In zijn beschouwing ging hij onder meer in op de rol van de raad, van het raadslid en van de verhouding coalitie en oppositie. Daarnaast gaf hij zijn mening over de werkwijze van de raad. Om de discussie met zijn collega’s concreet te maken, had hij zeven moties opgesteld die hij op 22 februari, de laatste raadsvergadering voor de verkiezingen, wil indienen. Helaas was er (weer) onvoldoende tijd om alle moties te behandelen.
Raadsakkoord
De eerste motie die besproken werd, ging over de onderhandelingen na de verkiezingen. In Amersfoort is het tot nu toe de gewoonte dat een aantal partijen dan bij elkaar gaat zitten en vervolgens afspraken vastlegt in een coalitieakkoord. Molenkamp stelt nu voor om na de verkiezingen een raadsakkoord op te stellen. Dat betekent dat alle partijen samen een akkoord op hoofdlijnen sluiten over de onderwerpen waarover zij het eens kunnen zijn. Over andere onderwerpen kan de raad op basis van wisselende meerderheden besluiten nemen, er worden van tevoren hooguit procesafspraken gemaakt. In het land is al op meerdere plaatsen ervaring opgedaan. Om dichtbij huis te blijven: ook in Leusden.
Direct werden afgelopen dinsdag de verschillen tussen oppositie- en coalitiepartijen duidelijk. Amersfoort2014 en BPA waren daarbij het meest duidelijk voor een raadsakkoord, en ze vertelden veel last te hebben gehad van het vastgetimmerde coalitieakkoord van de nu aflopende raadsperiode. SP was op grote lijnen voorstander van een soort raadsakkoord, maar waarschuwde dat daarmee juist de oppositie wel eens verzwakt kon worden.
D66 vindt het een zaak voor de nieuwe raad. Met de wat regenteske uitspraak dat raadsleden worden gekozen om de stad te besturen, liet woordvoerder Tyas Bijholt weten dat de raad keuzes moest maken en dat er gewaakt moet worden voor teveel participeren. Met de grote hoeveelheid partijen in de raad en teveel verschillende visies kun je volgens D66 niet tot een raadsakkoord komen.
De VVD kan zich een akkoord op hoofdlijnen nog wel voorstellen maar is bang voor stilstand. Met een coalitieakkoord kan je, aldus de VVD, meters maken. GroenLinks wees ook op het risico van stilstand, en is er voorstander van dat in een akkoord de oplossingen én de uitvoering vastgelegd moet worden.
CU en CDA willen een soort tussenoplossing. Deze partijen pleitten voor deelakkoorden op specifieke onderwerpen om ervaring op te doen.
Mij viel op dat geen van de partijen inging op de opmerking dat met een coalitieakkoord meer meters gemaakt werden. De laatste vier jaar is juist op grote thema’s niet echt voortgang geboekt. Denk aan de stilliggende westelijke ontsluiting, de geringe vooruitgang op het gebied van duurzaamheid, de stagnerende co-creatie met Behoud Park Schothorst en de vertraging van de plannen voor de Wagenwerkplaats. Om nog maar te zwijgen over het zich voortslepende dossier Vahstal.
Al met al lijkt het erop dat de partijen wel akkoord zijn met een onderzoek, maar nog geen uitspraak willen doen over het afsluiten van een raadsakkoord na de verkiezingen.
Wat raadsleden verstaan onder het werken met een raadsakkoord. Bron: Een routekaart voor raadsakkoorden
Informatieachterstand
De volgende motie die besproken werd, ging over de informatieachterstand die sommige raadsleden ervaren. In de motie wordt voorgesteld om twee ambtenaren over te plaatsen naar de griffie, waardoor deze niet meer in dienst zijn van het ambtelijk apparaat. Zij komen dan in dienst van de griffie om de raadsleden te ondersteunen bij het verkrijgen van de benodigde informatie.
Het CDA maakte het simpeler. “Wanneer we vinden dat de menskracht bij de griffie moet worden versterkt, dan gaan we daar als raad zelf over. Dus vraag in de motie gewoon om uitbreiding van de griffie, dan kunnen we dat steunen.”
Amersfoort2014 ging wel in op de achtergrond van deze motie. Deze partij gaf aan de afgelopen jaren veel last te hebben gehad van voorgekookte informatie en gebrek aan volledige informatie. Het is de vraag of het verplaatsen van twee ambtenaren naar de griffie dat gaat verhelpen. Het is wel wenselijk dat er uitbreiding van de griffie komt, maar de partij wil vooral een cultuuromslag in de werkwijze van het ambtelijk apparaat én het college.
De meeste partijen zien een uitbreiding van de griffie wel zitten, waarbij er vooral behoefte is aan ondersteuning met juridische kennis. De meeste partijen vinden dat de afgelopen vier jaar de informatieverzorging vanuit het college veel beter had gemoeten. Zelfs de CU sprak over slordige informatie vanuit het college, maar deze partij vindt wel dat ambtenaren van goede wil zijn om informatie te verstrekken. GroenLinks gaf aan dat ambtenaren niet altijd weten welke informatie raadsleden nodig hebben. Verschillende partijen willen na de verkiezingen een debat over een cultuuromslag in de werkwijze van het stadhuis.
