Het College van Burgemeester en Wethouders van Amersfoort handelt in strijd met de wet door vragen van de oppositie niet of niet volledig te beantwoorden. Dat stellen bestuursrechtdeskundigen op basis van antwoorden van het college.
Ben Stoelinga van Amersfoort2014 is al lang bezig om opheldering te krijgen over een aantal Amersfoortse kwesties waarover, wat hem betreft, nog veel vragen open staan. Voorbeelden zijn onder andere de ondergang van Museum Oud Amelisweerd (MOA) in Bunnik, waar werken van Armando werden geëxposeerd. Het MOA ontving in zes jaar tijd 2,6 miljoen euro van de gemeente Amersfoort en ging in 2018 failliet. Waarom stak Amersfoort al dat geld in een museum in een andere gemeente? Al eerder wijdde De Stadsbron in maart 2019 een groot artikel aan de kwestie. Conclusie: de kunstenaar Armando werd in de watten gelegd door de gemeente Amersfoort. Overeenkomsten werden stapje voor stapje in zijn voordeel aangepast.
Om meer over de rol van de gemeente te weten te komen, stelde Stoelinga vorig jaar een reeks vragen op. Na maanden wachten werd tot zijn verbazing zo’n tachtig procent van zijn vragen afgedaan als niet te beantwoorden ‘onderzoeksvragen’.
Ook bij het stellen van vragen over de Westelijke Ontsluiting stuitte Amersfoort2014 op tegenstand. Wethouder Hans Buijtelaar verweet de fractieleden dat hun vragen vooral ‘politiek’ gemotiveerd waren: bepaalde fracties zouden vooral uit zijn op het vergaren van munitie tegen de rondweg.
‘Technische’ vragen over de rondweg zou het college voortaan behandelen als schriftelijke vragen. Dat betekent dat alle vragen op papier moeten worden gezet en dat raadsleden maar moeten wachten op het antwoord. Normaliter moet dat er binnen twintig dagen komen, maar in 2018 werd slechts dertig procent van alle vragen op tijd beantwoord. In 2019 was dat percentage gezakt naar twintig procent.
Hoe zit het nu precies? Hoeft een college bepaalde vragen inderdaad niet te beantwoorden. Om daar achter te komen stelden Menno Fousert (Amersfoort2014) en Rob Molenkamp (lijst Molenkamp) deze zomer een reeks vragen over de zogeheten ‘inlichtingenplicht’ van het college.
Op 29 juni 2020 kwam het college met antwoorden. In de Grondwet en de Gemeentewet staat dat de gemeenteraad het college controleert. Voor een goede controle is een voorwaarde dat de raad ‘tijdig en volledig’ door burgemeester en wethouders wordt geïnformeerd. Niet alleen hebben raadsleden het recht om inlichtingen te vragen, het college is verplicht die inlichtingen te verstrekken. Op die plicht is maar een uitzondering: als het verstrekken van die inlichtingen in strijd is met het openbaar belang.
College van B&W Amersfoort, juni 2018 Foto: website gemeente Amersfoort
Maar in zijn brief van 29 juni toverde het college een konijn uit de hoge hoed: het interpreteert de wet zo dat de inlichtingenplicht geldt voor de ‘gehele’ gemeenteraad en niet voor ‘individuele’ raadsleden. Met andere woorden als de gehele raad unaniem bepaalde informatie wil hebben, dan kan het college daar niet onderuit. Maar als individuele raadsleden vragen stellen ‘met een ander doel dan ten behoeve van de uitoefening van zijn taak’ dan geldt de Gemeentewet (artikel 169 -red.) niet.
Hier staat nogal wat. Het komt er feitelijk op neer dat burgemeester en wethouders kunnen besluiten dat een raadslid alleen maar vragen stelt om politieke redenen. In dat geval hoeven die vragen niet te worden beantwoord. Zo kan het bestuur elke kritische vraag afdoen als ‘politiek’ en een antwoord weigeren.
