Raadsleden hebben officieel meerde taken: de kaderstellende taak (bijvoorbeeld het vaststellen van begroting, verordeningen en bestemmingsplannen); de controlerende taak én de volksvertegenwoordigende rol.
Controle kan op meerdere manieren worden uitgevoerd. Raadsleden kunnen via de actualiteitenraad, vooafgaande aan de raadsvergadering, mondeling vragen stellen. Zij kunnen ambtenaren bevragen of schriftelijke vragen indienen en op grond van de gemeentewet moet die informatie worden verstrekt. Of zoals de wet het zo mooi zegt:
1. Het college en elk van zijn leden afzonderlijk zijn aan de raad verantwoording schuldig over het door het college gevoerde bestuur.
2. Zij geven de raad alle inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft.
3. Zij geven de raad mondeling of schriftelijk de door een of meer leden gevraagde inlichtingen, tenzij het verstrekken ervan in strijd is met het openbaar belang.
Bron Vereniging Nederlandse Gemeenten
Ze hebben zelfs nog sterkere middelen tot hun beschikking. Raadsleden kunnen bijvoorbeeld een interpellatie aanvragen. Dan wordt een wethouder op het matje geroepen en moet deze volledige verantwoording geven. In de jaren negentig werd de toenmalige wethouder Roel Boer aan een interpellatie onderworpen. Hij nam het letterlijk en nam een matje mee en ging daarop staan tijdens de beantwoording, dat nam gelijk de kou uit de lucht.
Mochten raadsleden het gevoel hebben dat een onderwerp veel dieper moet worden onderzocht, dan kunnen ze zelfs een onderzoekscommissie instellen. In 2013 werd onder leiding van de raad een extern onderzoek ingesteld naar de perikelen rond het Eemhuis. Raadsleden kunnen zelf een onderzoek instellen. Dat is, bij mijn weten, voor het laatst gebeurd in 2008 met betrekking tot Vathorst. Een aantal raadsleden ging alle besluitvorming rond Vathorst na en hoorde daarvoor ook getuigen, zoals oud wethouders.
Amerena
Het meest gebruikte middel is het stellen van schriftelijke vragen. Dat klinkt gemakkelijker dan het is. Er zijn genoeg voorbeelden waarbij het raadslid gesloten vragen stelde en het college vervolgens met alleen ja en nee de vragen kon afdoen. Om goede antwoorden te krijgen, moet een raadslid dus goed zijn vragen formuleren.
Het voormalig raadslid Ben Stoelinga (Amersfoort2014) was zo iemand. Hij beet zich vast in het dossier over het zwembad Amerena. Hij vroeg, samen met Ben van Koningsveld (CDA), naar de exacte specificatie van een boetebedrag van € 300.000 in verband met het te laat opleveren van de Amerena, waarbij de raadsleden verzuchtten dat zij al maanden vroegen naar de informatie en deze maar niet kregen. In 2017 stelden deze beide raadsleden een schriftelijk vraag met maar liefst 27 subvragen over de Amerena. Tussen 2017 en 2022 werden over dit onderwerp tientallen vragen gesteld, die elk ook weer waren onderverdeeld in vele subvragen. Het bleef lastig om de volledige informatie boven tafel te krijgen. Zie het interview dat Rob Lampe van Amersfoort Gezien met Ben Stoelinga had: Https://www.youtube.com/watch?v=a4istkm27jk
Deze week kreeg zelfs de landelijk TV lucht van dit dossier. In het BNNVARA programma Testcase is, met een eindbedrag van 34 miljoen voor de bouw van het totale complex, het zwembad Amerena opgenomen in de 'verspillingsmeter', zie https://www.bnnvara.nl/kassa/videos/590813. Het oorspronkelijke opleveringsbedrag was 26 miljoen in 2018 en daarna moesten er nog diverse problemen worden opgelost. Niet vreemd dus dat hierover veel vragen werden gesteld.
Jan Gerritsjans (Amersfoort2014), foto Gemeente Amersfoort
Into the Woods
Het lijkt erop dat Ben Stoelinga een opvolger heeft gevonden. Het buitengewoon raadslid Jan Gerritsjans(Amersfoort2014) bijt zich vast in een andere kwestie. Het gaat om de vergunningverlening voor het festival Into The Woods. Het bleek dat het lastig was om de vergunning boven tafel te krijgen (volgens de toelichting bij de schriftelijke vragen duurde het enige weken) en het bleek dat de vergunning op het laatste moment was gewijzigd. In oktober 2022 stelde hij hierover een reeks vragen, negen in totaal. Op 23 november 2022 kwamen de antwoorden. Het bleek dat nadat het festival op 3 en 4 september had plaatsgevonden, op 5 september de vergunning, dus achteraf, gewijzigd was. Ook bleek dat de vergunning niet goed was gepubliceerd door een een technische fout, die volgens het college, pas werd ontdekt na het festival.
