Sinds kort is kieskompas.nl weer in de lucht voor de gemeenteraadsverkiezingen op woensdag 16 maart 2022. Geïnteresseerden kunnen aan de hand van 30 stellingen beoordelen welke partij het dichtst bij de eigen opvattingen staat. Het gebruik van dit soort hulpmiddelen wordt steeds groter. Veel zwevende kiezers laten hierdoor hun stem bepalen. Het zijn stuk voor stuk mooie stellingen van grote problemen zoals hoogbouw, stadhuis en Westelijke Rondweg tot minder groot zoals afschaffing hondenbelasting en vuurwerkverbod. Door dit brede palet van stellingen valt er voor iedere burger wat te kiezen om zijn/haar stem te bepalen.
Belangrijkste probleem ontbreekt
Maar wat ontbreekt in de stemwijzer, is misschien wel het belangrijkste probleem van de gemeente Amersfoort in de komende periode. Dat is het tekort aan geld.
In de brief die wethouder Stegeman van financiën op 30 november 2021 aan de gemeenteraad stuurde, schreef hij immers dat de huidige begroting voor 2022-2025 een tekort laat zien.
‘Daarnaast is een aantal belangrijke opgaven op dit moment incidenteel gedekt en daarmee nog niet bestendigd in de begroting. Het gaat om opgaven als de energietransitie, Deltaplan Wonen, minimabeleid, klimaatadaptatie, boa’s, woonoverlast, circulaire economie en ondermijning.’
Dit betekent dat het geld voor deze opgaven komt uit extra tijdelijke middelen. Dat brengt een risico met zich mee: het zou zomaar kunnen dat deze extra financiering stopt. Zie het als het financieren van je vaste lasten met inkomsten uit de toto. Het kan goed gaan, maar er is ook een groot risico dat het fout gaat en dan kun je de vaste lasten niet meer betalen. De wethouder vervolgt: ‘Het is daarom aan een nieuwe raad en college om te bepalen hoe deze opgaven ook na 2023 verwerkt worden in de begroting:…’
40 miljoen
De wethouder schat dat er zo’n 20 miljoen euro nodig is om de plannen uit te voeren. Maar om voldoende ruimte te hebben om politieke keuzes te maken, wil hij dat het college en de raad op zoek gaan naar 40 miljoen euro. Hij zegt daarbij wel dat de hoogte van dit bedrag onzeker is, maar de essentie van het verhaal is dat elke nieuwe ambitie van het nieuwe college ten koste gaat van bestaand beleid.
‘De verwachting is dat de genoemde uitdagingen en maatregelen wel om stevige keuzes en moeilijke afwegingen zullen vragen’, vervolgde de wethouder in de brief. ‘Het is aan de volgende Raad en College om beleidskeuzes te maken over ambities en eventuele ombuigingen aan de hand van de uitkomsten van deze verkenningen.’
Risico
Hoe staat het met de gemeentefinanciën welke risico’s kleven er aan de zogenoemde weerstandsratio? De weerstandsratio geeft aan hoe hoog de reserves moeten zijn om onverwachte tegenvallers binnen de begroting te kunnen opvangen. Voor particuliere huishoudens heeft het NIBUD bijvoorbeeld berekend dat je minimaal 3 maandsalarissen op je spaarrekening moet hebben om onverwachte tegenvallers (kapotte wasmachine) op te vangen. De gemeenteraad heeft bepaald dat de weerstandsratio tussen de 1,2 en 1,5 moet liggen.
In 2018 ontving de gemeente Amersfoort (op basis van de begroting) ruim 464 miljoen euro, hoofdzakelijk via het Gemeentefonds, maar gaf ruim 1 miljoen meer uit. Inmiddels is het verschil tussen inkomsten en uitgaven groter geworden: ruim 5 miljoen. Om de ambities van de huidige coalitie te realiseren heeft zij ruim 37,5 miljoen ingeteerd op de reserves.
Niet nu al in de problemen
De weerstandsratio wordt in alle gemeenten berekend en kent een bepaalde normering. Een weerstandsratio tussen de 1,0 en 1,4 geldt als voldoende, en tussen de 0,8 en 1,0 als matig.
De gemeente mag hier de komende paar jaar van afwijken. Dat komt door een amendement van het CDA (2021-076A). Met uitzondering van Amersfoort2014 stemden alle partijen daarin mee. Hiermee is voorkomen dat de gemeente nu al in de problemen gaat komen, want de meerjarenbegroting laat tussen 2022 en 2025 een aflopende weerstandsratio zien van 1,1 in 2022 naar 0,7 in 2025.
