3 reacties

Politieke Ruis 5

door Jeroen de Valk
18 december 2019om 19:41u

Miljoenen naar een ‘zinkend schip’, maar antwoorden komen er niet

Het einde van een jaar komt in zicht. Dat gebeurt voorlopig nog wel elk jaar, maar deze keer gaat dit gepaard zónder een grote belofte: het MOA-dossier.

Het wat? Het dossier dat opheldering moest verschaffen over het mislukte Museum Oud Amelisweerd (MOA), waar werken van Armando werden geëxposeerd. Dat dossier zou komen maar komt er niet. Er zijn niettemin vragen genoeg. Het MOA kreeg miljoenen van de gemeente Amersfoort, hoewel het was gevestigd in Bunnik. Het werd slecht bezocht en kwam vrijwel meteen na de opening in 2014 in financiële problemen. In 2018 werd het faillissement uitgesproken. 

Waarom stak Amersfoort al dat geld in een leeg museum in een andere gemeente? Dat wilde Ben Stoelinga (Amersfoort2014) wel weten. Er was een klein onderzoek geweest - van het bureau Blueyard, op verzoek van de gemeente Utrecht - en dat pakte werkelijk vernietigend uit. Aanleiding om vervolgens eens diep in de materie te duiken, vond Stoelinga. Een meerderheid van de gemeenteraad vond echter verdere research niet nodig, zo werd duidelijk bij een vergadering op 5 februari 2019. De toenmalige fractievoorzitter van Amersfoort2014 verliet het overleg met stoom uit de oren, diepe zuchten, uitpuilende ogen, zweet op het voorhoofd en slaande deuren. 

Driehonderd raadsvragen

De volgende ochtend ging hij er even goed voor zitten en besloot toen tot een actie die vermoedelijk een unicum kan worden genoemd in deï Nederlandse politieke geschiedenis. Hij zou driehonderd vragen over dit ene onderwerp gaan indienen, in wekelijkse series van tien. De antwoorden daarop zouden vervolgens een dossier vormen. Dat zou hij aan het eind van het jaar overhandigen aan het college van burgemeester en wethouders, voorzien van conclusies en aanbevelingen. Want zo’n debacle mocht geen tweede keer plaatsvinden. Hier viel lering uit te trekken. 

Al direct leek de operatie tot mislukken gedoemd. De antwoorden lieten lang op zich wachten en bleven geregeld uit. De reactie luidde veelal dat er sprake was van een vraag die een diepgaand onderzoek vereiste en daarom niet kon worden beantwoord. Want de gemeenteraad had zich tégen een onderzoek uitgesproken. In ieder geval trof de gemeente Amersfoort geen blaam. Gemeenschapsgeld over de balk gegooid? Ben je gek. De taak van het MOA was, ten aanzien van de kunstwerken van Armando: ‘beheer, behoud en tentoonstellen’. Het museum deed dat en heeft daarmee ‘voldaan aan de subsidievoorwaarden’. 

Amersfoort handelde natuurlijk naar de letter van de afspraken, maar misschien niet naar de geest ervan. Het MOA was er ter meerdere eer en glorie van Armando, of wel Herman Dirk van Dodeweerd (1929 - 2018). Wie bewees de kunstenaar, zijn werk en zijn nalatenschap een dienst met een leeg museum? Hoe nu verder? 

Stoelinga mailt mij dat hij van zijn driehonderd-vragen-plan afziet. In de loop van 2019 werd hem duidelijk dat tachtig procent van zijn vragen werd afgedaan als een niet te beantwoorden ‘onderzoeksvraag’. ,,Dus zal het voorlopig een raadsel blijven waarom er 2,6 miljoen gemeenschapsgeld vanuit Amersfoort naar het zinkend schip MOA is gestuurd.’’ Hij poogde onlangs nog een delegatie van de Amersfoortse Rekenkamer - een instelling die onderzoek doet naar het gemeentelijk beleid - te interesseren. Hij wacht nog op een reactie maar heeft er een hard hoofd in. ,,De Rekenkamer heeft een onafhankelijke positie maar doet nooit onderzoek naar items die de oppositie aandraagt. Het zijn altijd politiek risicoloze onderzoeken.’’ Echter: ,,Wij laten dit dossier niet los. Als onze fractie groter wordt bij de verkiezingen in 2022, zal dat MOA-onderzoek een punt worden bij onze coalitieonderhandelingen.’’ 

