In het ronde tafelgesprek afgelopen dinsdag werd gesproken over de evaluatie van de participatiegids die vorig jaar tot stand is gekomen als een soort leidraad om het participatieproces in Amersfoort in goede banen te leiden. Afgesproken was om daarna snel een eerste onderzoek te doen naar het functioneren van deze participatiegids.
In deze vergadering gingen raadsleden, ontwikkelaars, corporaties en bewoners met elkaar in gesprek aan de hand van een ambtelijke notitie onder verantwoordelijkheid van Groen Links-wethouder Astrid Janssen. In de notitie werd een aantal verbetervoorstellen geformuleerd., variërend van meer transparantie en duidelijkheid over de rol van de gemeente tot het luisteren vanuit een open houding. Eigenlijk zaken die vanzelfsprekend zouden moeten zijn. Toch werd er anderhalf uur met elkaar over gesproken. En dat was ook wel nodig.
De verbetervoorstellen, bron gemeente Amersfoort
Ervaringen
Bij het gesprek waren veel bewoners aanwezig die ervaring hebben met participatie. De gedeelde ervaring is steeds dezelfde. Bewoners hebben het gevoel overvallen te worden met een plan dat hen, zonder enige voorbereiding, plotseling wordt voorgelegd. Vaak al een plan met aantallen woningen en de boodschap dat er sowieso gebouwd gaat worden 'omdat het in het beleid past'. Duidelijk is dat het aantal woningen bij voorbaat de participatie belast, omdat daarmee ook de bouwmassa vast lijkt te staan.
Het is niet duidelijk wie nu eigenlijk achter het plan zit; is dat de gemeente of de ontwikkelaar of de corporatie? Het is niet duidelijk wie bedacht heeft dat er hier gebouwd moet worden en al helemaal niet waarom dat aantal woningen op die plek noodzakelijk is. Tijdens het participatieproces verwijzen gemeente en initiatiefnemer naar elkaar. Het proces dat vervolgens start, wordt mooi omschreven door een inspreker. Zij vertelde over pizza-bijeenkomsten waar grote vellen worden volgeplakt met de bekende gele briefjes, die na de bijeenkomst worden opgerold en waarvan het volstrekt onduidelijk is, wat er daarna mee gebeurt.
Bij het ronde tafelgesprek waren ook een ontwikkelaar en een vertegenwoordiger van de Alliantie. Zij vonden dat de verwachtingen rond participatie te hoog zijn en wilden vooral de periode van participatie korter houden. Wel werd erkend dat er maatwerk nodig is. Soms kan met een blanco proces begonnen worden, maar vaak ook niet. Ook zij worstelen met de rol van de gemeente. Zij vonden dat de uitnodiging voor het participatieproces vanuit de gemeente zou moeten komen.
Belangen
Uit alle ervaringen komt naar voren dat de belangen behoorlijk uit elkaar lopen. Ontwikkelaars en corporaties willen zo snel mogelijk aan de gang en de woningen zonder teveel gedoe realiseren. De gemeente wil woningen bouwen om de woningnood te lijf te gaan. Bewoners zijn niet perse tegen, maar willen wel dat hun belangen goed worden meegewogen. Ook de belangen van de omgeving en de overige problemen in de buurt moeten onderdeel zijn van het proces. Er wordt nu teveel naar de postzegel van het betreffende gebied gekeken en te weinig naar wat de gevolgen zijn van een bouwplan voor de hele wijk of buurt. Dat daarbij vooraf aantallen woningen en bouwmassa al lijken vast te staan, maakt een goede participatie bijna onmogelijk.
Rol gemeente
Een ander aspect dat naar voren komt, is onduidelijkheid over de rol van de gemeente. Er is veel argwaan. Heeft de gemeente vooraf al de plannen afgestemd met ontwikkelaars en corporaties en staat alles al vast? Het voorproces is niet transparant. Een initiatiefnemer die met een plan naar de buurt gaat, heeft al met de gemeente gesproken. Maar wat daar besproken is, blijft binnenkamers. De gemeente blijft bij de participatiegesprekken buiten beeld. Daarmee wordt de argwaan alleen maar gevoed. Alle partijen, zowel bewoners als initiatiefnemers, pleiten in het ronde tafelgesprek voor een duidelijker rol voor de gemeente.
De voorzitter van de Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort (SGLA), Daan Valkenburg, gaf een omschrijving van de verschillende rollen van de gemeente. Hij zag de gemeente als enerzijds vergunningverlener en anderzijds als hoeder van de ruimtelijke ordening. Als vergunningverlener overlegt de gemeente met de initiatiefnemer en kijkt vooral naar regelgeving. Als het plan daaraan voldoet, kan de ontwikkelaar eigenlijk gewoon verder. Maar als hoeder van de ruimtelijke ordening moet de gemeente ook aan belangenafweging doen. En bij die belangenafweging moet gekeken worden naar het algemeen belang én naar het specifieke belang van de bewoners, de buurt en de wijk. En dan is er nog de onduidelijkheid wie in de gemeente welke rol uitvoert.
