Het ging afgelopen dinsdag in de raadsvergadering over meerdere onderwerpen maar vreemd genoeg leek er een rode draad doorheen te lopen. Het ging onder meer over de ambitiebepaling Wet Open Overheid (WOO), het opleggen van beperkingen aan het gebruik van algoritmes en meer ruimte voor de participant. Tegelijkertijd werden er weer documenten toegevoegd aan het geheimhoudingsregister.
Bron: Rijksoverheid
De Wet Open Overheid (WOO) heeft de oude Wet Openbaar Bestuur (WOB) vervangen en aangevuld. Bovenop de mogelijkheden om informatie op te vragen, komt de plicht van de overheid om informatie actief openbaar te maken. De wet benoemt daarvoor elf categorieën. Een groot aantal daarvan wordt nu al actief openbaar gemaakt, denk aan regelgeving, raadsstukken, jaarverslagen, beschikkingen. Een aantal andere stukken zullen er wel zijn, maar zijn nog niet te vinden, bijvoorbeeld organisatiegegevens, WOB-verzoeken en afhandeling daarvan, klachtenregister. Er moet verder een WOO-functionaris worden aangesteld die de WOO-verzoeken behandelt en indien nodig antwoorden geeft. Al die stukken moeten gepubliceerd worden op een platform Open Overheid. Dat platform is nog niet beschikbaar. Daarom is nu door de raad een soort groeimodel vastgesteld.
In het groeimodel wordt onder meer gesteld dat er bewustwording in de organisatie moet worden gecreëerd. In het raadsbesluit staat: 'Ook besteden we daarbij aandacht aan informatiebewustzijn: het belang van goede archivering ten behoeve van het democratisch proces'. Dat is bepaald geen overbodige luxe. Enige jaren geleden bleek tijdens een rechtszitting over het openbaar maken van stukken over de WAR, dat de algemeen directeur van de gemeente dagelijks zijn e-mailbox leeg maakte en mails vernietigde. Een ander voorbeeld van 'zoekgeraakte' informatie is het verkeersmodel van de Westelijke Rondweg. Jarenlang probeerden raadsleden en burgers dat boven tafel te krijgen, totdat uiteindelijk het hoge woord eruit kwam: het was er niet meer.
Digitaal archief
Er wordt nu gewerkt aan een digitaal archief dat beschikbaar moet worden gesteld aan inwoners en andere belanghebbenden. Ook dat is bepaald geen luxe. Op de website van de gemeente zelf zijn archiefstukken sowieso amper te vinden. De website van de gemeenteraad geeft wel meer informatie, maar het zoeken naar die informatie is niet altijd gemakkelijk. De Stadsbron is nu zelf bezig met ontwikkelen van een eigen zoekmachine, beschikbaar voor iedereen, zie https://www.destadsbron.nl/nl/zoekmachine
De gemeenteraad heeft een motie aangenomen om over een jaar een tussentijdse evaluatie van de invoering van de WOO uit te voeren.
Geheimhoudingsregister
Terwijl aan de ene kant de discussie werd gevoerd over een open en transparante overheid, werd tegelijkertijd aan de andere kant weer informatie aan het geheimhoudingsregister toegevoegd. In september stond de stand op 169 toegevoegde stukken. Dat is minimaal, want bij sommige stukken gaat het om meerdere bijlagen. Van de geheime stukken is ongeveer 30% inmiddels wel openbaar gemaakt, maar nog veel informatie is nog steeds geheim.
De belangrijkste dossiers die deels geheim gehouden worden, zijn de Westelijke Ontsluiting, Vahstal, Vathorst, Eemhuis en de Amerena. Van de overige dossiers wordt nog steeds informatie geheim gehouden over bijvoorbeeld de provinciale ondertoezichtstelling, de Kersenbaan en knooppunt Hoevelaken. Dit zijn oude zaken en het is een raadsel waarom dit soort onderwerpen nog steeds geheim gehouden worden. Als je aan de ene kant een open en transparante overheid wil zijn, dan kan je niet volhouden dat zaken uit 2006 nog steeds onder de geheimhouding vallen. Allerlei zaken over Vathorst West en Noord (vanaf 2007) zijn al lang bekend en er is geen enkele reden om die nog geheim te houden. Over het Eemhuis is uitvoerig gediscussieerd in de gemeenteraad en zijn allerlei onderzoeken gehouden. Toch wordt nog steeds informatie daarover geheim gehouden.
