De raadsvergadering begon vrolijk. De raadsleden waren ontspannen in afwachting op de installatie. Eén voor één legden ze daarna de eed of de belofte af.
Vervolgens kreeg informateur Kiki Hagen de gelegenheid om haar verslag toe te lichten, gebaseerd op de gesprekken die zij gevoerd had met alle partijen. Haar conclusie op een rijtje:
Er is geen draagvlak voor een raadsbreed akkoord, zij adviseert daaraan geen tijd meer te besteden. Zij constateert dat alle partijen een andere bestuurscultuur willen, maar dat een apart deelakkoord daarvoor niet de oplossing is. Zij adviseert wel om een aparte raadswerkgroep in te stellen die zaken als bestuurscultuur, dualisme en meer ruimte voor debat gaat begeleiden. Onderwerpen zoals een gelote burgerraad kunnen, volgens haar, de komende periode voorzichtig worden uitgeprobeerd.
Uit de gesprekken is nog geen duidelijk beeld ontstaan welke coalitie er moet komen. Het is wel helder, dat er een grote meerderheid is voor een breed gedragen coalitie van partijen die zich willen inzetten voor een progressieve, groene, sociale en duurzame stad. Zij wil nog een tweede gespreksronde houden met D66, GroenLinks, CDA, ChristenUnie, Amersfoort2014 en Partij voor de Dieren. Daar komen dan ook inhoudelijke thema’s aan de orde. Na die tweede gespreksronde volgt een advies met welke partijen verdere onderhandelingen gevoerd kunnen worden.
Kiki Hagen, informateur en Tweede Kamerlid voor D66.
Nadat de informateur haar verslag had toegelicht, was er gelegenheid tot vragen. Rob Smulders (PvdA) snapte niet waarom zijn partij niet mee mocht doen in de volgende gespreksronde, terwijl zijn partij toch aan het progressieve, groene, sociale en duurzame profiel voldoet. Het antwoord van de informateur was simpel: de PvdA kwam niet in de voorkeurlijstjes van de andere partijen voor. Een duidelijke reden was daarvoor niet, het leek erop dat niemand er aan gedacht had om de PvdA te noemen.
Kamikazeactie VVD
Vervolgens begon de VVD aan een kamikazeactie. Het begon onschuldig, Maarten Flikkema vroeg namens de VVD waarom deze partij niet werd genoemd als mogelijke optie. De partij kreeg hetzelfde antwoord: de partij kwam niet voor op de lijstjes van de partijen. En dat beviel Flikkema niet. Hij had van zijn collega’s van D66, CDA en CU gehoord, dat de VVD wél genoemd was in de gesprekken bij de informateur. Op hoge toon riep hij die collega’s ter verantwoording. De burgemeester vond dat eerst de vragenronde met de informateur moest worden afgemaakt en dat er daarna ruimte was voor onderlinge vragen. De VVD nam daarmee geen genoegen en diende een ordevoorstel in. De meeste partijen vonden het allemaal nogal overtrokken maar gaven wel de ruimte om dan toch maar die vragen van de VVD te laten beantwoorden. D66, CDA en CU gaven aan dat de VVD zélf had aangegeven bescheiden te willen zijn en dat dus het logisch was dat de partij niet als voorkeursoptie naar voren kwam. Maar helemaal uitgesloten was deelname van de partij nog niet.
De VVD vertaalde dit als 'we zijn toch genoemd en dus wordt de raad onjuist en onvolledig geïnformeerd door de informateur'. Tot verbijstering van bijna alle andere partijen diende de VVD vervolgens een klaarliggende motie van wantrouwen in tegen de informateur en vroeg de raad om een andere informateur te benoemen. D66 noemde dit arrogantie van de VVD die indruiste tegen de nieuwe gewenste bestuurscultuur. Mocht de partij nog enige mogelijkheid gehad hebben om niet in de oppositie te komen, dan heeft de VVD dat met deze actie verknald, brieste D66-voorman Tyas Bijlholt. Hij werd hierin gesteund door alle andere partijen, behalve door Amersfoort voor Vrijheid. Die partij steunde als enige de motie van de VVD. Wat overbleef was de verbijstering van iedereen: wat was er aan de hand met de VVD?
Maarten Flikkema, fractievoorzitter van de VVD
Wandelgangen
Na de vergadering werden de wandelgangen weer geopend en onder genot van een drankje vroeg ik aan de lokale partijvoorzitter van de VVD wat de reden van deze actie was. Volgens hem heeft D66 de mond vol van transparantie en van het juist en volledig informeren van de raad. En aangezien de informateur, van D66 huize, niet de juiste informatie aan de raad had gegeven, moest zij weg.
