Vertrekkende gemeentesecretaris gesloten als een oester
Herke Elbers vertrekt uit Amersfoort. Ze was hier zes jaar lang gemeentesecretaris en is vanaf 1 januari algemeen directeur bij de Raad voor de Kinderbescherming. Zelf spreekt ze uiteraard van ‘een nieuwe uitdaging’. Maar dit is ook het moment om even terug te blikken op een wonderlijke episode uit de Amersfoortse politiek. Een sprookjesschrijver had het niet wonderlijker kunnen bedenken.
Herke Elbers, foto gemeente Amersfoort
Er was eens, niet zo heel lang geleden en ook niet in een ver land, een Amersfoortse ambtenaar. Eentje in vaste dienst of misschien wel juist een externe kracht. (Die ‘externen’ kwamen er steeds vaker onder Elbers, maar daarover later meer.) Die ambtenaar zat op donderdag 28 januari 2016 achter zijn bureau of zijn flexplek en verzond een mailtje. Dat deed hij wel vaker, maar dit mailtje bevatte een Excel sheet met persoonlijke informatie over 1900 cliënten van Amersfoortse wijkteams.
De ontvanger was iemand van buiten het stadhuis en had dat Excel Sheet nooit mogen inzien.
Zijn of haar naam, alsmede die van de verstrooide ambtenaar, houdt het stadhuis onder de pet. Dat was toen zo en dat is zo gebleven. Onwrikbaar. De ambtenaar is in ieder geval ‘vertrouwelijkheid toegezegd’. Een wat curieus argument, aangezien in dit geval de privacy van bijna tweeduizend zorgcliënten in het geding was.
Gemeentesecretaris Herke Elbers werd spoedig geïnformeerd. Immers: met het ‘lekken’ van ‘data’ ontstaat een ‘datalek’. Zoiets is een doodzonde. En al helemaal als het gaat om informatie over zóveel personen.
Maar Elbers zweeg. De verantwoordelijke wethouder, destijds Fleur Imming, werd pas op 7 april geïnformeerd. De tien tussenliggende weken werden gekenmerkt door een oorverdovende stilte, slechts doorbroken door koortsachtig gefluister in de ondoorgrondelijke krochten en catacomben van het stadhuis.
Collega’s van de afdelingen ICT en Juridische Zaken werden geconsulteerd; konden zij misschien iets ondernemen?
En Herke Elbers, zij bleef zwijgen. Zelfs Nico Kamphorst, met wie zij de tweekoppige leiding vormde over de gemeentelijke ambtenaren, zou al die tijd werkelijk van niets weten. Dat is althans wat de gemeenteraad later te horen kreeg. Elbers en Kamphorst werkten intensief samen en zagen elkaar vrijwel elke dag. Elbers zweeg, gelijk de boer die stoïcijns voortploegde in de ballade van Johan Willem Frederik Werumeus Buning.
Hoe houdt een mens dat vol? Naïveteit? Een houding van ‘het zal wel los lopen’? Dat valt niet te rijmen met de nervositeit binnenskamers. Roel Mulder (Actief) merkte eens op dat op den duur ‘een klein peloton leidinggevenden’ op de hoogte moet zijn geweest. Geregeld zag Elbers iemand bleekjes door de gangen sluipen of schichtig in een vergaderruimte wegduiken, onderweg naar iemand die misschien soelaas kon bieden.
Maar ze vertelde Kamphorst niets daarvan.
Over dit mysterie - en het datalek als geheel - is eindeloos veel gezegd. Er zijn waslijsten met schriftelijke vragen ingediend. Er werden heftige betogen gehouden. Wethouders wankelden en vergaderingen liepen uit tot tegen middernacht. Maar nee - het college hield vol dat Elbers niets had verteld.
De stilte werd pas verbroken toen de ontvanger van het gewraakte Excell sheet contact opnam met de Autoriteit Persoonsgegeven (AP). Zodra de AP erbij werd betrokken, werd - eindelijk, eindelijk, eindelijk - zorgwethouder Fleur Imming bijgepraat.
