De huidige gemeenteraad heeft in maart 2022 een soort metamorfose ondergaan: achttien nieuwe raadsleden, drie nieuwe partijen en zeven nieuwe fractievoorzitters. Wat voor gevolgen heeft dit voor de manier van politiek bedrijven?
De nieuwe fractievoorzitters
Nieuwe raadsleden kunnen over het algemeen wat rustiger beginnen. Fractievoorzitters moeten vanaf het begin aan de bak. Van de dertien partijen zijn er zeven met een nieuwe fractievoorzitter. De meesten van hen hebben al wel raadservaring. Maar als fractievoorzitter opereren, vraagt een andere inzet. En voor sommigen is het dubbel spannend: de fractievoorzitters van de drie nieuwe partijen in de gemeenteraad: de Partij voor de Dieren, Beter Amersfoort en de Partij voor de Vrijheid.
Marjolein Perdok (D66): te strak in haar vel.
Bij D66 is de nieuwe fractievoorzitter Marjolein Perdok. Zij leidt een fractie van zes zetels waarvan er drie volledig nieuw in de raad zijn gekomen, een fractielid met raadservaring in een eerdere periode en een ‘oude rot in het vak’ die al zijn vierde periode is ingegaan. Als fractievoorzitter van de grootste raadsfractie en als grootste collegepartij, wordt zij geacht de kikkers in de kruiwagen te houden. Mijn indruk is dat zij daarvoor nog wat te strak in haar vel zit.
Tijdens het debat over de instelling van het vergaderen in commissies, zie https://www.destadsbron.nl/nl/Politiek_belicht_34_Raad_ga_aan_het_werk kon zij geen brug slaan tussen de partijen om tot een oplossing te komen. Het werd mede daardoor een debat tussen grote en kleine partijen. Tijdens een vergadering over de blaashal voor ALTA vloog zij uit de bocht. Zij zei dat haar handtekening onder het vorige coalitieakkoord stond én onder het huidige. Zij voelde zich aan beiden gebonden. Dat is een vreemde redenering. Waarom sluit je dan een nieuw akkoord? Zeker als het nieuwe akkoord, met betrekking tot het betreffende onderwerp, haaks staat op het oude. De komende jaren zullen voor haar nog wel een leerproces zijn.
Marjolein Perdok (D66) tijdens ALTA-debat (foto via internet)
Bram Leeuwenkamp (GroenLinks): zoekt het debat, niet de confrontatie.
Bij GroenLinks is ook een nieuwe fractievoorzitter gekozen, Bram Leeuwenkamp. Hij heeft het wat makkelijker. In zijn fractie is slechts één nieuw raadslid. Alle andere leden van zijn fractie zaten de vorige keer al in de raad. Binnen zijn fractie zitten wel leden met een sterk ontwikkelde eigen mening. Dat zal wellicht binnen de fractie leiden tot stevige debatten. Ik ben nieuwsgierig of dat tot spanningen zal leiden. Hij vertelde mij laatst, dat hij minder polariserend wil optreden. Hij zoekt wel het debat maar niet de confrontatie. Desondanks zoekt GroenLinks nu wel wat meer het dualisme op en kijkt daarbij vooral naar de samenwerking met de kleinste coalitiepartner, de Partij voor de Dieren.
In het ALTA debat gaf hij haarfijn de verschillen tussen het oude en het nieuwe coalitieakkoord aan, waardoor hij zich juist niet gebonden voelde aan het oude akkoord. Er is in het nieuwe akkoord afgesproken om een langdurige sportvisie te ontwikkelen. Er moet daarbij gekeken worden naar juist meer duurzame oplossingen dan een hal voor slechts één vereniging. Hij vond daar de Partij voor de Dieren aan zijn zijde. De coalitie is op dit onderwerp dus verdeeld.
Jan de van de Schueren (CDA): is zijn debatteerlust effectief?