En een cursus over het inlevingsvermogen van ambtenaren, lijkt mij ook niet overbodig, gezien de opmerking van GroenLinks.
Actieve informatieplicht
Een motie die niet besproken werd, ging over de actieve informatieplicht vanuit het college. Vooral oppositiepartijen voelen zich achtergesteld en klagen over informatieachterstand. Het voorstel is om een uur per week in te plannen voor het openbaar uitwisselen van informatie tussen de wethouders en de raadsleden, uiteraard toegankelijk voor inwoners van Amersfoort.
Openbaarmaking ambtelijke adviezen
Een motie om na de besluitvorming door het college de ambtelijke adviezen over de besluiten openbaar te maken, maakte veel discussie los. D66 kan zich niet voorstellen dat dit de democratie zal verbeteren, terwijl Lijst Molenkamp wees op het moeizaam verkrijgen van achterliggende informatie bij raadsbesluiten waardoor een veelheid van schriftelijke vragen nodig is om de achtergrond van die besluiten te kunnen begrijpen. Openbaarmaking van de adviezen kan leiden tot meer vertrouwen in de juistheid van de achtergronden bij een collegebesluit.
D66 vindt dat de wethouders verantwoordelijk zijn voor de inhoud van voorstellen en dat de achterliggende ambtelijke adviezen daarbij niet belangrijk zijn. Andere partijen, zoals GroenLinks en PvdA, wezen op de nieuwe wet openbaarheid van bestuur die in mei van dit jaar in werking moet gaan treden. Daarin wordt al veel op dit gebied geregeld.
Er moet worden gewaakt voor een afrekencultuur naar ambtenaren, betoogde het CDA. "Ambtenaren moeten zich veilig kunnen voelen in hun werk."
Andere partijen wezen erop dat er meer onderlinge discussie moet worden gevoerd en dat daarvoor meer tijd moet worden genomen. De bedoeling is om na de verkiezingen opnieuw met commissies te gaan werken. Raadsleden kunnen dan meer inhoudelijk op een volledig beleidsterrein gaan samenwerken.
Opmerkelijk is dat niemand sprak over de grote invloed die ambtenaren hebben op de besluitvorming in de stad. Ambtenaren bereiden dossiers voor, komen met oplossingen en bespreken onderling al veel zaken voordat een wethouder er aan te pas komt, laat staan de raadsleden. Je zou verwachten dat raadsleden dit toch in de gaten moeten hebben en daar meer op willen sturen. Het openbaar maken van alle ambtelijke adviezen kan daar meer inzicht in geven.
De raad zit de raad voor
Een onderwerp dat de tongen los maakte, was het voorstel om de raadsvergadering voor te laten zitten door een raadslid in plaats van de burgemeester. Vooralsnog stelt Molenkamp voor om dit een jaar uit te proberen en dan te evalueren. De achterliggende reden voor dit voorstel is dat de burgemeester maar liefst drie petten op heeft. Hij is voorzitter van het college, voorzitter van de raad en is portefeuillehouder op een aantal beleidsterreinen, zoals veiligheid.
Het is nu al de gewoonte dat wanneer zijn portefeuille aan de orde komt de vicevoorzitter van de raad de voorzittersrol overneemt. Doel van het voorstel is om de schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan. De burgemeester heeft immers vanuit zijn rol als voorzitter van het college kennis van de discussies die daar plaats vinden en zou vanuit die kennis sturing kunnen geven aan de besluitvorming in de raad.
Alle partijen benadrukten dat dit niet persoonlijk is, maar dat het gaat om de functie als zodanig. Niemand wilde uitspreken of dit weleens merkbaar is in de raadsvergaderingen.
Weer zien we een verschil in benadering. D66, CU en VVD zien geen problemen in de huidige manier van werken en zijn van mening dat de raadsleden de voorzitter kunnen corrigeren als ze dat nodig vinden. Andere partijen zien de meerwaarde in en willen het wel proberen. De BPA opperde dat wellicht gekeken kan worden naar een voorzitter van buitenaf.
Er bleven nog een paar moties onbesproken: een daarvan nodigt uit om meer duidelijkheid te scheppen bij participatie. Een ander idee is om de Amersfoortse media uit te nodigen en te ondersteunen bij het opstellen van een lijst van onderwerpen waar de diverse partijen voor of tegen hebben gestemd de afgelopen vier jaar.
Conclusies
Hoe de partijen uiteindelijk oordelen over deze moties zal duidelijk worden in de raadsvergadering van 22 februari waar alle zeven moties aan de orde komen.
Het was boeiend om de discussie te volgen, omdat de verschillen boven tafel kwamen. Duidelijk is dat een aantal partijen, met name de huidige coalitiepartijen, koudwatervrees heeft om vernieuwingen door te voeren. De oppositiepartijen daarentegen zijn wel te porren voor veranderingen. Dat kan natuurlijk liggen aan de frustraties van de afgelopen vier jaar waarbij er voor hen nauwelijks ruimte was om invloed op het beleid uit te oefenen. Of deze voorstellen daarbij zullen helpen zal nog moeten blijken. Wel duidelijk is dat alle partijen inzien dat er meer transparantie nodig is en er meer ruimte voor debat moet komen.