In september 2021 gingen buurtbewoners naar een bijeenkomst om te horen hoe hun wijk eindelijk een opknapbeurt zou krijgen. Maar als een donderslag bij heldere hemel kreeg men van De Alliantie het tegendeel te horen. De wijk Jericho zal worden gesloopt. De bewoners vertrokken woedend naar huis en lieten het er niet bij zitten. De politiek werd ingeschakeld, er kwamen protestmarsen naar het stadhuis en teleurgestelde bewoners vertelden emotioneel over de dreigende sloopplannen. Daarna werd het een tijdje stil. Afgelopen dinsdag waren de protestborden weer zichtbaar in de raadszaal.
Beschermde status van de wijk
Er is onduidelijkheid over de vraag of Jericho onder status van het beschermd stadsgezicht valt. Er werd in het verleden algemeen uitgegaan van die beschermde status, mede omdat in het bestemmingsplan Kop van het Gildekwartier gesproken wordt over 'de monumentale wijk Jericho en Jeruzalem – een gemeentelijk stadsgezicht'.
Echter nadat er uitvoerig onderzoek was gedaan in de gemeentelijke archieven, bleek dat in 1988 alleen aan Jeruzalem die status was toegewezen. Inmiddels hebben verschillende partijen die status ook voor Jericho aangevraagd. De commissie Erfgoed heeft daarover een negatief advies uitgebracht. Het is echter de gemeenteraad die bevoegd is om hierover een gemotiveerd besluit te nemen. En dat kan en mag afwijken van het advies van de commissie Erfgoed.
Sjoerd Hekking, Siësta
De bewoners kregen bijval van de Stichting Industrieel erfgoed in de stad Amersfoort (Siësta). Deze stichting ging zelfs nog verder. Sjoerd Hekking, bestuurslid van Siësta, pleitte voor het aanwijzen van het gebied Koppel tot gemeentelijk stadsgezicht. Dit deel van de stad bevat als begrenzing diverse Rijksmonumenten, zoals het Moerasje, delen van de Grebbelinie, de Hooglandse Dijk en De Schans. De Kwekersbrug en het BP-Benzinestation (bij de ijssalon) zijn gemeentelijke monumenten. Jericho en Jeruzalem zijn onderdelen van de wederopbouw in Amersfoort met zogenaamde Airey-woningen in Jeruzalem. Van het hele gebied heeft alleen Jericho geen beschermde status, aldus Sjoerd Hekking.
Aanvraag beschermd stadsgezicht gebied De Koppel
De Alliantie
De Alliantie was ook aanwezig bij de commissievergadering. Directeur Joan van der Burgt begon met het maken excuses aan de bewoners van de wijk Jericho. Zij vond, achteraf, de bijeenkomst van 8 september 2021 waarin de bewoners werden geïnformeerd over de sloopplannen, een foute manier van communicatie. Zij begreep dat het als een donderslag bij heldere hemel was overgekomen en vond dat dit niet had mogen gebeuren. Zij vertelde dat de Alliantie in eerste instantie had gekeken of renovatie van de wijk mogelijk was. Op basis van onderzoeken is de Alliantie echter tot de overtuiging gekomen dat het investeren in deze wijk niet meer zinvol is. Er moet nu een sociaal plan komen. Een nieuw plan voor de wijk is er nog niet, volgens manager wonen Bert Bosman. Wel wordt gedacht aan eengezinswoningen en appartementen. De Alliantie geeft een terugkeergarantie aan de huidige bewoners, maar de woningen zullen wel duurder zijn dan ze nu zijn.
Joan van der Burgt, directeur Alliantie Amersfoort en Bert Bosman, manager wonen
De Alliantie riep de bewoners op om het gesprek opnieuw aan te gaan en stelde voor om dat te doen met een onafhankelijk gespreksleider. De Alliantie kreeg bijval van de Huurders Belangenvereniging de Alliantie regio Amersfoort (HBVA). Mevrouw Wil van Dasler, voorzitter, vond dat de bewonerscommissie Jericho weer om tafel moest komen en moest accepteren dat de sloopplannen er zijn. Volgens haar zijn er veel huurders, ook uit Jericho, die wel akkoord zijn met de sloopplannen. Zij verweet de bewonerscommissie gebrek aan samenwerking. “We moeten verder”. De HBVA heeft al 22.000 euro uitgegeven aan adviseurs van de Woonbond ter ondersteuning van de bewonerscommissie Jericho. De stichting is ook bereid de onafhankelijke gespreksleider te betalen en zal op zoek gaan naar een kandidaat. Deze kandidaat zal wel iemand moeten zijn die door alle partijen wordt geaccepteerd.
