Stadsbronlezers weten het natuurlijk al: Hans Buijtelaar gooit de handdoek in de ring. Na elf jaar wethouderschap kapt hij ermee. U weet ook al dat de problemen zich opstapelden. De druppel die de emmer deed overlopen, was volgens hemzelf die vermaledijde westelijke rondweg. Die mocht, zo hadden de coalitiepartijen aan de kiezer beloofd, niet meer kosten dan 68 miljoen. Naar verluidt - de informatie werd vertrouwelijk verstrekt - ligt een reëel budget boven de honderd miljoen. Daarover beginnen nu zelfs de coalitiepartners te mopperen.
Hans Buijtelaar. Foto Gemeente Amersfoort
In zijn afscheidsbrief aan de raadsleden beaamt de wethouder: ,,De aanbesteding kent een forse tegenslag en heeft geleid tot frictie in de coalitieverhoudingen.’’ Verder benadrukt hij in dit schrijven vooral de successen uit zijn periodes als wethouder. De reacties van de diverse fracties volgden meteen na ontvangst van de brief op vrijdagmiddag en zijn grotendeels al even voorspelbaar.
Niettemin. Laten we eens goed gaan lezen. Wat staat er eigenlijk, woord voor woord? Buijtelaar schrijft: ,,Ik voel mij, ondanks een vertrek dat enkele maanden eerder is dan ik mij had voorgenomen, dankbaar dat ik aan wezenlijke verbeteringen voor de huidige en toekomstige inwoners van de stad heb mogen bijdragen.’’ Die dankbaarheid, dat geloven we wel. Maar de gewezen wethouder - hij stapte per direct op - was dus al van plan over ‘enkele maanden’ op te stappen. Hij zal daarmee doelen op de verkiezingen voor de gemeenteraad op 16 maart 2022, al is dat eerder een klein jaar. Bij een uitgebreide podcast in december vorig jaar leek dat vertrek nog allerminst vast te staan.
32 miljoen, nog geen meter asfalt
Hij wilde dus tóch al opstappen. Wat vindt zijn eigen partij daarvan? De Amersfoortse VVD-fractie schrijft bij monde van voorzitter Maarten Flikkema: ,,Het siert hem dan hij de stad en de partij belangrijker vindt dan zijn eigen ego en ruimte creëert voor de toekomst.’’ De andere VVD-wethouder, Kees Kraanen, spreekt van een ‘moedig en dapper besluit’. De liberalen lijken dus zelf toe te geven dat Buijtelaars aanwezigheid een oplossing van de rondweg-impasse in de weg stond, al zijn deze suggesties ingebed in loftuitingen. Was hij te veel beschadigd door de talrijke affaires? Want die affaires waren er en zijn er nog.
Waarmee de vraag wordt opgeworpen: wie wil in vredesnaam de taken overnemen van J. C. (‘Hans’) Buijtelaar (58), wethouder van onder meer Mobiliteit, Sport, Vathorst en de Kop van Isselt?
De rondweg bevindt zich in een impasse. Van de 68 miljoen is al 32 miljoen uitgegeven aan voorbereidende werkzaamheden, waarmee nog geen metertje asfalt werd neergelegd. Daar kunnen vast een paar miljoenen van worden terugverdiend door opgekochte lappen grond weer te verkopen, maar echt opschieten doet het niet.
Onuitvoerbaar
De coalitiepartijen D66 en GroenLinks stelden onlangs voor om de rondweg zónder de essentiële autotunnel aan te leggen. D66 volgt de ontwikkelingen in de laatste tijd toch al met meer openlijke kritiek. GroenLinks had het gevecht tegen de rondweg slecht (tijdelijk?) gestaakt teneinde in de coalitie te komen. De CU spreekt zich nauwelijks uit; des te uitgesprokener zijn de oppositiepartijen, van wie ook de PvdA zich sinds enkele maanden tégen de westelijke ontsluiting heeft gekeerd. Met de verkiezingen in aantocht wil de PvdA zich niet branden aan dit dossier.
In zijn brief schrijft Buijtelaar dat ‘uitvoering van democratisch genomen besluiten door uw gemeenteraad’ niettemin lastig te realiseren zijn. Enkele jaren terug was er inderdaad een meerderheid in de raad vóór de rondweg. Maar die lijkt er niet meer te zijn nu alleen de VVD’ers zijn overgebleven als diehard-rondweg-fans.
