,,Dat vind ik leuk’’, reageert Louis de la Combé (69) op het voorstel hem te interviewen voor De Stadsbron. ,,Vooral ook omdat ik verder geen politieke ambities meer heb, geen belangen te verdedigen. Ik ben zelfs geen lid meer van de partij.’’
Na de politieke chaos in de PvdA Amersfoort na de zelfmoord van raadslid Ramon Smits Alvarez in oktober 2013, werd Louis de la Combé PvdA lijsttrekker voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014. Van maart 2014 tot december 2017 was hij PvdA-fractievoorzitter. Als raadslid bleef hij tot de verkiezingen in maart 2018. ,,Ik vind mezelf meer een partijideoloog dan een politicus. Af en toe vond ik het best leuk. En ego speelt ook een rol.’’
Louis de la Combé werd in 1952 geboren in Malang in Indonesië. Dat land werd eind 1949 onafhankelijk van Nederland. ,,Ik ben het jongste kind uit het tweede huwelijk van mijn vader, die 16 jaar ouder was dan mijn moeder. We waren Indische Nederlanders. Geboren en getogen in Indonesië maar allemaal met Nederlands paspoort. Mijn vader was een hoge ambtenaar bij de belastingdienst. Het gerucht gaat dat hij goed voor zichzelf zorgde. Wij behoorden tot de gegoede burgerij en hadden zes of zeven man personeel. Er was een kok, een chauffeur, een tuinman en ook kindermeisjes.’’
Lief, maar ook wel radicaal
Met de onafhankelijkheid van Indonesië werden Indische Nederlanders voor de keuze gesteld om te blijven en hun Nederlanderschap op te geven of om Indonesië te verlaten. ,,Wij en vierhonderdduizend anderen kozen voor een bestemming buiten Indonesië met behoud van Nederlanderschap. We kozen voor Nederland, maar ik heb ook familieleden in Amerika en Brazilië. Ik kwam hier in december 1955. We verbleven in pensions.’’ De la Combé’s vader overleed in 1958 in Beverwijk.
In de zomer van 1958 kreeg de familie een woning in Leeuwarden. ,,Dat is de reden dat ik 28 jaar in Friesland heb gewoond.’’
In Friesland voelde hij zich goed op z’n gemak. ,,Ik spreek ook Fries, heb Friese vrienden en familie. Ik trouwde met een Friese vrouw. Samen hebben we drie kinderen gekregen.’’ In Leeuwarden bezocht De la Combé de HBS. Daarna ging hij werken. Maar na een aantal jaren gewerkt te hebben, wilde hij studeren. Op 24-jarige leeftijd werd het sociale wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). ,,Met de onderzoeksvariant, kwantitatieve methoden en technieken. Ik was de eerste in mijn familie, die ging studeren."
Politiek werd hij in de jaren 70 aangetrokken tot de PSP. ,,Ik heb ook geflirt met PPR en CPN, maar dat vond ik helemaal niets, jaren vijftig dogmatisch. De PSP was lief, maar ook wel radicaal. Dat paste wel bij mij. Dingen moesten veranderen, maar dat mocht vooral niet met conflicten en geweld gepaard gaan.’’ Nog in Leeuwarden volgde de overstap naar de PvdA. De la Combé was er fractiemedewerker en had uitzicht op een verkiesbare plek op kandidatenlijst voor de gemeenteraadsverkiezingen. ,,Als ik niet naar Amersfoort was verhuisd, was ik raadslid geworden in Leeuwarden.’’
'Voor ik het wist zat ik in het bestuur'. Foto John Spijkerman
In 1986 verhuisde De la Combé naar Amersfoort. Hij kreeg er een baan in het opbouwwerk bij het Amersfoortse onderzoeksbureau Werkgroep 2000. Jim Schuyt, later Alliantiedirecteur, was er directeur. ,,We hadden samen gestudeerd, samen in het opbouwwerk gezeten in Leeuwarden. Ik was net afgestudeerd onderzoeker. Hij zei ‘Ik heb nog wat klussen waar jij een rol in kunt spelen. Kom eens langs’. Zo is het gegaan.’’ Als onderzoeker op het terrein van Volkshuisvesting/Ruimtelijke Ordening en Welzijn/Volksgezondheid bedacht De la Combé strategieën om gemeenschapszin te creëren in de nieuwe wijken die als paddenstoelen uit de grond schoten. Nederland groeide onstuimig, maar het ontbrak aan samenhang in de nieuwe wijken. ,,In Amerika noemen ze dat ‘community development.’’
