Het leek een beetje een lijsttrekkersdebat, maar dan ná de verkiezingen. Lucas Bolsius ging rond met de microfoon en stelde vragen. Zo kreeg Tyas Bijlholt (D66) de vraag of hij de ochtend na de verkiezingen een beetje helder wakker werd, na de biertjes in café van Zanten. Dat bleek zo te zijn, hij was helder en gelukkig.
Dat ontlokte Maarten Flikkema van de VVD, de partij die twee zetels verloor, de opmerking dat hij waarschijnlijk veel minder biertjes had gedronken, maar wél met een kater wakker werd. De sfeer zat er dus goed in, maar tot een heel diepe beschouwing over de uitslag kwam het debat niet. Wel constateerden diverse lijsttrekkers dat de uitslag geïnterpreteerd kon worden als 'groener en progressiever'.
Als we naar die uitslag kijken, zien we dat die groenere en progressievere uitslag vooral te danken is aan de Partij voor de Dieren, nieuw met twee zetels, aan Amersfoort2014, winst één zetel en aan lijst Sanders, nieuw met één zetel in de raad.
De SP en CDA verloren een zetel. Aan de rechter kant verloor VVD er twee, BPA één zetel en Amersfoort voor Vrijheid komt met één zetel in de raad. Er zijn nu vier partijen met één zetel, drie partijen met twee zetels, drie partijen met vier zetels, éen partij met vijf zetels en twee partijen met zes zetels. Een behoorlijke versnippering in de gemeenteraad met maar liefst dertien partijen. Dat zal besluitvorming niet makkelijker maken, maar hopelijk wel leiden tot meer debat in de raad.
Nog geen voorkeur
Grafiek Peter de Langen
Geen van de partijen sprak in het duidingsdebat al een voorkeur uit voor een coalitie. Ook in de wandelgangen bij de borrel na het debat lieten partijen weinig los. Het lijkt wel duidelijk dat D66 en GroenLinks, samen goed voor twaalf zetels, de as moeten vormen van een nieuwe coalitie. Als voor vijf partijen gekozen wordt, dan ontstaat er een coalitie van zo’n 25 zetels, bijvoorbeeld D66, GroenLinks, CDA, Amersfoort2014 en CU. Als er voor vier partijen wordt gekozen, wordt het slechts een krappe meerderheid van 20 of 21 zetels. Dan zijn er allerlei varianten mogelijk, maar hier zal de as van D66 en GroenLinks steeds nodig zijn. Om één van die partijen uit te sluiten, is sowieso een coalitie van vijf partijen nodig.
Het is onwaarschijnlijk dat de VVD deze periode terug komt in het college. De partij geeft zelf aan dat hen bescheidenheid past. De partijleden zijn aangeslagen en snappen niet waar het verlies aan te wijten is. Wellicht is teveel gerekend op het landelijk effect en is het Rutte-effect aan het afnemen. En spelen de lokale onderwerpen toch een grotere rol dan men had verwacht.
Benoeming informateur
Kiki Hagen, beeld D66 Amersfoort
De nieuwe raad, hoewel nog niet geïnstalleerd, begon voortvarend. Tyas Bijlholt had als leider van de grootste fractie alle lijsttrekkers benaderd met de vraag of zij akkoord konden gaan met de benoeming van een informateur. Dit bleek het geval en het werd Kiki Hagen. Zij is D66 Tweede Kamerlid en oud wethouder: “D66 vindt in deze informateur iemand met kennis van de lokale, gemeentelijke en landelijke uitdagingen en ze is bovendien goed bekend met de lokale politiek.” Zij gaat de komende dagen al met alle partijen afzonderlijk aan tafel zitten om er achter te komen welke vraagstukken er liggen en welke coalities mogelijk zijn.
Andere bestuurscultuur
Tijdens het debat bleek er grote overeenstemming over een andere en betere bestuurscultuur. De burgers beter en vooral eerder betrekken bij besluitvorming was het credo. Diverse lijsttrekkers stelden de lage opkomst aan de orde. Menno Fousert (Amersfoort2014) riep op om gezamenlijk als politieke partijen meer zichtbaar te zijn in de stad en vroeg om een open bestuurscultuur. Een oproep die door alle partijen wordt gesteund.
Opmerkelijk is de steun voor een gelote burgerraad. Veel partijen gaven aan het een serieuze mogelijkheid te vinden. Binnenkort zullen initiatiefnemers voor zo’n gelote burgerraad in een vergadering van de nieuwe raad hun ideeën toelichten.
Een nieuwe bestuurscultuur vraagt niet alleen van raadsleden en collegeleden een open houding. Ook van het ambtelijk apparaat zal meer gevraagd worden. De werkkamer verlaten en het open gesprek zoeken, is dan noodzakelijk. Astrid Janssen (GroenLinks) vond het logisch dat er dan wel meer vertrouwen in de ambtenaren moet worden gesteld om hen die ruimte te geven.
Diverse partijen stelden dat breder gekeken moet worden dan een traditioneel coalitieakkoord. Er wordt gedacht aan deelakkoorden op onderwerpen zoals bestuurscultuur, maar zelfs opties als een raadsakkoord of een stadsakkoord kwamen aan de orde. Rob Smulders (PvdA) stelde voor om de stad in te gaan en bij (belangen)organisaties, bedrijfsleven en bewoners inspiratie op te halen voor zo’n stadsakkoord. Het werd niet duidelijk of dat voorstel steun zal krijgen.
Geen inhoudelijk debat
Foto Peter de Langen
Tot een echt inhoudelijk debat kwam het niet. Menno Fousert(A2014) en Micheline Paffen (CDA) probeerden het nog wel.
Fousert stelde de westelijke ontsluiting aan de orde. Hij wil transparant in beeld gebracht hebben, wat het kost om door te gaan en wat het kost om te stoppen. Op die manier kan, zichtbaar naar de bewoners, een duidelijke keus gemaakt worden. Maar niemand reageerde en ook debatleider Lucas Bolsius verzuimde andere partijen hierover te bevragen. Paffen wil dat er keuzes gemaakt worden, veel onderwerpen zoals de klimaatcrisis, woningbouw en sociaal domein vragen om oplossingen. Maar het inhoudelijk debat kwam niet op gang. De setting, waarbij de burgemeester met de microfoon steeds de lijsttrekkers afliep, werkte daar niet aan mee. Op Twitter wordt het al een nieuw format genoemd: 'Babbelen met Bolsius'. Sommige lijsttrekkers hadden een uitgebreid betoog voorbereid en moesten dat in de binnenzak laten zitten.
Volgende week, 30 maart, wordt de nieuwe raad benoemd. Dat lijkt mij een mooi moment voor een herkansing. De informateur zal die avond al een eerste verslag doen van haar bevindingen. Hopelijk wordt dan duidelijk over welke onderwerpen knopen moeten worden doorgehakt en welke coalities de voorkeur krijgen. Het lijkt mij logisch dat er dan een inhoudelijk debat moet volgen. Een open bestuurscultuur begint op dat moment en fracties moeten dan openheid van zaken geven. Anders is al dat gepraat over een nieuwe bestuurscultuur bij voorbaat gebakken lucht.