De vertegenwoordiger van de Alliantie deed de suggestie om een kaart van Amersfoort te maken met mogelijke woningbouwlocaties. En daarover te communiceren, zodat er minder verrassingen zijn. Zij vond ook dat het noodzakelijk is om breder te kijken dan alleen naar de postzegel van het gebied.
Transparantie
Het is duidelijk dat er veel goede bedoelingen in de participatiegids zijn vastgelegd maar dat de praktijk weerbarstiger is. Iedereen heeft behoefte aan meer transparantie van de gemeente. Geef aan het begin van het proces aan wat er tussen initiatiefnemer en gemeente is besproken. Welke beleidsafwegingen worden vooraf gemaakt en hoe worden die onderbouwd. Laat meer open om samen met de bewoners tot een plan te komen. Ga niet de buurt in met een plan met aantallen woningen. Dat frustreert bij voorbaat het proces. Er moet meer gelijkwaardigheid zijn in de afweging van belangen. Het maken van een wijkperspectief, zoals nu in Liendert is gebeurd, geeft de mogelijkheid om een plan breder te beoordelen.
De aanwezige raadsleden ondersteunden de oproep tot transparantie en een betere inrichting van het proces. De rol van de raad ten opzichte de rol van het college moet ook duidelijker. Nu wordt na de eerste fase van een participatieproces een kaderstellend document aan de raad aangeboden die daarover dan beslist. Probleem dat bewoners dan ervaren, is dat tijdens het vervolgproces het kaderstellend document als vaststaand en richtinggevend wordt gehanteerd. Er is dan helemaal geen ruimte meer voor een open proces om tot mogelijke oplossingen te komen. De raadsleden gaven geen oplossing voor dit probleem.
Wethouder Astrid Janssen worstelde met de uitkomsten van dit ronde-tafelgesprek. Duidelijk is dat er aanpassing nodig is, maar ze twijfelde nog of dat moest worden vastgelegd in de participatiegids óf dat er op basis deze uitkomst gelijk anders gewerkt moet gaan worden. Meer transparantie is in ieder geval nodig en zal als uitgangspunt worden meegenomen.
Het kan anders
Kortgeleden deed ik mee aan een debat in het kader van zogenaamde Thorbecke sessies. Een digitale sessie over onderwerpen die de lokale democratie raken, zie ook https://lokale-democratie.nl. Van deze Thorbecke sessies wordt de komende tijd een manifest gemaakt.
In deze sessie kwam het onderwerp tegenmacht aan de orde. Een zeer enthousiaste wethouder, Floris Schoondewoerd, van de gemeente Kaag en Braassem (Zuid Holland, tussen Leiden en Alphen aan de Rijn), gaf een voorbeeld van hoe het allemaal anders kan.
In 2014 werd daar een raadsakkoord gesloten in plaats van een collegeakkoord. In 2018 is men in deze gemeente nog verder gegaan in het kader van bestuurlijke vernieuwing. Men kwam tot de conclusie dat er over 85% van de onderwerpen in de gemeente overeenstemming bestaat en er geen grote verschillen zijn. Deze onderwerpen zijn vastgelegd in een samenwerkingsagenda en aan het college is de opdracht gegeven die zaken uit te voeren. Als er zich tussentijds onvoorziene ontwikkelingen voordoen, informeert het college de raad. Het akkoord is met inwoners, organisaties en ondernemers besproken om zo te komen tot een breed gedragen akkoord. Jaarlijks wordt de afgesproken koers besproken en bepaald of het akkoord bijstelling behoeft.
Over de 15% van de onderwerpen waarover geen overstemming is, worden procesafspraken gemaakt over de over de wijze waarop de raad per onderwerp tot resultaat en besluitvorming wil komen. Voor die onderwerpen die verder moeten worden uitgewerkt, worden raadsvoorstellen voorbereid. Uiteraard worden daar belanghebbenden weer bij betrokken. Wethouder Schoondewoerd: “Inwoners, organisaties en ondernemers in onze gemeente hebben veel kennis en ervaring, zijn initiatiefrijk en hebben ideeën en creativiteit over bijdragen aan de leefomgeving in de dorpen. Wij geven ruimte aan de kracht van de samenleving door met een open houding met hen samen te werken. Waar mogelijk worden raadsvoorstellen voorzien van alternatieven, zodat de gemeenteraad deze tegen elkaar af kan wegen en keuzes kan maken. Doelstelling is om de politiek aantrekkelijk en transparant te maken voor onze inwoners."
Het sprak mij erg aan. Wellicht kan dit model worden overgenomen na de verkiezingen van zestien maart. Ik raad de politieke partijen aan om deze raadsagenda van de gemeente Kaag en Braassem eens door te lezen. Zie https://www.kaagenbraassem.nl/Bestuur_en_organisatie/Burgemeester_en_wethouders/Samenwerkingsagenda.