De keuze voor de nieuwe hoogte van de weerstandsratio wordt bij de nieuwe raad gelegd. Er is werk aan de winkel. Dit verklaart natuurlijk ook de haast die de wethouder heeft voor een ambtelijke werkgroep die de begroting gaat uitpluizen op mogelijke onderdelen om op te kunnen bezuinigen.
Als de gemeenteraad bijvoorbeeld instemt met extra financiering voor de Westelijke Ontsluiting zal dat ergens bezuinigd moeten worden. De hoop is natuurlijk dat met de bezuiniging van 40 miljoen dit leed verzacht kan worden, omdat er dan geld vrijkomt om aan de Westelijke Ontsluiting te besteden.
Kortom: er is weinig extra geld voor nieuwe, leuke dingen voor de mensen maar er zal eerder op andere onderdelen bezuinigd moeten worden. Maar waar gaat er dan bezuinigd worden? De ambtelijke werkgroep gaat op zoek naar onderdelen om op te bezuinigen, maar uiteindelijk is het de politiek die de keuzes moet maken. Met andere woorden: de raadsleden die bij komende de verkiezingen in maart gekozen worden. Waar gaan de partijen het geld vandaan halen? En zijn ze er transparant over? Analyse van de verkiezingsprogramma’s geeft het volgende beeld.
VVD
Het woord bezuinigingen komt in dit programma niet voor.
Zoeken met het trefwoord “ finan” levert 5 hits: op zoek gaan naar externe financiering om werk te maken van klimaatadaptie, vragen van financiering bij Europese onderzoeks- en innovatieprogramma’s om knelpunten op de arbeidsmarkt op te lossen (scholing werkzoekenden, aansluiting onderwijs). De VVD zoekt dus vooral buiten de gemeentebegroting naar extra gelden.
D66
D66 zegt expliciet niet te bezuinigen op toegankelijk (straat)kunst en cultuur. Verder vindt D66 dat de gemeente niet hoeft bij te dragen aan het oplossen van een regionaal of Europees vervoersprobleem (lees Westelijke Ontsluiting), ze willen een gezonde financiële buffer voor de komende 4 jaar. Het programma brengt de lezer in verwarring. Enerzijds wordt gezegd dat Amersfoort er financieel goed voor staat (pag. 52), om in de volgende paragraaf te zeggen dat de financiële toekomst van Amersfoort onzeker is, en dat er (mogelijk) geen geld is om onverminderd door te gaan met de uitvoering van het voorgenomen beleid. In ieder geval wil D66 niet de lasten van de burgers extra laten stijgen.
GroenLinks
GroenLinks benoemt ook geen concrete bezuinigingen. Wel dat als deze nodig zijn, dat dan de kwetsbare inwoners worden ontzien. GroenLinks wil een degelijk financieel beleid en streeft naar een weerstandsratio tussen de 1 en 1,5. De sterkste schouders zullen de zwaarste lasten dragen, is het principe van deze partij. Deze weerstandsratio van 1,5 is hoger dan de meerjarenbegroting en het aangenomen amendement en vraagt dus om nog meer bezuinigingen omdat er meer reserves moeten komen.
CDA
Het CDA wil geen bezuinigingen in de jeugdhulp en geestelijke gezondheid. Financiële middelen moeten zorgvuldig worden ingezet. De uitgangspunten voor het financieel beleid zijn: zorgvuldigheid, spaarzaamheid, transparantie en gematigde lokale lasten. Er moet een weerstandsratio zijn van 1,2 tot 1,5.
ChristenUnie
Publieke middelen zijn schaars, er zijn altijd meer wensen dan geld. De ChristenUnie wil bij bezuinigingen de posten die te maken hebben met de nood van individuele burgers, zorg, veiligheid, beheer en onderhoud van bestaande voorzieningen zoveel mogelijk ontzien. Er komt geen bezuinigingen op natuur- en milieueducatie. ChristenUnie staat voor efficiënt financieel beleid en het goed in beeld hebben en beheersen van risico’s voor de komende generaties. Ze streven naar een weerstandsratio van 1,2. Dit alles met oog voor de zwakkere.
SP
SP is uitgesproken over de bezuinigingen. In de eerste alinea van het verkiezingsprogramma wordt al kritisch gesproken over de bezuinigingen op de bewoners ten faveure van een paleis voor politici. De SP wil zuinig omgaan met gemeenschapsgeld. Ze willen niet investeren in politici of marketingmensen. Er mogen niet meer dan vijf wethouders komen en de inhuur van externe partijen moet worden beperkt. De financiële risico’s mogen niet afgewenteld worden op de Amersfoorters.