De stille kracht
Zijn politieke bemoeienis met de PvdA Amersfoort begon nadat hij een ledenvergadering bezocht. ,,Ik kende wat mensen die bij PvdA zaten.’’ Van 2003 tot 2011 was hij bestuurslid. ,,Als je één of twee keer je mond opendoet, word je gelijk gevraagd voor bestuursfuncties. Voor ik het wist zat ik in het bestuur. In die functie voelde ik me eigenlijk wel prettig. Ik ben meer de stille kracht die dingen goed organiseert, en die conflicten oplost. Ik heb me nooit kandidaat gesteld in die tijd.’’
In 2012 voerde De la Combé als privépersoon actie tegen de toen aangekondigde duurzame renovatie van het stadhuis. De la Combé vond het onbestaanbaar dat er middenin een economische crisis 25 miljoen euro uit zou worden gegeven voor die renovatie. Hij wilde een referendum organiseren. ,,Met een flinke opknapbeurt zou je misschien voor tien miljoen klaar zijn. Ik heb 400 handtekeningen verzameld, voldoende om een referendum te houden, maar toen ging de gemeenteraad al om.’’
Het onderwerp ‘Renovatie Stadhuis’ werd over de verkiezingen heen getild.
Dat er nu toch een nieuw stadhuis komt bij het Trapezium begrijpt De la Combé niet. Het eerdere raadsbesluit het bestaande stadhuis duurzaam te renoveren ging van tafel. ,,In 2016 zou het maximaal 23 miljoen mogen kosten en nu zitten ze op 70 miljoen. Wat is dat voor prestigeproject? We wilden gewoon een goed kantoor dat voldeed aan de arbovoorzieningen. En heb je al die kantoorruimte wel nodig nu het thuiswerk een vlucht neemt?’’
Ramon Smits Alvarez
Dat De la Combé in december 2013 een rol ging spelen in de gemeentepolitiek, was een rechtstreeks gevolg van de lijsttrekkersverkiezingen die de PvdA-Amersfoort in oktober 2013 organiseerde. De PvdA-leden zouden een lijsttrekker kiezen voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014. Drie personen hadden zich gekandideerd: Wanda Dijkstra, Dico Kuiper en Ramon Smits Alvarez. Smits Alvarez kon rekenen op behoorlijke steun bij de PvdA-leden en leek een goede kans te maken.
Voor zijn werk was De la Combé in 2013 langere tijd in Oeganda geweest, maar hij was alweer in Amersfoort toen de lijsttrekkersverkiezing gehouden werd. ,,Ik had toen geen bemoeienis meer met de partij, behalve als kritisch volgend lid.’’ Toch wilde De la Combé voorkomen dat Ramon Smits Alvarez als nieuwe PvdA lijsttrekkerskandidaat gekozen zou worden.
Als PvdA bestuurslid had De la Combé al in 2006 te maken gehad Ramon Smits Alvarez. Tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 verspreidde Smits Alvarez kwalijke roddels over BPA-raadslid Hans van Wegen. De la Combé vond dat Smits Alvarez toen moest opstappen als raadslid. Dat laatste gebeurde in april 2006, maar de PvdA royeerde Smits Alvarez niet als partijlid, ook niet na een gerechtelijke veroordeling.
