De StadsGalerij heeft samen met Eric van der Velden vijf kunstverzamelaars geïnterviewd. De interviews staan niet op zichzelf; zij zijn onderdeel van een groter project, te weten 'Het visuele geheugen van de stad'. Er zullen nog meer interviews volgen. Het is wel tijd voor een tussenstand nu we aan de vooravond staan van de eerste expositie uit dit project. Meer daarover vindt u op www.stadsgalerij.nl. In druk verschijnt binnenkort de staalkaart KUNSTENkrant.
Kunst uit de Kunstuitleen-collectie aanbieden op een Belgische veilingsite zonder enig overleg met de makers. Dat gebeurde eind 2019 door de Openbare Bibliotheek, beheerder en eigenaar van de collectie van de voormalige Kunstuitleen. De ontzetting bij de kunstenaars van Amersfoort was groot. Niet alleen omdat ze buiten deze actie waren gehouden, vooral ook omdat alle kunstinstituten en de gemeente de collectie kennelijk eerder als een last dan een verrijking ervoeren.
Voor de StadsGalerie aanleiding om zich te verdiepen in het fenomeen van het collectioneren. Wat bezit Amersfoort precies aan kunst, hoe is deze collectie tot stand gekomen, en wat voor een visie heeft de gemeente op het collectioneren in het algemeen? Moeten we niet verder kijken dan de grenzen van de kunstinstituten? Dat er wat moet gebeuren, is voor de StadsGalerij duidelijk.
Ooit liep de Amersfoortse Kunstuitleen voorop. Als eerste in Nederland benutte dit instituut niet alleen bruiklenen en consignaties. Er werd met aankopen ook een collectie opgebouwd. Dit goed doordachte beleid raakte in versukkeling toen het beheer in handen kwam van de Openbare Bibliotheek. Die wilde er uiteindelijk vanaf. Geen andere Amersfoortste kunstinstelling toonde interesse voor de collectie. Ook de gemeente Amersfoort voegde het werk niet bij de gemeentelijke collectie. Vijftig werken werden behouden, de rest ging in de ramsj op de Belgische veilingsite.
De gemeentelijke collectie
Bob Negrijn. Kunstwerk, opgenomen in de gemeentelijke collectie
Wat de StadsGalerij daarbij zorgelijk vindt, is dat de gemeentelijke collectie niet openbaar is. Enkele stukken zijn te zien in Museum Flehite. Het stadsmuseum van Amersfoort heeft wel een eigen collectie en een aankoopbudget, maar de aspiraties liggen niet op het stedelijke, op het visuele geheugen van de stad. Nee dit museum wil landelijk meetellen: Museum Amersfoort NL, waarbij de troef ligt bij het Collectiecentrum Nederland. Van eigentijdse in Amersfoort werkzame of uit Amersfoort afkomstige kunstenaars is weinig aangekocht. Kunsthal KAdE en het Mondriaanhuis hebben geen eigen collectie. Het Mondriaanhuis heeft een paar eigen werken, maar dat mag de naam collectie niet dragen.
De StadsGalerij zocht bijna twintig jaar geleden al contact met het stadhuis om een tentoonstelling te maken met het werk uit de gemeentelijke collectie. Ten stadhuize vond men dat een goed plan. Gezamenlijk zijn de ambtenaren en Ron Jagers op zoektocht gegaan in het stadhuis. Er was documentatie, maar die was verre van volledig. En lang niet altijd was duidelijk waar een werk zich bevond. Ondanks deze problemen kon er toch een interessante expositie in De Observant georganiseerd worden.
Bijna 10 jaar later opnieuw eenzelfde verzoek. Immers, de collectie was groot genoeg om er meerdere tentoonstellingen mee te maken. Hans Suasso de Lima de Prado cureerde de tentoonstelling. Bij de voorbereidingen bleek dat men niet stilgezeten had op het stadhuis. Er was een complete lijst met werken. Inclusief afbeelding en documentatie. Ook de plek waar het werk zich bevond stond genoteerd. Althans bij het leeuwendeel. Onder de titel “Uit de schatkamer van de gemeente” kwam er een inspirerende expositie in De Observant.
Bij het aantreden van wethouder Van den Berg deed de StadsGalerij opnieuw een verzoek om een tentoonstelling te maken. Deze keer ging het stadhuis niet op het verzoek in. De wethouder had besloten dat er eerst een inventarisatie zou moeten plaatsvinden naar het werk in eigendom bij de gemeente Die inventarisatie kwam er. In de Raadsinformatiebrief 2013-16 lezen we dat de gemeente een splitsing heeft aangebracht in de collectie. Een deel van de werken is afgesplitst in een kerncollectie. De kerncollectie bestaat uit 544 werken, waaronder belangrijke cultuurhistorische werken zoals het Gezicht op Amersfoort van Mathias Withoos en Het Laatste Oordeel van Jacob van Campen. Ook de gemeentelijke Armando-collectie (21 werken) behoort ertoe, een serie werken van MC Escher en een representatief overzicht van hedendaagse Amersfoortse kunst. De geschatte economische waarde: € 2.700.000,-.