De nieuwe fractievoorzitter bij het CDA is Jan de van de Schueren. Zijn fractie bestaat uit raadsleden met ervaring. Er is slechts één nieuw raadslid en die heeft al langdurige ervaring als buitengewoon raadslid. Hij lijkt vooral te genieten van zijn nieuwe rol en zoekt juist wel de confrontatie en het debat. Hij heeft daarbij zijn pijlen vooral gericht op Amersfoort2014 en de SP. Hij verweet Menno Foussert (Amersfoort2014) in nogal harde bewoordingen het weglopen bij de onderhandelingen. Hij zoekt graag het debat met Hugo Kruyt (SP), die daar overigens evenveel van geniet. Het is wel leuk om naar te kijken, maar de vraag is of dit heel effectief is. Het kan leiden tot discussie binnen de coalitie als het debat te fors wordt aangezet.
Christian van Barneveld (Partij voor de Dieren): zoekt naar politieke ruimte.
De volgende nieuwe fractievoorzitter is Christian van Barneveld van de Partij voor de Dieren. Hij heeft slechts één medefractielid, dat maakt het makkelijker om een fractie te leiden. Tijdens de raadsvergaderingen is hij wat afwachtend. Hij is zeker niet de eerste die naar het spreekgestoelte loopt. Zijn partij heeft een forse slag geslagen met coalitiedeelname en het leveren van een wethouder. Hij zoekt naar de ruimte om de eigen politieke opvattingen duidelijk voor het licht te brengen. Een voorbeeld is de ergerlijke geheimhoudingsmentaliteit binnen de gemeente Amersfoort. Zijn partij stemde nog wel voor het geheimhouden van enkele documenten voor de Westelijke Ontsluiting maar diende ook een motie in om een onderzoek te starten naar álle geheime documenten. De motie werd unaniem aangenomen en het college moet gemotiveerd aangeven welke documenten écht geheim moeten blijven.
Hugo Kruyt (SP): een hogere gunfactor dan zijn voorganger.
De SP heeft eveneens een nieuwe fractievoorzitter, Hugo Kruyt. Hij zoekt het debat en schuwt daarbij niet om andere partijen te confronteren met stevige uitspraken. Tijdens een debat over jongerenhuisvesting noemde hij de vrije sector het grootste gedrocht van de kapitalistische markt. Tijdens het debat over de oplopende kosten voor het nieuwe stadhuis sprak hij over het paleis voor de politiek. Wordt hij daarover aangesproken, dan doet hij er een graag een schepje bovenop. Toch is zijn toon niet verzuurd en wordt hij binnen de raad wel gewaardeerd. Hij heeft een hogere gunfactor dan zijn voorganger en kreeg al enkele moties aangenomen. 
Noëlle Sanders (Beter Amersfoort): zal zij beleid kunnen aanpassen?
Beter Amersfoort ging de verkiezingen in onder naam van de lijsttrekker, Noëlle Sanders. Zij had de naam Beter Amersfoort ook geregistreerd. Na de verkiezingen ging zij onder die naam verder. Zij heeft als voormalig raadslid van D66 al de nodige ervaring. De vorige periode verliet zij die partij en ging zelfstandig verder. Zij richt zich vooral op onderwerpen die haar na aan het hart liggen. Ze neemt initiatieven om vergaderingen te organiseren, zoals onlangs over jongerenhuisvesting. Daarmee vestigt zij wel aandacht op het onderwerp maar het leidt niet vaak tot aanpassingen van beleid.
Tom Lamoen (Partij voor de Vrijheid): wordt zijn bijdrage samenhangerder?
De Partij voor de Vrijheid met Tom Lamoen als fractievoorzitter is een bijzondere partij. In de raad en overige vergaderingen is zijn bijdrage meestal beperkt. Hij is nog geen begenadigd spreker en komt daardoor niet altijd tot een samenhangende bijdrage. Hij is soms moeilijk te volgen. Hij pleit voor een beperkte overheid met weinig invloed.
