Extra bezuinigingen op Programma Sociaal door nieuw stadhuis?
Dinsdag 26 september 2023 presenteerde wethouder Stegeman de meerjarenbegroting 2024-2027. Zoals altijd weer een lijvig stuk, 299 pagina’s vol voornemens, verantwoordingen en heel veel cijfers. Voor het gemiddelde raadslid, en zeker voor mij als volger van de raad, lastige kost. Gelukkig trekt de raad en het college er de tijd vooruit om alles toe te lichten en te doorgronden.
Het meest in het oog springend bij deze begroting is het mogelijke financieringstekort van 24 miljoen. Dit tekort ontstaat vooral vanaf 2026. Het college zoekt daarom naar structurele bezuinigingen (in het jargon ombuigingsvoorstellen genoemd) van 4% op alle programma’s. In deze begroting wordt al een berekening gemaakt. Voor het Programma Sociaal is dit becijferd op 13 miljoen, niet onlogisch omdat dit programma het merendeel van de uitgaven uitmaakt. Onder dit programma vallen onderwerpen als Jeugdzorg, armoedebestrijding, WMO, re-integratie en sport.
Tot zover weinig nieuws onder de zon, maar de situatie voor het Programma Sociaal staat toch al onder druk door de gekozen financieringsstructuur van het nieuwe stadhuis.
Financieringsstructuur
Om te voldoen aan de eisen van de raad (gelijke woonlasten oude stadhuis en nieuwe stadhuis) maakt het college gebruik van externe partners en horeca die ruimte zullen huren en daarvoor marktconforme huurprijzen betalen. Dit is immers een voorwaarde uit de wet Markt en Overheid. De externe partners zijn reeds gevonden en hebben al een intentieovereenkomst getekend. De bedoeling is dat dit later wordt omgezet in een langdurig huurcontract. Het betreft de organisaties UWV/ Werkcentrum, Indebuurt033, Stichting Sociale Wijkteams en Stadsring51. Al deze organisaties ontvangen nu al subsidie uit het Programma Sociaal, waaruit zij hun kosten betalen. Deze gemaakte kosten zijn in drie groepen te verdelen: gebouw (huur etc.), personeel (salaris etc.) en diensten (concrete hulp aan cliënten).
In de nieuwe constructie wordt de huur niet meer betaald aan derden (de -particuliere- huurbaas), maar gaat dus een deel van de verkregen subsidie weer terug naar de gemeente in de vorm van huur- en beheerkosten. Deze constructie is niet nieuw en wordt ook al toegepast bij Flint, Lieve Vrouw, Scholen in de Kunst e.d. Hoewel deze constructie niet verboden is, belemmert dit wel de transparantie in de begroting. Zo beklaagde zich een raadslid uit de vorige raadsperiode (2018-2022) over de hoge kosten van de muziekschool en het daarbij behorende budget. De vrije markt zou dit veel goedkoper kunnen. Het is te danken aan een oplettend ander raadslid (met historische kennis) die kon vertellen dat deze hoge kosten het gevolg waren van een eerder genomen raadsbesluit, waarvan we nu de consequenties moeten dragen.
Zolang de huur- en beheerskosten voor een ander onderkomen in het nieuwe stadhuis lager zijn dan de bestaande huur- en beheerskosten is er niets aan de hand. Maar is dit wel zo?
Wat ongeveer zeker is, is dat de bouwkosten voor het nieuwe stadhuis nog stijgen en daarmee ook de huurkosten. Er is een aanbestedingsronde geweest, maar over de uitkomsten is nog steeds niets gedeeld met de burgers van Amersfoort, wel met de raadsleden. Uit deze oorverdovende stilte trek ik de conclusie dat de kosten hoger zijn dan het al verhoogde budget, waar de raad mee heeft ingestemd.
Worst case scenario
Raadsleden willen graag heldere en duidelijke taal (zeker die van de commissie Omgeving) waarbij het college ook een worst case scenario durft te schetsen. Raadsleden achten zich prima in staat om zelf de juiste afweging van baten en lasten te maken en hebben geen behoefte aan verbloemend taalgebruik. Dus hier een worst case scenario: als alle rooskleurige ideeën niet uitkomen, wat dan?