Met betrekking tot de strategie rond de juridische procedures in de kwestie Vahstal kun je nog begrip hebben voor terughoudendheid. Maar alles rond de Westelijke Ontsluiting zou, gezien het besluit dat deze niet aangelegd gaat worden, nu gewoon openbaar moeten worden.
Op zes september is een motie aangenomen om het geheimhoudingsregister te reviewen. De opdracht is daartoe aan het college gegeven, het moet voor 1 maart 2023 klaar zijn. Op zich een goed initiatief, maar het ontslaat de raad niet van de eigen verantwoordelijkheid. Immers de raad besluit zelf of er stukken geheim worden gehouden. Er zou dus veel eerder al een opschoningsactie kunnen plaatsvinden. De raad had, en kan dat nog steeds, de opdracht ook bij zichzelf neer kunnen leggen.
Algoritmes
Op de raadsagenda stonden drie moties over het gebruik door de gemeente van algoritmes. De eerste motie ging over het verbieden van algoritmes waarvan men de uitkomst niet kan herleiden.
Ongemerkt heeft iedereen te maken met algoritmes. Het meest simpele voorbeeld is het gebruik van cookies. Weinig mensen zullen de moeite nemen om deze aan te passen bij het bezoek aan een website. Gevaarlijker is het gebruik van algoritmes op internet die gebruikt worden om informatie te verkrijgen over het gedrag van mensen. Google krijgt miljoenen zoekopdrachten te verwerken die informatie geven over de gebruikers van internet. Maar ook kunnen algoritmes gebruikt worden om profielen te maken. Dat kan bij de supermarkt een klantenprofiel zijn, maar ook de overheid gebruikt ze. Denk aan de belastingdienst en het toeslagenschandaal. Gebruik van algoritmes kent natuurlijk voordelen, zoals het gebruik bij het oplossen van misdaden. Maar tegelijkertijd is het grootste risico het aantasten van de privacy. Goed dat daarom de gemeenteraad hier aandacht aan besteedt.
Een motie die vroeg om het opstellen van een ethisch afwegingskader voor het gebruik van algoritmes, werd aangrnomen. Het doel daarvan is om duidelijkheid te krijgen over de beslissingsmethodiek van het opslaan van informatie in dataopslag. Ook een motie om het gebruik van nationaliteit en etniciteit in principe uit te sluiten en een publiek toegankelijk algoritmeregister op de website van de gemeente in te richten werd aangenomen. Het is een lastig onderwerp maar de gemeenteraad verdient zeker een compliment dat dit aan de orde is gesteld.
Participatie
Tot slot stond een motie op de agenda over participatie. Daarin werd gevraagd om duidelijker inzicht te geven in te nemen stappen bij participatie en in de mate van invloed van participanten. Ook werd gevraagd om er strenger op toe te zien of een proces volgens de richtlijnen van de Participatiegids Amersfoort wordt ingevuld. De motie werd met grote meerderheid aangenomen.
Alleen GroenLinks stemde tegen met als argument dat deze motie overbodig is en het al goed geregeld is. Deze fractie vindt het niet nodig om ambtelijke capaciteit aan de verdere invulling te besteden. Een wat vreemde redenering. Met name omdat de fractie van GroenLinks daarbij voorbij ging aan het tweede deel van de motie, namelijk het strenger toezien op de uitvoering van participatieprocessen.
Uiteindelijk gaat het om een andere bestuurscultuur. Het coalitieakkoord staat er vol mee. De komende jaren zal moeten blijken of de open en transparante overheid in Amersfoort daadwerkelijk tot stand komt. Dat vraagt om een open houding van raad, college en ambtelijk apparaat. Wat in ieder geval fijn is om te constateren, is dat de gemeenteraad er meer bovenop zit dan in eerdere perioden is gebeurd.