Het buitengewoon raadslid Jan Gerritsjans besloot verder door te vragen en diende op 19 december 2022 vervolgvragen in. Met name de aangepaste vergunning achteraf zat hem dwars. Inmiddels zijn op 10 januari 2023 de vragen beantwoord. Het college blijft van mening dat het achteraf wijzigen van de vergunning niet zo’n probleem was, omdat het ging om kleine administratieve wijzigingen. Het technische probleem is opgelost volgens het college. Het is nog afwachten of het raadslid nu tevreden is met de beantwoording.
Wettelijke informatieplicht
Voor het stellen van schriftelijke vragen kunnen meerdere redenen zijn. Soms krijgen raadsleden via inwoners tips over de gang van zaken op het stadhuis. Dan is het goed om de feitelijke gang van zaken boven water te krijgen. Het doel is dan om voor verbeteringen te zorgen. En soms is doorvragen noodzakelijk. De beantwoording door het college wordt natuurlijk ambtelijk voorbereid en het is niet leuk als raadsleden je werk controleren. Desondanks moet de informatie wel gegeven worden gezien de wettelijke informatieplicht van het college. De verantwoordelijkheid voor de beantwoording wordt genomen door het college. De beantwoording wordt daarom in de collegevergadering vastgesteld.
Een andere reden kan zijn dat een raadslid zich niet serieus genomen voelt of dat het college met de beantwoording er maar omheen blijft draaien. Bij het dossier Amerena was dat zeker het geval. In dat soort situaties kan zo’n dossier politiek gevoelig worden. Het is dan zaak dat een raadslid óf blijft doorvragen óf kiest voor een zwaarder middel, zoals een interpellatie of zelfs een onderzoekscommissie. Het blijven doorvragen is makkelijker. Voor zwaardere middelen is de steun van andere fracties nodig en die wordt niet snel gegeven als er gevaar dreigt voor de verantwoordelijke wethouder. Het blijven doorvragen levert dan een dossier op dat op termijn wél kan leiden tot een politiek debat.
Geen onbegrensd recht
Het recht op informatie is wettelijk vastgelegd. Maar soms wordt een college de vele vragen zat. In de vorige periode ging het college zelfs zover dat het een eigen uitleg ging geven aan de gemeentewet:
'Het recht op informatie is echter geen onbegrensd recht van een raadslid c.q. de raad. Het moet gaan om inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft. Als een raadslid c.q. de raad inlichtingen vraagt met een ander doel dan ten behoeve van de uitoefening van zijn taak, dan is artikel 169 van de Gemeentewet niet van toepassing. Het oordeel of de raad wel in staat wordt gesteld om zijn werk te kunnen doen is aan de gemeenteraad. Het tweede lid spreekt over ‘de raad’ en niet over ‘een of meerdere leden’. Naar onze mening komt hier tot uiting dat het finale oordeel of het college de raad alle inlichtingen heeft verschaft om zijn werk te kunnen doen, toe aan de gehele gemeenteraad en niet aan individuele raadsleden.'
En:
'De rechten en bevoegdheden van zowel de raad als het college worden
begrensd door de wet. Hoewel de gemeenteraad het hoogste orgaan is in de gemeente is het aan het college om invulling te geven aan haar inlichtingenplicht naar de raad. Indien de raad moeite heeft met de wijze waarop het college aan zijn informatieplicht voldoet, dan zal de raad het college daarop moeten aanspreken. Het uiteindelijke oordeel van de wijze waarop het college invulling geeft aan de inlichtingenplicht is voorbehouden aan de gehele gemeenteraad.'
Met dit soort antwoorden komt de positie van de gemeenteraad in gevaar. Het is daarom verstandig dat raadsleden zorgvuldig omgaan met het middel van het stellen van schriftelijke vragen. Tegelijkertijd dient de gemeenteraad de eigen positie stevig te verdedigen. Als de gemeenteraad de houding van het college, zoals hierboven weergegeven, zou accepteren, dan verliest de gemeenteraad de controlerende taak. Het elkaar steunen in dit soort situaties is van belang voor elk raadslid. Het stellen van schriftelijke vragen is dus een kunst apart.