Gelijke monniken gelijke kappen was de achterliggende gedachte, doelend op het afgedwongen vertrek van wethouder Hans Buijtelaar (VVD). Daarmee kreeg de hele actie de smaak van rancune en aversie tegen D66. Er lag duidelijk nog een openstaande rekening. De VVD heeft zich met deze actie volledig buitenspel gezet, waarmee een eind komt aan een lange regeerperiode van de VVD in Amersfoort.
Voor het eerst sinds 1998-2002 buitenspel
De VVD heeft bijna altijd in het college gezeten, behalve in de periode van 1998-2002. Dat was het gevolg van een opmerkelijk resultaat van de toenmalige onderhandelingen. De VVD was met negen zetels de grootste geworden na een harde campagne tegen D66, die de verkiezingen verloor en van negen naar vijf zetels ging. Die campagne ging vooral over de Stadsring. D66-wethouder Marcel Fränzel had de Stadsring versmald en een vrije busbaan laten aanleggen, met verf, dat wel. De VVD was daar woedend over en had daartegen, met succes, fel campagne gevoerd.
Tijdens de onderhandelingen ging het mis, de VVD kon haar aversie tegen D66 nauwelijks bedwingen en gaf de andere partijen de keuze: D66 eruit of de VVD eruit. Voor de andere onderhandelende partijen, PvdA en CDA, was dat vrij snel opgelost. Ze stelden D66 voor om de VVD te wippen ten gunste van de GPV (de voorloper van de CU). Het werd stil gehouden en binnen een weekend was het geregeld. De maandag daarna werd, tot verbijstering van de VVD, een nieuw college gepresenteerd. Het lijkt erop dat de VVD niet heeft geleerd van de ervaring van toen.
Coalitievorming
Op basis van het advies van de informateur kom ik tot de conclusie dat er ruimte is voor een bredere coalitie met meer dan 20 of 21 zetels. Logisch lijkt het dan om te komen tot een vijf partijen coalitie. D66 en GroenLinks lijken een zekerheid, samen goed voor twaalf zetels. Opmerkelijk is dat ook verder gepraat wordt met de Partij voor de Dieren, met twee zetels niet direct voor de hand liggend. Anderzijds is dit wel de partij die past in het profiel van duurzaamheid en groen. Samen met Amersfoort2014 (vier zetels) kan deze partij wel een stevige vinger in de pap hebben. Deze beide partijen willen een eind aan de westelijke ontsluiting, dat zal beslist een punt van onderhandelingen worden. Menno Fousert (Amersfoort2014) probeerde de discussie daarover al te starten tijdens de raadsvergadering maar dat werd afgehouden door GroenLinks en CDA.
D66, GroenLinks, Amersfoort2014 en PvdD hebben al 18 zetels. Dan is er een keuze voor CDA vijf zetels óf CU met vier zetels. Alternatieve mogelijkheden zijn er volop. D66, GroenLinks, CDA en CU hebben samen 21 zetels, met alleen PvdD komt dat op 23 zetels. Voor PvdD is dit alleen interessant als de westelijke ontsluiting van tafel gaat, anders komt deze partij in de situatie van GroenLinks vier jaar geleden.
D66, GroenLinks, Amersfoort2014, CDA en CU hebben samen 25 zetels. Er is ook een meerderheid (een krappe) zonder Amersfoort2014 mogelijk. Getalsmatig zijn er voldoende mogelijkheden, het zal dus gaan om de inhoud.
Een belangrijk discussiepunt zal de westelijke ontsluiting worden. Amersfoort2014 heeft daar een breekpunt van gemaakt en PvdD heeft er ook geen geheim van gemaakt dat die weg van tafel moet. Nu de VVD zichzelf volledig buitenspel heeft gezet en geen deel uit maakt van de onderhandelingen, is alleen de CU nog over als een echte voorstander van die weg. Bij het onderwerp duurzaamheid kunnen zonnevelden en windmolens, met name voor het CDA, een discussiepunt worden. Ik verwacht bij sociale en andere groene onderwerpen meer overeenstemming mogelijk. Hoewel niemand daar nog over sprak, zal de komende bezuinigingsronde van minimaal 20 miljoen ook een rol gaan spelen.
De nieuwe raad voor de periode 2022-2026 staat te trappelen om te beginnen.