Vier jaar later stond Smits Alvarez opnieuw op de PvdA-kandidatenlijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2010. Met voorkeurstemmen werd hij opnieuw gekozen als raadslid. Dat Smits Alvarez in 2010 opnieuw op de kandidatenlijst stond, was tegen de zin van Louis de la Combé geweest. ,,Maar er zat een naïef bestuur dat hem vanuit een Griekse visie van ‘De mens is goed’ een nieuwe kans bood. Ik zei: ‘Ik vertrouw hem voor geen cent. Zet hem niet op de lijst’, maar hij kwam er toch op, op een lage plek. Maar ja, dan wordt hij meteen omhoog gestemd. Zo gaat dat.’’
Na zijn herverkiezing nam Smits Alvarez’ invloed binnen de PvdA snel toe. Hij was een belangrijk lokaal politicus die zich manifesteerde op de grote onderwerpen die toen speelden. En hij speelde als onderhandelaar een belangrijke rol bij de totstandkoming van een nieuw college in februari 2013, waarin de PvdA aanschoof met twee wethouders. ,,Het was iemand die altijd op en over de rand opereerde en eigenlijk vooral vanuit zijn eigenbelang handelde’’, vindt De la Combé. ,,Die wel handig was in het populistisch bespelen van het publiek maar altijd actief was met informatie vergaren en verspreiden. Iemand waarvan ik dacht ‘Die moet nooit de PvdA vertegenwoordigen, die staat echt voor alle dingen die ik verafschuw’.’’
Beschuldigingen
In een poging te voorkomen dat Ramon Smits Alvarez als PvdA-lijsttrekker voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 gekozen zou worden, vroeg De la Combé wethouder Rob van Muilekom zich ook te kandideren als lijsttrekker. ,,Maar Van Muilekom zei dat het te vroeg voor hem was.’’ Daarop besloot De la Combé zich twee dagen voor de sluitingstermijn zelf als lijsttrekkerskandidaat aan te melden. ,,Ik wilde helemaal geen fractievoorzitter of lijsttrekker worden. Ik dacht alleen maar ‘Ramon moet het niet worden’. Mijn enige drive was dat ik bang was dat Ramon gekozen werd.’’
De la Combé vertelt dat hij al vóór de lijsttrekkersverkiezing getipt werd dat er echt iets aan de hand was en dat de politie met Smits Alvarez bezig was. ,,Ik werd over Ramon gealarmeerd door bronnen in en rond de toenmalige fractie.’’ De beschuldigingen gingen over het lekken van de notulen van het functioneringsgesprek van burgemeester Bolsius eind december 2012 en over het onderzoek van de Rijksrecherche naar deze zaak. ,,Maar ook over zeer laakbaar gedrag in de privésfeer, een sociaal democraat onwaardig. Het probleem was ‘Er is geen bewijs. Er zijn geen bekentenissen of aangifte’. Als drie mensen het zeggen, kan het geen toeval zijn, maar dan is het nog geen bewijs. Ik kon niet zeggen ‘Ramon moet er niet in, want dat is een foute man’. Ik zei alleen ‘Ik wil het worden, want ik ben de beste’. Dat was natuurlijk flauwekul. Over het plunderen van de partijkas, werden mij pas later de feiten bekend. Tijdens de verkiezingscampagne kwamen we erachter wat hij had gedaan. Hij was heel raar bezig. Zowel persoonlijk als politiek heeft hij grote schade aangericht.’’
In oktober 2013 maakte PvdA raadslid Smits Alvarez een einde aan zijn leven nadat hij in een vreemd dubbelleven niet alleen de partijkas van de PvdA had leeggehaald, maar ook over het randje was gegaan in zijn manier van politiek bedrijven. De uitslag van de PvdA-lijsttrekkersverkiezing in oktober 2013, werd na de zelfmoord van Ramon Smits Alvarez nooit bekend gemaakt. ,,Ik vermoed dat Ramon heel hoog heeft gescoord’’, zegt De la Combé. ,,Hij lag goed bij een aantal mensen, was goed in PR en wist te lobbyen.’’