De PvdA kwam ook met een alternatief: de tunnel - onder het spoor bij de dierentuin - laten aanleggen door ProRail, want die wil toch alle gelijkvloerse overgangen aanpakken. Probeer de spoorbeheerder ertoe te zetten de aanpak van deze plek te vervroegen, dan is dat ook weer gepiept. Er ligt een subsidie klaar van het provinciale VERDER-fonds en dat kan, wat Lijst Molenkamp betreft, naar de ‘werkelijke knooppunten’, zoals het Julianaplein, het Borneoplein en de Schimmelpenninckstraat.
Daarmee zouden toch heel wat autorijders gelukkig moeten zijn. Maar zie dat maar eens gedaan te krijgen. De VVD-fractie sprak al de vrees uit dat elke wijziging in de oude plannen - die pas na eindeloos debatteren werden gefiatteerd - ook weer tot eindeloze discussies zullen leiden.
Muren van onmacht
Net zo’n taaie kwestie is de Vahstal-affaire, waarover natuurlijk al veel is geschreven in De Stadsbron. Projectontwikkelaar Hans Vahstal heeft recht op een schadevergoeding ter waarde van 244 woningen die hij niet mocht bouwen. Maar wat voor woningen? Vahstal denkt aan de luxe vrije sector en berekent een rente zolang hij zijn schadevergoeding nog niet heeft gehad. Die rente neemt elke dag toe.
Eerder werd in deze kolommen opgemerkt dat alleen de adviesbureaus iets opschieten bij de trage rondwegontwikkelingen. Die worden immers flink aan het werk gehouden. Bij de kwestie-Vahstal geldt dat alleen de juristen in hun handen kunnen wrijven. Uurtje-factuurtje, meneer.
Zie hier maar eens uit te komen. Nog een probleem dat zich onder Buijtelaars bewind aandiende: de samenwerking binnen sportcomplex Amerena. Een onderzoeksbureau constateerde bij gebouwenbeheerder SRO ‘geen op samenwerking gerichte houding’ ten aanzien van de Amerena-vrijwilligers. Begin dit jaar kondigde een groep onbezoldigde medewerkers aan dat ze ermee kappen. Een citaat uit hun brief: ,,Ondanks onnoemelijk veel inzet en veel positieve energie, zijn we aangelopen tegen muren van onmacht en soms pure onwil.’’
Amersfoort2014 ging graven en kwam erachter dat de vrijwilligers al in september vorig jaar een alarmerende brief hadden geschreven aan de wethouder. Daar was de fractie niets van bekend. Tussen de correspondentie vond Amersfoort2014 ook een notitie van een ambtenaar: die stelde voor om over de stand van zaken van het sportcomplex ‘een aangepaste beantwoording’ van vragen in te leveren. De eerder geformuleerde verantwoording van de verleende subsidies zou vast leiden tot ‘nieuwe raadsvragen’ en ‘negatieve publiciteit’. Bij zo’n betutteling komen bij elk rechtgeaard oppositielid de rookpluimen uit de oren.
Geknakt vertrouwen
De VVD-fractie meldt dat Buijtelaar voor ‘stabiliteit zorgde in de verschillende colleges’. Dit zal niet door iedereen worden beaamd. Nog vers in het geheugen ligt de periode 2014 - 2018, waarin Amersfoort was geplaatst onder preventief financieel toezicht van de provincie Utrecht; Buijtelaar was toen wethouder van financiën. Buijtelaar had ook al de financiën onder zijn hoede ten tijde ven het Eemhuis-echec in 2011. Hij beloofde er aan het einde van dat jaar alles aan te doen om het geknakte vertrouwen in het college te herstellen.
In de archieven rijgen de conflicten zich aaneen. Vooral vanaf 2018, toen oppositieleden steeds vaker klaagden dat informatie zou worden achtergehouden. SP dreigde in dat jaar met een motie van wantrouwen; die werd op het nippertje ingetrokken toen de wethouder inzage beloofde in rondweg-cijfers.