Mag dat? Om daar achter te komen zocht de fractie van Amersfoort2014 contact met Wim Voermans, hoogleraar bestuursrecht van de universiteit van Leiden. Medio juli liet hij Stoelinga per mail weten: ‘Het ziet er in ieder geval naar uit dat er in strijd met de wet wordt gehandeld.’
Omdat Voermans het te druk had, werd ook contact gezocht met Olaf Schuwer, een juridische consultant die vaak gemeenteraden bijstaat. Op 14 augustus kwam hij met een uitvoerige analyse die gehakt maakt van de opvattingen van B&W in Amersfoort. Ook hij stelt dat het college in strijd met de wet handelt. Volgens Schuwer heeft elk raadslid het recht om vragen te stellen aan het college dat vervolgens de plicht heeft om die te beantwoorden. En wel volledig.
De afgelopen maanden voerde het college een reeks redenen aan om vragen van Amersfoort2014 niet of onvolledig te beantwoorden. Zo werden vragen als ‘technisch’ bestempeld. Volgens Schuwer is dit een term die in de praktijk is geboren en gegroeid maar die die in de Gemeentewet niet is terug te vinden. ‘Naar mijn mening kan het niet zo zijn dat het college eenzijdig gaat bepalen of een vraag “technisch” is, of niet.’
Ben Stoelinga
Ook kreeg Stoelinga te horen dat zijn vragen buiten de scope van de Wob (Wet openbaarheid bestuur) vielen. Schuwer zegt daar over: ‘De Wob speelt ten principale geen enkele rechtstreekse rol in de verhouding gemeenteraad - college. Het college bewandelt de verkeerde weg door een vraag om inlichtingen naar de prullenbak te verwijzen met een enkele verwijzing naar de Wob.’
Ook van de stelling van het Amersfoortse college dat het recht van een raadslid op informatie niet onbegrensd is, maakt de bestuursrechtdeskundige gehakt: ‘De inlichtingen die een of meer raadsleden vragen moeten door het college worden gegeven. Tenzij dit zou leiden tot strijd met het openbaar belang.’ Dat laatste is volgens Schuwer alleen aan de orde als het gaat om de verstrekking van persoonlijke gegevens met ernstig nadeel voor de belangen van particulieren, de verstrekking van gegevens inzake kwesties die onder de rechter zijn en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.
Wat zijn de juridische mogelijkheden om het college te dwingen tot naleving van de wet? Hoogleraar Wim Voermans adviseert Stoelinga om ‘de handelwijze van het college voor te leggen aan de Commissaris van de Koning’. Een andere mogelijkheid is om het college via de civiele rechter tot een ‘andere werkwijze te dwingen’.
Schuwer is het niet met de hoogleraar eens. Hij stelt dat de Commissaris van de Koning pas kan worden ingeschakeld als de gemeente onbestuurbaar dreigt te worden. Ook een gang naar de burgerlijke rechter ziet hij niet zitten: ‘Die zal zich onbevoegd verklaren, aangezien er voor hem geen taak is weggelegd in geschillen over de toepassing van de Gemeentewet.’
Schuwer concludeert dat de fractie van Amersfoort2014 geen juridische dwangmiddelen heeft om het college van B&W tot een andere koers te dwingen: ‘Dit betekent dat u niet anders kunt dan bij herhaling en publiekelijk het college het verwijt maken dat hij stelselmatig voor zijn wettelijk vastgelegde inlichtingenplicht wegduikt en wegloopt.’
Wapen van Amersfoort
Amersfoort2014 wil op de korte termijn een Ronde organiseren over het advies van Olaf Schuwer en de opvatting van Wim Voermans. De partij heeft alle andere fracties opgeroepen om die Ronde met Amersfoort2014 voor te bereiden, omdat dit een belangrijke zaak is voor alle partijen en het transparant functioneren van de gemeentelijke democratie in Amersfoort. Ook wil de partij alle nog steeds niet beantwoorde vragen die zij heeft gesteld over MOA en de Westelijke Ontsluiting opnieuw indienen. ‘Dan moet de gemeente of elke vraag beantwoorden of, als zij dat niet doet, aangeven waarom het openbaar belang bij beantwoording wordt geschaad’, zegt Ben Stoelinga.