Grote schoonmaak
Nadat het schandaal in volle omvang bekend werd, moest de hele Amersfoortse PvdA partijtop opstappen: wethouder Rob van Muilekom, fractievoorzitter Edwin Hinloopen, afdelingsvoorzitter Marjet van Baggum en ook lijsttrekkerskandidaat Wanda Dijkstra. ,,Je moet een onderscheid maken tussen schuldig zijn en verantwoordelijk’’, vindt De la Combé. ,,Ze waren niet schuldig. Dat was Ramon, maar ze waren wel verantwoordelijk, want hadden onvoldoende toezicht gehouden. Wanda heeft zich er altijd tegen verzet. Dan zei ik: ‘Natuurlijk ben je niet schuldig, maar je bent wel verantwoordelijk. Jij had gewoon de jaarverslagen moeten inzien of laten vaststellen en hem daarop aanspreken. Dat is niet gebeurd. Dus ben je verantwoordelijk. Daar was zij het niet mee eens.’’
Maar was het terecht dat ze moesten opstappen?
,,Je kunt mensen ook schorsen voor een bepaalde periode. Eigenlijk werden ze van hun functie weggehaald. Zo hard gaat de PvdA met z’n eigen mensen om. PvdA-partijvoorzitter Hans Spekman heeft het geëntameerd. En Hans was ook een harde jongen. Het was niet onderhandelbaar. Een paar leden van het PvdA-hoofdbestuur kwamen hier zeggen hoe het moest en anders zouden ze de afdeling opheffen, geloof ik.’’ Lachend: ,,Ja, dat was ongeveer de boodschap. Zo hard werd het gespeeld. Ik denk dat de PvdA veel harder is dan andere partijen, die zijn meer vergevingsgezind. Die zetten mensen in de wachtstand en dan mogen ze terugkomen.’’
Binnengehaald als (ver)binder
In het vacuüm dat ontstond na de grootste bestuurscrisis die de PvdA-Amersfoort meemaakte, werd Louis de la Combé opeens serieus kandidaat voor het lijsttrekkerschap. In december 2013 werd hij door het PvdA-bestuur voorgedragen als lijsttrekker. De ledenvergadering stelde zijn kandidatuur vast. ,,Ik werd binnengehaald als (ver)binder. Dat is niet helemaal gelukt, maar het was wel mijn opdracht. Ik moest m’n ploeg samenstellen en het verkiezingsprogramma en ik moest de ploeg laten trainen. In een paar maanden moesten we ons voorbereiden. Het was echt heel hard werken. De ambitie om leider te worden heb ik nooit gehad. Anders had ik het wel eerder gedaan. Als het bestuur mij niet had voorgedragen, was ik het nooit geworden.’’
'Het sociaal domein is pregnant op de agenda gekomen'. Foto John Spijkerman
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 scoorde de PvdA vijf zetels. Ondanks een verlies van een zetel, werd de partij niet keihard afgerekend op de interne chaos van het laatste halve jaar. ,,Tegen de stroom in hebben we redelijk gescoord. We kwamen in de coalitie en mochten een wethouder leveren. Fleur Imming en ik hebben voor de PvdA goed zaken gedaan. Het sociaal domein is pregnant op de agenda gekomen. De reserve werd verhoogd tot 1 miljoen euro met behoud van de jaarlijkse storting van 590.000 euro. In mei/juni 2015 werd een reserve sociaal domein ingesteld om de risico’s in het sociaal domein op te vangen met een omvang van maximaal 10 miljoen euro.’’
De la Combé merkt op dat er in 2013 veel druk was van de grootste coalitiepartners dat de westelijke rondweg er moest komen. ,,Voor ons als PvdA gaf het veiligheidsaspect de doorslag. Binnen Europa is Nederland het enige land met veel treinverkeer en een groot aantal overwegen. De intensiteit op het spoor en van het wegverkeer neemt bovendien toe, waardoor de kans op ongevallen vergroot.’’ GroenLinks kwam in 2014 niet meer aan tafel bij de coalitieonderhandelingen. ,,Omdat ze toch wat moeilijker gingen doen over de westelijke ontsluiting. Dat was toch een heel hard punt, van met name de VVD, maar ook wel van D66 en de ChristenUnie. GroenLinks heeft het te hard gespeeld.’’ Voor de PvdA was het vinden van een goede balans tussen de economische, ecologische en leefbaarheidsaspecten bij de westelijke ontsluiting belangrijk. ,,Daarom is er 600.000 euro extra vrijgemaakt om de schade aan de natuur te compenseren en de weg op een goede manier in te passen.’’