Stel dat de nieuwe huur- en beheerskosten hoger uitvallen dan de bestaande, wie betaalt dan de rekening? Het college heeft hier al over nagedacht (dus houdt rekening met dit scenario) en schrijft (raadsvoorstel 1556531: Vervolgproces Toekomst Stadhuis) het volgende:
‘Mocht de huur die wij straks vragen aan 100% gesubsidieerde partners spanning opleveren tussen de subsidie en te leveren prestaties, dan zullen we daar t.z.t. passende maatregelen nemen. . . . De financiële dekking zal dan in eerste instantie zo veel mogelijk gezocht worden binnen bestaande budgetten in de gemeentelijke begroting van het deelprogramma Sociaal Domein (heet nu Programma Sociaal), in tweede instantie, als daar structurele ruimte zou blijken te zijn, in de structurele huisvestingskosten van het Huis van de Stad en tot slot de Algemene middelen.’
Maar het worst case scenario omvat nog meer. Een van de beoogde betalende partners is het UWV. Dit is een landelijke organisatie die subsidie ontvangt van de landelijke overheid. Niet ondenkbaar is (en dat is in het verleden ook al gebeurd) dat het UWV een pas op de plaats maakt als haar subsidie verlaagd wordt. Gezien de te verwachten tekorten op de landelijke begroting is dit een serieuze optie. Het UWV verhuist dan mogelijk niet naar het nieuwe stadhuis.
Ten slotte wordt ook nog gesproken over horeca binnen de muren van het nieuwe stadhuis. Het was niet alleen een wens uit de buurt, maar ook een advies van de architect om het stadhuis van meer waarde te laten zijn en nieuwe verblijfs- en ontmoetingsplekken in de wijk te creëren. Het is ongetwijfeld een aardige gedachte, maar heeft het ook realiteitswaarde? Een meer filosofische beschouwing of een overheid actief mag interveniëren in de vrije marktwerking laat ik graag over aan liberale fijnproevers. Ik beperk mij tot de constatering dat de wereld voor de horeca-exploitant er nu totaal anders uitziet dan enkele jaren geleden, toen dit idee werd geboren. De kosten voor kapitaal (inventaris etc.) en personeel zijn enorm gestegen. Het zelfde geldt voor de inkoop van goederen en dan natuurlijk ook de schaarste in personeel. Goed geschoold horecapersoneel is moeilijk te vinden.
Ik blijf het opvallend vinden dat de risico’s van een worst case scenario niet verder uitgewerkt worden. Het verschil tussen de bestaande kosten van externe partners en de nieuwe kosten moeten berekend kunnen worden. Immers, de wet schrijft voor dat een integrale kostenberekening gemaakt moet worden om aan te tonen dat er sprake is van marktconforme huur. Door dit nu te bepalen kan er een zinvolle discussie plaats vinden over gevolgen van de verhoging in de bouwkosten. Maar ook zouden de prijsstijgingen van alle andere zaken zoals meubilair e.d. in kaart gebracht moeten worden. Als dit scenario werkelijkheid wordt ontstaat er een extra tekort van minimaal 16 miljoen.
Door de gekozen volgorde van behandeling, eerst goedkeuring van de investeringen en pas daarna wie wat betaalt (uit welke programma worden de overschrijdingen betaald), is een zorgvuldige afweging van verschillende belangen niet meer mogelijk. Het is een salamitactiek: het bewust (in dit geval het college) opdelen van het onderhandelingsproces, wanneer verwacht wordt dat de andere partij ( hier de raad) niet akkoord zou gaan met het onderhandelingsresultaat, als dat in één keer zou worden gepresenteerd (Wikipedia). Op de voorgestelde manier weet ik al wie het kind van de rekening wordt (de cliënten afhankelijk van het Programma Sociaal), en dat gedurende de looptijd van deze financieringsconstructie (50 jaar ).