In de eerste maanden die hierop volgden, leek het of er over niets anders meer werd gesproken dan het datalek. Terugblikkend in de archieven van De Stad Amersfoort, klopt dit ook wel zo’n beetje. Oppositieleden eisten het aftreden van zowel Imming als collega-wethouder Menno Tigelaar, die immers over de ICT ging.
Ook Elbers werd de oren gewassen. Als ambtenaar kon ze niet met een weerwoord komen. Ze zat daar maar, achterin de zaal, tussen Kamphorst en de paar journalisten die nog tijd hadden voor de lokale politiek. En zij zweeg voort. Beminnelijk glimlachend, maar ondoorgrondelijk als het stadhuis zelve.
Snoepgoed
Bij lange vergaderingen gingen er soms zakjes met snoepjes en pinda’s van hand tot hand op die achterste rijen. Kamphorst onthield zich van dergelijke frivoliteiten. Elbers gaf het snoepgoed echter gedienstig door van links naar rechts en gebaarde ook nog hoe het op de volgende rij weer van rechts naar links kon worden gemanoeuvreerd. Een oester, dat was zij.
Pas bij haar afscheid kwam ik te weten dat er aanzienlijk meer jaren op haar schouders rustten dan ik al die jaren had vermoed. (Ze is van 1968.)
De rest van de wereld was in rep en roer. Het juristencollectief 3Advocaten riep de gedupeerde zorgcliënten op zich bij hen te melden. De publieke tribune zat op één van de vele verhitte avonden vol met zich moeizaam voortbewegende Amersfoorters. Sommigen liepen met een stok of een rollator, anderen hadden benen in het gips of armen in een mitella. Dat zullen die gedupeerden zijn geweest.
Ik herinner mij ook een kruisverhoor waarbij de burgemeester en zijn wethouders op één rij zaten, schouder aan schouder. De middag tevoren waren ze kennelijk onder handen genomen door een communicatie-expert, want het voltallige college zat zich aldoor te herhalen. Met ‘de kennis van nu’ was er anders gehandeld. Maar de gemeente is ‘een lerende organisatie’ en ‘door schade en schande wijs geworden’. Er was sprake van ‘een menselijke fout’. Een ‘bittere pil’, maar er zullen ‘verbeterslagen’ worden gemaakt.
In dergelijke bewoordingen werden alle vragen beantwoord, terwijl de oppositie met het voortschrijden van de avond een steeds rijker geschakeerd vocabulaire bezigde. Ad Meijer (SP), toch al een vervaarlijk debatkanon, oreerde als in een Shakespeare-drama. Het college gooide er nog maar een paar ‘verbeterslagen’ tegenaan.
Ik begon mee te leven met Imming. Zij werd aangevallen op iets wat iemand anders had gedaan en waarover zij niet eens was geïnformeerd. Maar het schijnt zo te horen in de politiek: een wethouder is verantwoordelijk voor de daden van álle ambtenaren van zijn of haar corps.
Roel Mulder (Actief) zei mij in de wandelgangen dat hij niet op hoge toon het hoofd van Imming zou gaan eisen. Want wat schiet je daarmee op? Er komt een ontslagprocedure en er moet een nieuwe wethouder worden aangetrokken. Een collega-wethouder moet de portefeuille zien over te nemen, in afwachting van de vaste vervanger. De laatste twee moeten zich beiden zien in te werken. Komt dit de continuïteit van het bestuur ten goede? Nee dus. Mulder: ,,We hebben in de afgelopen vijf jaar wel een dozijn komende en gaande wethouders gezien; daarmee werd de chaos alleen maar groter.’’