Even terug naar die roerige vergadering op 5 februari 2019. Het Vermeerzaaltje leek te klein voor de heftige emoties en de grote woorden. Hans van Wegen (BPA) verliet voortijdig de ruimte omdat de voorzitter hem niet zou laten uitpraten. Andere raadsleden reageerden op Stoelinga’s pleidooi voor verder onderzoek alsof hij een oneerbaar voorstel deed. Tyas Bijlholt (D66) sméékte om ‘fatsoen’. De discussie haperde, gezichten werden afgewend en wethouder Fatma Koser Kaya keek vooral geërgerd. Het bleek dat naast Amersfoort2014 alleen SP, CDA, BPA en DENK iets in een onderzoek zagen. Met andere woorden: 15 van de 39 raadszetels. (De huidige oud- SP’er Rob Molenkamp was nog niet voor zichzelf begonnen en dus had de SP destijds drie zetels.) 

Veel te ingewikkeld

Andere fracties verwachtten dat ‘de onderste steen toch niet boven zou komen’. Het dossier was veel te ingewikkeld. Het beknopte Blueyard-rapport zou al genoeg informatie bevatten, gecombineerd met nog wat toelichting van de wethouder. Bovendien: de schilderijen hadden toch maar mooi een paar jaar in een expositieruimte gehangen, en dat was toch de bedoeling? De Amersfoortse miljoenen moesten worden gezien als een bruidsschat, want het MOA werd gezien als een opvolger van het eerdere Armando-museum in Amersfoort: de Elleboogkerk, die in 2007 was afgebrand. Ook die kerk werd al slecht bezocht. 

Ik kwam er een paar keer en trof er vooral enkele pensionado’s die er als vrijwilliger rondliepen. Armando was vast een groot kunstenaar - laten we dit onderwerp in vredesnaam even buiten beschouwing laten - maar absoluut geen publiekstrekker. Eerder een nukkige, zwartgallige man, gefascineerd door oorlog en geweld. Zijn werk stond centraal in de Elleboogkerk omdat die ruimte beschikbaar was en anders maar leeg stond; eigenlijk om dezelfde redenen waarom landhuis Oud Amelisweerd daarna enige tijd als ‘zijn’ museum mocht fungeren. Armando zag de bui al hangen en verbrak in 2017 de bruikleenovereenkomst met het MOA. Het ging om maar liefst 1100 werken. 

Elleboogkerk Armando.jpg

Onderschrift: Met een tijdelijke expositie in de Elleboogkerk is Armando even terug in Amersfoort.

De bijna defensieve houding van Stoelinga’s tegenstrevers strookt met hun houding in het verleden. Op eerdere vragen kreeg de raad geruststellende antwoorden van de respectievelijke wethouders. Al in 2011 schreef het college dat ‘alle betrokkenen er vertrouwen in hebben dat het MOA zal slagen om zelfstandig te opereren’. 

MOA-directeur Yvonne Ploum schreef bij haar afscheid op 1 juni 2018: ,,Ik laat het MOA met een gerust hart achter in de handen van het team en het bestuur. MOA ligt na woelige jaren op koers.’’ Nog diezelfde zomer werd het museum failliet verklaard. Volgens het onderzoeksbureau Blueyard was de exploitatie volgens het ondernemingsplan van meet af aan onhaalbaar. Ondanks ‘waarschuwingen van verschillende kanten’ werd het plan ‘toch doorgezet’. En: ,,Zelfs als het MOA het maximaal haalbare aantal bezoekers had ontvangen, zou dit onvoldoende zijn geweest om de exploitatie dekkend te krijgen.’’ 

De handelswijze van Ploum wordt door Blueyard gekarakteriseerd als: ,,Vooruit vluchten, crediteuren afhouden en zonder liquiditeit toch zaken doen, in de veronderstelling dat zich […] altijd kansen en oplossingen aandienen.’’ Het museum in Bunnik moest een succes worden en diende ook consequent als dusdanig te worden beschouwd. Ongeacht de realiteit. Dat gold vóór het faillissement en geldt kennelijk nog steeds. En wáág eens het dit te betwijfelen.

bijsluiter

Jeroen de Valk is politiek verslaggever van de Stad Amersfoort. Voor de Stadsbron maakt hij een keer per week een politieke analyse. Dit artikel is mogelijk gemaakt met een subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en de gemeente Amersfoort.

(maak u bekend met uw volledige naam)

opmerkingen

Steun de Stadsbron!

U steunt ons met een gift via IDeal al met een bedrag vanaf 2 euro per artikel.

Draag bij!