Groeistuipen
De la Combé denkt dat Amersfoort last heeft van groeistuipen. Als groeistad heeft Amersfoort de laatste veertig jaar een explosieve ontwikkeling meegemaakt. ,,De bevolking van Amersfoort is bijna verdubbeld van 85.000 naar 160.000 personen.’’ Veel meer dan bijvoorbeeld Leeuwarden dat zijn bevolking in veertig jaar met maar 10.000 inwoners zag toenemen. ,,Het heeft geleid tot ‘wat vervreemding’ tussen bestuur, ambtenaren en de gemeenteraad aan de ene kant en de groeiende stad aan de andere kant.’’
Van de 700 Amersfoortse gemeenteambtenaren woont meer dan de helft in Utrecht en Amsterdam, constateert De la Combé. ,,Die hebben wel een thematisch-inhoudelijke verbinding, maar geen echte verbinding met de geschiedenis van de stad.’’
Dat Amersfoort groeistad was, werkte positief voor mensen die van elders in Nederland naar Amersfoort verhuisden. ,,Maar voor veel oud-Amersfoorters was het minder leuk. Zij moesten zich schikken.’’ Het leidt tot spanningen tussen de reeds aanwezigen en de nieuwkomers. Bij nieuwkomers denkt De la Combé dan niet alleen aan migranten. ,,Maar vooral over mensen die à la D66 plotseling binnenkomen en heel dominant aanwezig kunnen zijn in het bestuur, in de cultuur en het onderwijs. Goedgebekte mensen die weten hoe processen lopen en hoe ze snel binnen kunnen komen. Toen ik werd uitgenodigd voor deelname aan de coalitie-onderhandelingen in 2014 werd ik ietwat verrast door de doortastendheid en expliciete stellingname van met name - maar niet uitsluitend - de D66 partijleider [Pim van den Berg, JS]. Het zegt iets over politiek als vak, als ambacht waar je specifieke skills voor nodig hebt die je niet vanzelfsprekend in huis hebt.’’
Politiek zou wat bescheidener moeten zijn en wat meer meebewegen met de stemming in de samenleving, vindt De la Combé. ,,Want uiteindelijk ben je volksvertegenwoordiger. Als politicus zit je ergens tussen ‘smaakmaker of smaakbevestiger’ in. Kijk naar het gedram van GroenLinks over windmolens. Je gaat een techniek opdringen aan mensen die weinig fiducie hebben in techniek. De vraag is hoeveel je daarvoor moet opofferen, terwijl het waarschijnlijk maar een tijdelijke oplossing is.’’ Andere onderwerpen waarvoor hetzelfde geldt zijn het nieuwe stadhuis. ,,Wie wil dat? Wat heeft het voor nut? Een paar mensen vecht ervoor, maar je mag dat ook heroverwegen.’’
Naarmate hij ouder wordt, ziet De la Combé juist hoe belangrijk gemeenschapszin is. ,,Ik kijk anders aan tegen bijvoorbeeld kerken en dorpshuizen dan ik vroeger deed.’’ ‘Brandpunten van zekerheid’ noemt hij het in een snel veranderende wereld. ,,De vernieuwing moet je omhelzen, maar de waarden zoals solidariteit, gemeenschapszin vind ik universeel. Die waarden zijn ondergeschikt geraakt aan wat ik ‘het D66-proces’ noem, waarbij alles wat nieuw is goed is, omdat het nieuw is.