Verbeterslagen
Zoals gezegd: Elbers kon zich niet verdedigen in de raadszaal. Maar de seizoenen kwamen en gingen. De klok tikte de uren weg. Het einde van het jaar kwam in zicht. In december gaf ze pepernoten en brokjes van een chocoladeletter door. Langzaam verdween het dossier uit de aandacht. Imming bleef en zij ook. Af en toe hoorde je een wethouder nog iets mompelen over iets als ‘verbeterslagen’. Maar ach, wat deed dat er toe.
Binnenskamers was Elbers intussen druk doende met iets waar de buitenwereld minder van mee kreeg. Ambtenaren die kennelijk waren uitgekeken op hun vaste stek, kregen de kans om op een andere afdeling te gaan werken. ,,We hebben eigenlijk het hele managementteam veranderd en ook veel mensen zijn van plek gewisseld’’, zei ze onlangs tegen Rob Lampe in AmersfoortGezien.
Ze maakte zich daarmee vast geliefd onder haar personeel. Maar gaat zo niet expertise verloren? Ambtenaren moeten zich inwerken op een nieuwe plek en laten veel eerder opgebouwde kennis ongebruikt. Het is niet ondenkbaar dat dit een van de oorzaken is dat Amersfoort met steeds meer externe krachten werkt. De meerkosten bedragen enkele miljoenen aan gemeenschapsgeld per jaar.
Het
schuiven met personeel ging naar verluidt al onder haar voorgangers van start.
Wat we zeker weten, is dat de directie tijdelijk personeel makkelijker naar
huis kan sturen dan ambtenaren met een vaste aanstelling. Dat zal vast een
overweging zijn voor Kamphorst, die al zeventien jaar leidinggevende functies
vervult in het Amersfoortse stadhuis. De gemeentesecretarissen kwamen en gingen
intussen. Elbers voorganger Han Bekkers vertrok al na twee jaar. Bekkers’
voorganger, Henk Huitink, hield het vier jaar vol. Piet Buijtels hield het al
na één jaar voor gezien. En dat terwijl Buijtels toch geen flierefluiter was;
hij werd vervolgens gemeentesecretaris in Maastricht, bleef dat bijna acht jaar
(tot zijn pensionering) en kreeg bij zijn afscheid de landelijke Prijs der
Gemeenten van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten).
Zoals gezegd: vanaf 1 januari 2020 is Elbers algemeen directeur bij de Raad voor de Kinderbescherming. Het persbericht van de gemeente was opgesteld in het gebruikelijke jargon. Het gruwelijke ‘nieuwe uitdaging’ werd nog net vermeden. Niettemin was Elbers volgens burgemeester Lucas Bolsius ‘een verbinder’ alsmede iemand die mensen en partijen ‘bij elkaar weet te brengen’. Dat zijn kennelijk verschillende dingen. Elbers openbaarde vervolgens dat Amersfoort een ‘mooie stad’ is en ook nog ‘een prachtige stad’ waar het ‘bruist’. Toe maar.
Loden last
Hoe zal het haar daar vergaan? Zal het datalek - ik zwijg even over de dure externen - nog steeds als een loden last op haar schouders drukken? Ik denk van niet. In de politiek is het in ieder geval usance dat iemand met een schone lei kan beginnen. Neem wethouder Willem-Jan Stegeman. Hij vertrok in 2016 abrupt als wethouder in Alphen aan den Rijn, na een miljoenenoverschrijding van de sociale werkplaats aldaar.
Ik meldde dit in De Stad Amersfoort toen hij in maart 2017 van start ging in Amersfoort. Dit viel niet in goede aarde bij de Amersfoortse politiek, zelfs niet bij de oppositie. Stegemans verleden kon hen worst wezen, zo leek het. De raadsleden keken liever vooruit. Zelfs de vervaarlijke socialist Ad Meijer bromde: ,,We gaan hem beoordelen op zijn daden.’’
Iemand een nieuwe kans geven; het is net zo’n traditie als het wegstemmen van een wethouder vanwege falende ambtenaren. Maar dan wel een traditie die getuigt van medemenselijkheid.