Kunst is te vinden in de hele stad
Snowflake, van Marlene Dumas. Kunstwerk uit een particuliere collectie.
De StadsGalerij maakt zich al sinds de oprichting sterk voor meer en gedegen aandacht voor de Amersfoortse kunst. De StadsGalerij vindt niet dat je je daarbij moet beperken tot de stadsgrenzen; de stad heeft een regiofunctie. Tevens huldigt de StadsGalerij het adagium: uit het oog, maar niet uit het hart. De StadsGalerij wil ook aandacht voor de kunstenaars met een Amersfoortse hartslag.
Kunstbeleid zou veel verder moeten reiken dan denken in bezoekcijfers en een plaats willen veroveren in de landelijke tentoonstellingsagenda. Het gaat niet primair om economische waarde, maar om het koesteren en stimuleren van verbeeldingskracht. Verbeeldingskracht die voor elke stad van onschatbare waarde is. Wat zou Amersfoort zijn zonder kunstenaars en wat zouden die kunstenaars zijn zonder inwoners en kunstinstituten die hun belang onderstrepen?
Nu is het ook weer niet zo dat de officiële kunstinstituten het monopolie hebben op lokale kunstliefde. Kunst is alom aanwezig in de stad. Bij particulieren en bij bedrijven. Meestal gaat het om enkele werken aan de muur. Soms om hele verzamelingen die in musea niet zouden misstaan.
Waarom zouden we ons bij het maken van een tentoonstelling beperken tot de gemeentelijke collectie als er zich nog veel meer in de onzichtbare schatkamer van Amersfoort bevindt? En hoe interessant is het om de verzamelaars zelf aan het woord te laten? Wat drijft hen? Wat maakt, dat zij zich door een kunstwerk geraakt voelen?
Het visuele geheugen van de stad
Kunstwerk van W. Thijs, opgenomen in de gemeentelijke collectie. Tentoongesteld door de StadsGalerij
Met dit in het achterhoofd is de StadsGalerij samen met Eric van der Velden van de StadsBron gestart met een serie interviews. Al gaandeweg leerden we. We leerden dat er een enorme variëteit aan verzamelaars bestaat. Er zijn particulieren die veel werk in huis hebben, maar zich niet realiseren dat ze een verzameling hebben. Er zijn particulieren met een waardevolle collectie, die om die reden liever in de schaduw blijven. Er zijn particulieren die hun ontdekkingsreis in de kunst graag willen delen met anderen. Ook kunstenaars hebben vaak veel werk in huis. Zij ruilen en kopen werk van andere kunstenaars. Een kunstenaar in Amersfoort heeft rondom die verzameling een heus museum gebouwd! Er zijn bedrijven die kunst hebben als versiering van hun gebouw. Er zijn bedrijven die kunst een grotere prioriteit geven in hun bedrijfsfilosofie. Er zijn bedrijven die een internationale collectie hebben. En dat allemaal in de regio Amersfoort. We hebben ook geleerd, dat het hebben van een collectie niet gelijk tot enthousiaste medewerking leidt. Zo staat de prioriteit voor kunst bij Twijnstra Gudde dusdanig onder druk dat het uiterst moeilijk is om met dit bedrijf over de collectie in gesprek te komen.
Maar hoe zit het nu met de visie van de gemeente op de eigen collectie? Het is niet gelukt om cultuurwethouder Fatma Koser Kaya te interviewen. Afspraken werden keer op keer verschoven. Behalve Corona en een drukke agenda was er nog een reden. De gemeente is opnieuw bezig met een inventarisatie en taxatie van het eigen kunstbezit, ook in verband met de beoogde verhuizing naar een nieuw te bouwen stadhuis. Voor de wethouder een reden om het gesprek uit te stellen. Wij vinden dat jammer, want de visie van de gemeente op kunstcollecties in het algemeen en op haar eigen kunstcollectie in het bijzonder, had hier in het kader van dit project niet misstaan.
Voor de pilot in december zijn dat echter geen obstakels. Eind van het jaar kunnen we Amersfoortse kunstenaars koppelen aan de collecties uit de interviews. We verwachten een knetterende, energievolle expositie die hopelijk zal smaken naar meer, naar veel meer.