PvdA
Het woord bezuinigingen komt alleen voor in relatie tot de Westelijke Ontsluiting. De PvdA heeft zich ingezet voor het behoud van de financiële ruimte voor het sociaal domein. De grote financiële stroppen worden gerelateerd aan te weinig eigen ambtenaren en teveel externe inhuur. Maar dit is geen oproep voor bezuinigingen op het aantal ambtenaren, maar om te zoeken naar een betere balans tussen interne en externe medewerkers.
Amersfoort2014
Deze partij heeft als enige plannen waar ze wél op wil bezuinigen: op bestuurskosten, externe inhuur, het gemeentelijk apparaat (minder regels, minder ambtenaren), en op organisaties of bedrijven die werken voor de gemeente en veel subsidie ontvangen. Amersfoort staat er erg slecht voor, zegt deze partij: de reserves zijn in de afgelopen periode bijna volledig verdampt. Reden tot grote zorg en extra zorgvuldigheid. De partij wil de controles op de uitgaven intensiveren, een zorgvuldig en transparant financieel beheer.
DENK
DENK vindt dat bezuinigingen op openbaar vervoer en het Sociaal Domein niet kunnen. Financiële opgaven in de toekomst kunnen gedekt worden door van de meest draagkrachtige inwoners van de gemeente iets meer te vragen. Ook van grote bedrijven kan meer gevraagd worden. Financiële opgaven zullen waar mogelijk gedekt worden binnen de bestaande begroting.
BPA
De Burger Partij Amersfoort rept niet expliciet over bezuinigingen, maar heeft het wel over teveel geldverslindende prestigeprojecten. Zij wil niet doorgaan met Westelijke Ontsluiting, en een nieuw Stadhuis.
Lijst Noelle Sanders
Deze partij wil niet dat de gemeente loketten gaat sluiten en diensten alleen digitaal via de website gaat aanbieden om kosten te besparen. Er moet meer inzicht komen over de bestedingen van belastingen en inkomsten.
PvdD
De Partij voor de Dieren doet voor de eerste keer mee in Amersfoort. Er mag niet bezuinigd worden op sterke, onafhankelijke, lokale media. Deze partij kiest voor een groene heffingskorting op de OZB, zodat het financieel aantrekkelijker wordt om te vergroenen. Hoewel het woord financiën/ financiële wel 18 keer voorkomt in het programma wordt verder niet gesproken over de gemeentelijke financiën.
Zwarte Piet is Zwart
Het programma van deze partij is nogal beknopt en spreekt niet over bezuinigingen of gemeentelijke financiën. De standpunten van verbod op externen, en andere salarisschalen voor de ambtenaren hebben wel gevolgen voor de gemeentelijke financiën.
Amersfoort voor Vrijheid en Jezus leeft
Deze partijen hebben niets opgenomen over (mogelijke) bezuinigingen en gemeentelijke financiën.
Wat is de opbrengst van deze exegese?
Geen enkele partij maakt duidelijk op welke wijze zij de weerstandsratio weer op het vastgestelde niveau van minimaal 1,2 wil krijgen. Uitspraken als ‘niet bezuinigen op het sociaal domein of de kwetsbare burger ontzien, minder ambtenaren’ zijn weinig specifiek en bieden weinig handvatten. Ook opmerkingen over ‘geen verhoging OZB’ of ‘geen hondenbelasting meer’ maken duidelijk dat er geen rekening gehouden wordt met de financiële situatie van de gemeente. Hetzelfde geldt voor alle extra wensen en verlangens die partijen hebben die geld kosten.
Blijkbaar leeft bij de partijen de opvatting dat het eerlijke verhaal niet verteld mag worden in een verkiezingsprogramma omdat dit stemmen zou kosten. De vraag is of dit waar is. In de landelijke verkiezingsprogramma’s wordt daar genuanceerder over gedacht en worden ook bezuinigingen genoemd. Het is dus jammer dat de kiezer minder serieus genomen wordt. Daarmee wordt de kans ontnomen om een goede inschatting te maken waar een partij voor staat en waar de prioriteiten liggen, ook als het gaat om bezuinigingen. Daarvoor is meer transparantie nodig dan nu wordt getoond. Wellicht valt er dan echt wat te kiezen!
Bekijk hier de stemwijzer die de Stadsbron maakte. Mét standpunten over bezuinigingen.