Bij de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen gaf hij aan mee te doen aan de verkiezingen omdat een partij als Forum voor Democratie niet meedeed. De vraag was of dat zou leiden tot eenzelfde gedrag. Dat valt tot nu toe erg mee. Hij slaat een normale toon aan en zijn stemgedrag is niet erg afwijkend. Van het totaal aantal stemmingen (dat wordt keurig bijgehouden op de website van de raad) heeft hij 80% van alle raadsvoorstellen gesteund. Hij organiseerde een ronde voor meer invloed voor inwoners. Een motie hierover, ingediend samen met de SP, werd bijna unaniem aangenomen. Alleen GroenLinks stemde tegen.
Nieuwe raadsleden
Het totaal aantal nieuwe raadsleden is deze keer wel erg hoog. In totaal kwamen er 19 nieuwe raadsleden in de raad, bijna de helft. Sommigen waren al wel actief als buitengewoon raadslid of waren in een eerdere periode al raadslid. Ten opzichte van de vorige raadsperiode zijn bij D66 vier van de zes raadsleden nieuw. Bij de Christen Unie zijn dat zelfs drie van de vier. Bij de VVD zijn dat nu nog twee van de vier, maar volgende week verlaat een raadslid de fractie en zullen er drie van de vier raadsleden nieuw zijn. Daarbij geldt wel dat er sprake is van een tijdelijke vervanging voor de zieke Kees Kraanen.
Bij Amersfoort 2014 is 50% van de raadsleden nieuw. Dat geldt ook voor de PvdA en SP, die ieder een fractie met twee zetels vertegenwoordigen. GroenLinks en CDA hebben voor veiligheid gekozen en hebben slechts één nieuw fractielid in hun midden.
Voorzichtige start
De meeste nieuwe raadsleden kiezen voor een voorzichtige start. Bijdragen aan debatten zijn nog beperkt en vaak kort. Nog niet alle raadsleden hebben al een zogenaamde maidenspeech in de gemeenteraad gehad. Maaike Varwijk van Amersfoort 2014 was wel heel erg effectief. Bij haar maidenspeech wist zij gelijk een motie, voor een app die jongeren van informatie voorziet, unaniem aangenomen te krijgen. Ook Thomas van Eerden van dezelfde partij is nadrukkelijk aanwezig. Hij doet aan veel debatten mee en dient regelmatig moties in. Ik ben benieuwd of bij de komende begrotingsbehandeling, vanaf volgende week, de nieuwe raadsleden meer spreektijd krijgen. Het is interessant om te zien hoe zij zich dan kunnen manifesteren. In de overige vergaderingen van de gemeenteraad zien we de nieuwe raadsleden al wel optreden en vaak goede bijdragen leveren aan het debat. Naast de raadsleden zijn er nog de buitengewone raadsleden. Zij mogen wel meepraten tijdens de overige vergaderingen maar niet tijdens de gemeenteraadsvergaderingen. Partijen mogen maximaal twee buitengewone raadsleden benoemen. De meeste partijen maken daar gebruik van. De grotere partijen vaak met één buitengewoon raadslid, de kleinere partijen benutten de volledige mogelijkheid. Veel van deze buitengewone raadsleden zijn eveneens nieuw.
De afdronk tot op heden: inwerktijd nodig, zal de raad daadwerkelijk sturing gaan geven?
Het lijkt er op dat de huidige raad wat minder strak in het vel zit. De vorige periode was de tegenstelling tussen coalitie- en oppositiepartijen erg groot. De debatten waren regelmatig fel en er was weinig ruimte voor dualisme.
Tot nu toe is sfeer meer ontspannen. Coalitiepartijen stemmen zo nu dan onderling verdeeld, waardoor de uitslag niet altijd bij voorbaat vast staat. Voor oppositiepartijen lijkt er meer ruimte te zijn. Een nadeel van al die nieuwe raadsleden is, dat de dossierkennis niet altijd aanwezig is. Wellicht zijn er daarom zoveel informatieve vergaderingen en inwerkprogramma’s. Door al dat soort vergaderingen is er nog niet veel ruimte geweest voor inhoudelijke vergaderingen. De komende jaren zal moeten blijken of de raad daadwerkelijk sturing zal geven en het dualisme echt gaat leven.