In haar 25-jarige loopbaan als lichtkunstenaar heeft Tamar Frank, geboren in 1974, al veel objecten in de openbare ruimte gemaakt, maar nooit eerder een ‘monument’. In Amersfoort heeft ze zich uitgebreid verdiept in zowel de joodse geschiedenis als de plek en omgeving van het Borneoplein. Op de avond voor de omwonenden lichtte ze haar plannen toe.
In het schetsontwerp met als werktitel Licht van Herinnering wordt de nagedachtenis aan de ongeveer 400 Amersfoortse, joodse slachtoffers van de Holocaust tastbaar gemaakt in de vorm van spiegelende kubussen op palen met daarin een lichtbron.
De kubussen dragen geen namen, maar elke kubus staat symbool voor één van de slachtoffers. Op hun sterfdatum zal vanaf de avond ervóór het licht in de kubus gaan branden, zoals dat bij joden gebruikelijk is met het zogeheten Jahrszeitlicht. Aan het monument wordt een openbare database gekoppeld, waarin precies te zien is voor welke vermoorde joodse Amersfoorter op een bepaalde dag het licht brandt.
De objecten hebben verschillende ‘menselijke’ hoogtes, die verwijzen naar de verschillende leeftijden van slachtoffers. Ze komen in clusters bij elkaar te staan: families, stellen en eenlingen. Ze worden zo geplaatst op het gras dat mensen er tussendoor kunnen lopen. Op het eiland in de vijver wordt een baken geplaatst in de vorm van een spiegelende zuil. Het licht van deze zuil brandt constant, en is daarmee een symbool van het eeuwig licht dat ook in de synagoge brandt als herinnering aan de Holocaust.
Fysiek voelbaar
Frank wil met deze opstelling het aantal vermoorde joodse Amersfoorters ‘fysiek voelbaar’ maken en ze wil dat de plek de mogelijkheid biedt tot reflectie. “Het mag ook een hoopgevend gevoel geven. Het licht verdrijft de duisternis.”
De gemeente gaat de jongeren die nu ’s avonds vaak in het park op het Borneoplein rondhangen, proberen bij de voorbereidingen voor het monument te betrekken, en dat geldt ook voor de scholen in de buurt. Het is mogelijk, zo lieten vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap weten, dat bij het monument speciale herdenkingsbijeenkomsten gehouden worden, bijvoorbeeld op de nationale Holocaust-dag of aan de vooravond van de viering van het joodse Nieuwjaar. Ook is het denkbaar dat het Borneoplein op de jaarlijkse Dodenherdening van 4 mei een eigen plechtigheid krijgt.
Met de verdere voorbereidingen van het monument zal nog wel enige tijd gemoeid zijn. Burgemeester Bolsius liet aan de omwonenden weten dat zorgvuldigheid voor snelheid gaat. In het najaar zal een voorlopig ontwerp aan de buurt worden gepresenteerd.
Gedenkrol uit het zicht verdwenen
Amersfoort is een van de weinige steden in het land zonder joods monument. Er zijn wel een paar jaar geleden bij alle huizen van vermoorde joden en omgekomen verzetsstrijders struikelstenen geplaatst.
De Amersfoortse Raad van Kerken heeft in de jaren negentig een gedenkrol laten maken met daarop fraai gecalligrafeerd 330 namen van vermoorde joodse Amersfoorters, maar deze gedenkrol is in de loop van de tijd uit het zicht verdwenen en opgeborgen in Archief Eemland. Oud-deken Frans Zwarts van de Raad van Kerken en de Stadsbron hebben de kwestie van de verdwenen gedenkrol en het ontbreken van een joods monument aan de orde gesteld, waarna de gemeente uiteindelijk onder leiding van burgemeester Bolsius zelf plannen voor zo’n monument is gaan ontwikkelen. Daarbij wordt de gemeente bijgestaan door een adviescommissie met onder meer leden van de joodse gemeenschap. Frans Zwarts toonde zich aan het einde van de informatiebijeenkomst zwaar onder de indruk van het ontwerp. 'Kolossaal' noemde hij het, en: 'buitengewoon knap'.