De gemeenteraad neemt de belangrijkste beslissingen. De raad geeft aan hoe de plannen op hoofdlijnen uitgevoerd moeten worden (de kaders). Bijvoorbeeld hoeveel geld iets mag kosten, of wanneer iets klaar moet zijn. De gemeenteraad kan een plan goedkeuren, verwerpen of veranderen. Ook kan de raad zelf een voorstel doen. Dit staat geschreven op de website van de gemeente Amersfoort.
Maar hoe anders is dit gegaan bij de transformatie van het bedrijven terrein Hoef West naar de gemengde woon- werkwijk Hoefkwartier. Het lijkt veel meer de omgekeerde wereld. De wethouder heeft bepaald en de raad is gevolgd. Dit blijkt uit een analyse van meer dan 100 relevante documenten over deze transformatie.
Het dossier van de Hoef kent een lange geschiedenis. Eerst werd groen omgezet in een bedrijventerrein met veel kantoorruimte. Eind vorige eeuw (jaren negentig) vond deze omzetting plaats maar al snel bleek dit kantorenterrein niet meer in de smaak te vallen van de werkgevers. Begin deze eeuw werd al veel langdurige leegstand aangetroffen en de geesten werden rijp gemaakt om kantoorruimte om te zetten in woningen.
In 2019 neemt de raad het besluit om de Hoef West te transformeren naar een gemengde wijk met woningen en bedrijven. In het aangenomen raadsvoorstel (ingediend door de wethouders Stegeman en Janssen) staat te lezen:
De Hoef-West te transformeren naar een duurzaam, levendig en gemengd stuk stad. De ambitie is de huidige werkgelegenheid op de Hoef te behouden, het onderwijs uit te breiden en circa 2.500 woningen toe te voegen met de benodigde bijbehorende voorzieningen.
Andere cijfers
Op basis van deze kaders gaan de wethouders dus aan de slag. Af en toe duikt het getal van 2.500 woningen op in de ambtelijke stukken. Maar in het raadsvoorstel ‘Startnotitie bestemmingsplan 4 projecten stationsgebied de Hoef-West dat in oktober 2020 ter besluitvorming aan de raad wordt voorgelegd, staat in plaats van circa 2.500 de tekst minimaal 2.500. Dit is duidelijk een verruiming van het kader dat de raad een jaar eerder had vastgesteld. Maar het gaat nog verder.
In de RaadsInformatieBrief (RIB) 2020-108 schrijven de wethouders Tigelaar, Stegeman, en Buijtelaar dat zij bij het Rijk een subsidieaanvraag gaan doen in het kader van de 2e tranche woningbouwimpuls. Voor de Hoef gaat het om een bedrag van 7,5 miljoen. Er wordt geen melding gemaakt van een tegenprestatie voor de gemeente betreffende het aantal te realiseren woningen. Een RIB is volgens de gemeentesite een document waarin het college de raad alle noodzakelijke informatie geeft om zijn taken goed te kunnen uit oefenen.
Begin 2021 wordt de aanvraag voor de Hoef goedgekeurd. In het Collegebericht (2021-043) van 19-2-2021 komt wethouder Tigelaar met deze mededeling en voegt daaraan toe dat er tenminste 2.900 woningen bijkomen en dat gekeken wordt naar mogelijkheden om dit aantal te verhogen. Een collegebericht is bedoeld voor actuele informatie van het college aan de raad. Het is dus zeker geen officieel raadsvoorstel.
Maar tegelijkertijd verschijnt op de site over de woningbouwimpuls een interactieve kaart van Nederland met alle toegekende projecten. Daarop is ook de gemeente Amersfoort te vinden (project Hoefkwarier) met 4.220 woningen. Deze vermelding op de site leidt niet tot een reactie van de wethouder, maar wordt ook niet gecommuniceerd met de raad. De raad weet niet beter op basis van het collegebericht dan dat er tenminste 2.900 woningen bij komen.
Op 8 april 2021 verschijnt het toetsingsadvies over de Milieu Effectrapportage Hoef-West van de Commissie voor de milieueffectrapportage. Deze commissie signaleert dat er essentiële informatie ontbreekt, dat er onder meer onvoldoende inzicht is in alternatieven met een maximale invulling van de woon- en werkplekken in het gehele plangebied en de effecten hiervan op de omgeving.