De voorzitter van de bewonerscommissie Jericho, Henk van Oostrum, was niet erg onder de indruk van de verwijten. Hij vertelde dat de Woonbond zich juist moest terugtrekken van de HBVA. Hij verweet op zijn beurt de Alliantie dat het sloopbesluit nog nooit onderbouwd is, de woningen bewust geen onderhoud krijgen en er daardoor sprake is van dertig jaar achterstallig onderhoud en verpaupering. Desondanks is hij wel bereid om aan tafel te gaan, mits de Alliantie bereid is om een bijdrage te leveren aan de hoge energiekosten, die worden veroorzaakt door de slechte staat van isolatie. De Alliantie gaf aan dat er mogelijkheden waren om erover te praten, maar dat dan eerst iedereen aan tafel moet komen.
Politieke reacties
De SP vroeg om het sloopbesluit en onderliggende onderbouwing eindelijk eens openbaar te maken. Deze partij is niet overtuigd van de noodzaak ervan. Andere partijen wilden dat de Alliantie wat doet aan het achterstallig onderhoud. En dat er gekeken wordt of een tegemoetkoming in de energiekosten mogelijk is.
De opmerking van de Alliantie, dat daarvoor eerst de partijen aan tafel moesten komen, viel bij diverse partijen verkeerd. De VVD vindt dat het er op lijkt dat de Alliantie tegen de bewoners zegt: 'bekijk het maar de komende vijf tot zeven jaar'. GroenLinks sprak van een onacceptabele onzekerheid. Beter Amersfoort vindt dat bewoners naar de slachtbank worden geleid en aan het kortste eind trekken. De opmerking dat partijen eerst aan tafel moeten komen, voelt als 'chantage'. Onderhoud en bijdragen aan energieproblematiek zijn geen kwesties, die afhangen van de bereidheid om aan tafel te komen, volgens de Partij van de Dieren.
Politieke ongemakkelijkheid en onmacht
Meerdere partijen voelden zich ongemakkelijk. Formeel is er nog geen enkel verzoek van de Alliantie om mee te werken aan sloop of een nieuw bestemmingsplan. Daarbij komt dat het nog wel vijf tot zeven jaar kan duren voordat er plannen zijn. Tegelijkertijd willen de partijen wel meer ondersteuning voor de bewoners van Jericho, want deze wijk met zoveel sociale cohesie is goud waard.
Opmerkelijk is dat eigenlijk geen enkele partij, behalve de SP, een poging deed om de sloopplannen van tafel te krijgen. Van de coalitiepartijen was de Partij voor de Dieren heel expliciet in het verkiezingsprogramma: 'De huizen in Jericho worden niet gesloopt: de huizen worden gerenoveerd'. De overige coalitiepartijen hebben niets over Jericho in hun programma staan. SP, Amersfoort2014, DENK, Partij voor de Vrijheid en Beter Amersfoort spraken zich uit voor behoud van de wijk Jericho.
Is die politieke ongemakkelijkheid terecht en is de raad inderdaad onmachtig? Het simpele antwoord is nee. De gemeenteraad kan om te beginnen Jericho (of het hele gebied De Koppel) aanwijzen als gemeentelijk monument. Daartoe is de gemeenteraad volledig bevoegd. Slopen wordt dan in ieder geval lastiger.
Het is nu zelfs mogelijk om een nieuw bestemminsplan op te stellen waarin het stratenplan, de tuinen, het aantal huizen en dergelijke, exact wordt benoemd. Dat kan dan voorkomen dat er grootschalige bouwplannen komen. Overigens kunnen óók de bewonerscommissie Jericho en andere belanghebbenden om een nieuw bestemmingsplan vragen. Dat is gebleken uit een uitspraak van de Raad van State van 10 augustus 2022.
De andere kant is dat de gemeenteraad de Alliantie niet kan dwingen tot grootschalige renovatie van de wijk Jericho. Het zou wel een bespreekpunt kunnen worden bij het opstellen van de jaarlijkse prestatieafspraken. Daarbij komt dat de gemeente de Alliantie ook nodig heeft bij de grote opgave van woningbouwplannen. Feitelijk is er daarmee sprake van een patstelling die ten koste lijkt te gaan van de bewoners van Jericho.
De commissievergadering heeft wel enigszins geholpen. De directeur van de Alliantie heeft toegezegd om toch na te denken over energiecompensatie, ook zonder dat partijen al aan tafel zitten. De toezegging van alle betrokken partijen dat er bereidheid is om aan tafel te komen onder begeleiding van een onafhankelijke gespreksleider, is de winst van deze commissievergadering.
Meer regie gemeenteraad
Toch zullen politieke partijen na moeten denken over een heldere uitspraak over enerzijds een aanwijzing tot gemeentelijk stadsgezicht en anderzijds de wenselijkheid of onwenselijkheid van sloop van de wijk Jericho. Waarom zou je een 'wijk met zó veel sociale cohesie, dat die goud waard is' willen slopen? De vraag is en blijft waarom deze wijk plat moet, terwijl er bij vele andere bouwlocaties nog geen schep de grond is ingegaan. Is het niet beter de focus te houden op het eerst ontwikkelen van die bouwlocaties? De gemeenteraad kan in deze kwestie wel degelijk meer de regie nemen. Om Remkens maar eens te citeren: 'niet alles kan en zeker niet tegelijk'.