Zo’n motie werd wél ingediend in 2019. De wethouder bood toen excuses aan - over de wijze waarop hij de raad had geïnformeerd over bomenkap bij de dierentuin - en mocht aanblijven. Een volgende motie van wantrouwen volgde in 2020. Buijtelaar had kritische rondweg-rapporten onder de pet gehouden, zo bleek uit een onderzoek van De Stadsbron. Hij heeft mooie blauwe ogen, maar daar wil de oppositie hem niet op geloven. Weer volgden excuses: ,,Ik baal daarvan, en u mag mij dit aanrekenen.’’ En weer mocht hij blijven. Volgens de VVD was hij namelijk ‘diep door het stof gegaan’. GroenLinks, die eerdere kritiek als ‘beschadiging’ van Buijtelaars persoon had afgedaan, vond: ,,Dat was eens, maar nooit meer.’’
Vahstal
Zo groeiden de moties van wantrouwen uit tot een vertrouwde, jaarlijkse traditie in het Amersfoortse. Niettemin heeft Buijtelaar wel degelijk zaken voor elkaar gekregen. Hij noemt ze zelf, en terecht. Onder zijn bewind werden duizenden woningen gebouwd in Vathorst en kwam Bovenduist (Vathorst-West) als nieuwe wijk op de tekentafel. De stad werd beter bereikbaar voor de fietser. Hij was verantwoordelijk voor de autoluwe stad; dat lijkt merkwaardig voor een afgevaardigde van de vroem-partij, maar de meerderheid wilde dat en dus zorgde hij ervoor dat die autoluwe stad er kwam. De Kersenbaan werd onder zijn bewind in gebruik genomen, evenals Amerena, waar - de interne strubbelingen ten spijt - driftig baantjes worden getrokken.
Maar zijn opvolger heeft te maken met wat er níet is gelukt, want daar moet aan gewerkt worden. Kan hij of zij uit de voeten met de rondweg-oplossingen - en besteding van de VERDER-subsidie - zoals door oppositiepartijen werden gesuggereerd? Lukt het hem vlot tot een deal te komen met Vahstal? Waarbij de onvermijdelijke miljoenen maar worden geaccepteerd? Lukt het om bij Amerena voor rust in de tent te zorgen?
Zeker zo belangrijker is, dat Buijtelaars opvolger in staat moet zijn om opening van zaken te geven. Want zijn opponenten vielen bij herhaling over een gebrek aan openheid. Dat viel weer eens op bij de behandeling van die laatste motie van wantrouwen. De voormannen van SP, Amersfoort2014 en Lijst Molenkamp ronkten als klassieke vakbondsleiders. Schande! Het CDA was véél milder met een motie waarin de wethouder werd verzocht zich aan zijn elementaire informatieplicht te houden. Die motie haalde het. Hoewel de situatie volgens Amersfoort2014 eigenlijk ‘te triest voor woorden’ was. ,,In deze motie wordt de wethouder gevraagd zich aan de wet te houden. Hebben we daar een motie voor nodig?’’
Een klus voor Mark Rutte
Buiten de raadszaal was Buijtelaar echter nooit bang om pers en burger te woord te staan. Hij gaf als enige wethouder uit eigen initiatief zijn 06-nummer aan uw raadsanalist. Hij kon zaaltjes vol boze burgers van repliek dienen. Hij discussieerde losjes mee bij de genoemde podcast. Hij schreef op persoonlijke titel een uitgebreide reactie onder een Stadsbron-artikel (www.destadsbron.nl/nl/Ruiskamphorst. Zo’n reactie hoef je niet te verwachten van wethouder Fatma Koser Kaya, die op papier de cultuur in haar portefeuille heeft en in De Stadsbron toch herhaaldelijk de wind van voren kreeg.)
Dergelijke communicatie ging hem makkelijk af dankzij zijn dossierkennis. Buijtelaar was hier niet alleen elf jaar wethouder, maar ook een van de langst zittende politici van Amersfoort. Hij kent nog de details van besluiten die werden genomen toen het gemiddelde raadslid nog niet in de politiek zat. Die raadsleden zullen hun licht moeten opsteken bij hun voorgangers, of de voorgangers van die voorgangers.
Al die dossierkennis moet Buijtelaars opvolger zich op de een of andere manier zien eigen te maken. Dat lijkt een onmogelijke klus. Net als het oppakken van het dossier-Vahstal. En het dossier-rondweg, inclusief de geëiste openheid. Wie even carrière wil maken in de politiek, kan beter wat anders gaan doen. Amersfoort zoekt een troubleshooter, een rampenbestrijder en een schaap met vijf poten. Misschien een klus die Mark Rutte - met de geleerde lessen over openheid - nog nét aan zou kunnen.