De Commissie schrijft hierover verder:
De gemeente heeft De Hoef-West opgedeeld in ‘kavels’. Op twee kavels worden de plannen al uitgevoerd en voor drie kavels zijn al (anterieure) overeenkomsten afgesloten. Bij elkaar opgeteld worden op deze vijf kavels ruim 1.500 woningen gerealiseerd. Het valt de Commissie op dat, samen met andere plannen in het gebied, meer woningen gepland zijn dan het gestelde maximum van 2.500 woningen. En dan zijn niet eens alle kavels ingevuld. Binnen de huidige mogelijkheden van het bestemmingsplan is er in het oostelijk deel van De Hoef-West ruimte voor 5.000 arbeidsplaatsen. En in het westelijke deel lijkt ruimte voor bijna 4.300 woningen en 2.500 arbeidsplaatsen. Het is aannemelijk dat deze woningen er ook daadwerkelijk komen.
De conclusie is duidelijk, de gemeente Amersfoort rekent met de verkeerde getallen. Of toch niet? Het genoemde aantal van 4.300 woningen ligt dicht bij het genoemde aantal op de website van woningbouwimpuls, en dit getal zal niet zomaar verzonnen zijn door de ambtenaren van het Rijk.
Ondertussen blijft het getal van 2.500 een eigen leven leiden. In de vergadering van 13 juli 2021 noemt wethouder Stegeman bij de behandeling van de MER nog steeds dit getal.
Op basis van de adviezen van de Commissie komt de wethouder met aanvullende kaders voor het Hoefkwartier. Daar wordt voor het eerst richting de raad gesproken over 3.000 tot 4.000 woningen. (RIB 2021-118). Verder lijkt het dat de beperking in aantal woningen niet direct afkomstig is van het college maar ingegeven wordt door de specifieke omstandigheden, namelijk de verkeersgeneratie van maximaal 23.500 motorvoertuigen per etmaal.
Pas op 31 mei 2022 kan de raad een besluit nemen over de aanvullende kaders Hoefkwartier en wordt daarmee ook het aantal te bouwen woningen vastgesteld op 3.500 tot 4.000 woningen.
Tenslotte blijkt uit het raadsvoorstel ‘Instellen gebiedsexploitatie Hoefkwartier’ van wethouder Stegeman dat in de raadsvergadering van 31 januari 2023 is behandeld, dat de WBI subsidie uit gaat van realisatie van 4.250 woningen.
Wat valt op in deze tijdreeks?
Allereerst dat de raad weinig betrokken is bij de toename van het aantal te realiseren woningen. Hoewel soms gesproken is van ‘organische groei’ en ‘alles is nog niet in beton gegoten’ zou je vanuit het democratisch proces mogen verwachten dat de raad vaker (middels een RIB en/of raadsbesluit) zou worden geïnformeerd over het proces.
Ten tweede valt op dat het college bij de subsidie aanvraag niet handelt vanuit de toen opgestelde kaders. Het verschil tussen circa 2.500 en 4.220 of 4.250 is wel heel erg groot. In hoeverre had de wethouder (of hadden de wethouders) niet terug naar de raad gemoeten om de vastgestelde kaders bij te stellen? Waar heb je anders kaders voor?
Ten derde is het vreemd dat zelfs na toekenning van de subsidie niet het getal 4.220 wordt genoemd maar 2.900. Je mag toch verwachten dat de wethouder op de hoogte is van deze voorwaarden voor de woningbouwimpuls, zeker als je weet dat dit mogelijk grote financiële consequenties heeft.
Ten slotte lijkt het erop dat de MER de ogen van de gemeente heeft geopend over het aantal woningen dat gepland werd en de (on)mogelijkheden daarvan. Het verwijt dat er essentiële informatie ontbreekt zou het college en de organisatie moeten wakker schudden. Waren zij nog wel in control? En zo ja waarom dan niet eerder ingegrepen? Of werd er bewust gehandeld en hoopte men op een positief MER advies?
Vragen die ik niet kan beantwoorden, maar als burger van deze stad blijf ik wel met een katterig gevoel achter dat het proces niet transparant is geweest. En ik weet niet wie nu de kaders bepaalt?