. Chipszakken lijken rijp voor de pmd-bak, maar mogen daar niet in wegens een niet-afbreekbaar soort folie dat er in is verwerkt. Theezakjes zijn deels gft, deels papier en deels metaal (vanwege het nietje). Kaaskorsten moet in de restbak. Wat Gradus betreft, kunnen machines het afval veel beter achteraf scheiden dan mensen dat vooraf doen.
Hij kreeg bijval van de Amersfoortse programmamaker Thijs van den Brink; die toog voor NieuwLicht (EO) naar een afvalverwerker in Heerenveen en bracht enthousiast verslag uit. Het afval komt er in één hoop naar binnen en wordt er door machines uiteen getrokken tot netjes recyclebare stoffen achterblijven. Zó netjes, dat er ook niet minder voor wordt betaald.
Stadsbron-redacteur Arjeh Kalmann wijdde een Grimlach (6 juni 2020) aan zijn afvalperikelen sinds hij naar een appartement verhuisde, hoog in een woontoren. Er zijn verzamelpunten voor restafval, maar als die vol zijn, kan je alles weer terug sjouwen naar je woning. Er is geen pmd-bak in de nabije omgeving. Al grimlachend mietert hij tegenwoordig alles in één bak.
Een lezer herinnerde mij aan de voordelen van de - bijna verdwenen - grote, grijze bak. Restafval is veelal zwaar en van rare afmetingen. Vaak pas(te) het er nog nét in. Wil je dat naar een ondergrondse container slepen? En zo ja, krijg je het er in gewurmd? De gevolgen van dit dilemma zijn dagelijks te zien bij de verzamelpunten. Mensen dumpen hun troep er gewoon naast. Kalmann was zo attent even rond te fietsen om wat foto’s te nemen in Schothorst.
Volgens de Telegraaf - in een enorme spread, eind juli - speelt de gemeente Rotterdam thans een voortrekkersrol dankzij ‘een nieuwe, geavanceerde installatie’ die het afval scheidt. ,,Na een jaartje draaien werd per inwoner zo’n twintig kilo pmd-afval uit de vuilnis gevist. Eerder was de totale jaarlijkse opbrengst zo’n twee kilo per inwoner […].’’
Duizelingwekkende techniek
Dertig, veertig jaar terug vervulde Amersfoort deze voortrekkersrol. Verslaggevers uit het hele land kwamen af op wat destijds een revolutionaire na-scheidingsinstallatie was. Zelfs de kleine dagbladen kwamen buurten. De Waarheid schreef in 1982 dat de installatie was geleverd door Fläkt, een Zweeds bedrijf waarvan de naam nooit zonder ontzag werd genoemd. Dankzij duizelingwekkende techniek maakte de toenmalige VAM (Vuil Afvoer Maatschappij) in Amersfoort ‘van huisvuil weer iets moois’.
In 1985 ging het Nederlands Dagblad in gesprek met ‘Amersfoorts directeur der gemeentereiniging, de heer W. Koole’. De huishoudens, zo vertelde Koole, kregen een duobak met twee vakken: restafval links en gft rechts. Deze bak was te vinden in maar liefst ‘1800 achtertuinen en bijkeukens’ in dat nijvere Amersfoort. (Ik hoor nu in gedachten de stem van Amersfoorter Philip Bloemendal.)
Het scheiden op zich was al een nieuwigheid, maar daarvoor had de burger alleen met die duobak te maken.
Koole was directeur in globaal de periode 1978 - ’87. Daarna werd zijn beleid nog even voortgezet. Bij open dagen vergaapte de burger zich tot in de jaren ’90 aan het enorme labyrint aan de Nijverheidsweg-Noord. Een lopende band werd aan het begin volgestort met ongesorteerd afval; die band leek oneindig lang en maakte talloze kronkels. In gaatjes verdwenen kleine voorwerpen, flessen vielen gewillig in daartoe geëigende vakjes en plastic zakjes fladderden subtiel omhoog. De stroom verdunde en verdunde maar, totdat uiteindelijk enkele werknemers zich over het restant bekommerden.
De colleges kwamen en gingen echter en zo’n kwart eeuw terug werd de ontwikkeling van de na-scheidingsinstallatie stopgezet. Wég voortrekkersrol. Sindsdien zet het ‘scheiden aan de bron’ de burger steeds meer aan het werk. Aanleiding voor de vraag: kennen de raadsleden en het college anno 2020 dit roemruchte verleden nog? Zijn ze op de hoogte van de huidige perikelen rond het omgekeerd inzamelen in andere gemeenten? En zo ja, valt daar iets van te leren? Of dendert deze trein maar door en nemen gedane zaken geen keer, alsof het een westelijke ontsluiting betreft?
Heidelbergse Catechismus
Wát we weten, is dat er al veel is gebeurd. De ondergrondse containers zijn inmiddels aangebracht in Hoogland, het Soesterkwartier, Kattenbroek, Schothorst en Rustenburg. Bewoners van de wijken Kruiskamp, Schuilenburg, Randenbroek en Koppel kregen onlangs een brief: de werkzaamheden in hun wijk zijn van start gegaan op maandag 10 augustus. Elke container vereist een paar dagen graafwerk.
In 2021 moet hele stad klaar zijn voor deze ommezwaai. Tenzij er raadsleden zijn die er nog eens goed voor willen gaan zitten.
Had Koole het destijds bij het verkeerde eind? De veelgeprezen directeur was naar verluidt van gereformeerden huize. Wellicht had hij in de Heidelbergse Catechismus gelezen dat zich in de mens een neiging bevindt tot het kwaad. Al in vraag 8 kaart de catechismus deze kwestie aan: ,,Maar zijn wij alzo verdorven, dat wij ganselijk onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad?’’ Het antwoord luidt: ,,Ja wij; tenzij dan dat wij door den Geest Gods wedergeboren worden.’’ Kortom: blijf vroom geloven en leid je medemens niet in bekoring. Vanuit deze gedachte gaf Koole de burger dankzij die duobak weinig aanleiding om de afvalstromen te vervuilen. God zij geloofd en geprezen, maar de duobak was vast een creatie in Zijn geest. Om ook de Statenvertaling te citeren: ,,De geest is wel gewillig maar het vlees is zwak.’’