Ook de rol van opbouwwerk is totaal veranderd. Vroeger werd er meer geïnvesteerd in preventie en samenlevingsopbouw, merkt De la Combé op. ,,Waardoor mensen makkelijker aan het werk gingen of toch die schoolopleiding afmaakten en geaccepteerd lid van de samenleving konden worden. Nu zie je ze uit de boot vallen en dat kost dan tien keer zoveel met gespecialiseerde jeugdzorg of reclassering. Hier in Amersfoort wordt de helft van de begroting besteed aan het sociaal domein. Dat is werk en inkomen, uitkeringen, WMO en Jeugdzorg. Dat is 250 of 260 miljoen per jaar. Terwijl die verhoudingen vroeger anders lagen.’’
Grote ego's
Na zijn verkiezing als lijsttrekker en later fractievoorzitter vatte De la Combé zijn nieuwe rol serieus op. ,,Ik heb lange werkweken gemaakt en veel gedaan om de boel bij elkaar te houden. Vier jaar lang hebben we redelijk goed gepresenteerd, maar ik vond het wel tropenjaren. In de PvdA zitten veel mensen met grote ambities en grote ego’s. Ze hadden een mening en wilden dat hun mening jouw mening werd. Je moest je steeds verdedigen waarom je iets had gedaan. Vandaag ben je de bink, morgen ben je de lul. Dat is in het voetbal, maar ook in de politiek. Als je dan in kleine dingetjes mensen hun zin niet gaf, werd het een groot probleem.’’
Politiek is een moeilijk vak, vindt De la Combé. ,,Je doet het eigenlijk nooit goed. Je achterban verwacht dat je honderd procent van je verkiezingsprogramma gaat realiseren en je coalitiepartners hebben dezelfde opdracht. Dat gaat nooit samen. Dan kon je ruziënd over tafel gaan of kijken hoeveel ruimte je kunt creëren en dan ga je toch meer naar elkaar toe kruipen. ‘Je gunt mij wat op volkshuisvesting, gun ik jou wat op sociaal domein. Bouw jij wat meer huizen, gun ik jou wat op jeugdzorg’. Dat zijn de deals die gesloten worden.’’
Fractievoorzitter zijn is veel meer dan één of twee keer per week vergaderen. ,,Tussendoor heb je coalitievergaderingen, fractievergaderingen het presidium en allerlei ‘een plus eentjes’. Ik kon het goed vinden met Pim van den Berg. We zagen elkaar wekelijks. Dan bespraken we dingen. Dat deed ik met bijna alle wethouders. Bij de burgemeester kwam ik af en toe.’’
Politiek gezien is het belangrijk dat coalitiegenoten elkaar niet verrassen, betoogt De la Combé. ,,Maar je kunt best stevige discussies hebben. Ook met Hans Buijtelaar toen we in 2015 als gemeente onder curatele lagen. Het besluit van gedeputeerde Remco van Lunteren (VVD) om Amersfoort onder preventief toezicht te plaatsen, kwam voor de Amersfoortse coalitie als een donderslag bij heldere hemel. Dat heeft uiteraard tot stevige discussie geleid. Dan kun je het laten knallen, dan ligt de VVD eruit en moet er een nieuwe coalitie worden gevormd. Maar je kunt ook eisen stellen dat het voortaan anders moet. Pim van den Berg werd de facto naast Hans Buijtelaar gepositioneerd om de portefeuille Financiën op orde te brengen. Dat hoor je allemaal niet, maar zo gaat dat in de politiek.’’ De la Combé vindt het overigens knap dat Buijtelaar het 12 jaar heeft volgehouden als wethouder in Amersfoort. ,,Het is een man die heel veel heeft gedaan en grote verdiensten heeft en ook een aantal minder goede dingen heeft gedaan. Politiek is een moeilijk vak.’’
Youssef El Messaoudi
Het leiden van een fractie is niet altijd eenvoudig. Soms gedragen fractieleden zich als kikkers in een kruiwagen. Verschillen beperken zich niet alleen tot de inhoud, maar gaan ook vaak over botsende persoonlijkheden. Louis de la Combé was in 2013 gekozen als lijsstrekker om weer te zorgen voor binding in de PvdA. In dat laatst is hij niet helemaal geslaagd. Tijdens zijn raadsperiode stapte PvdA-raadslid Youssef El Messaoudi uit de PvdA en ging in mei 2017 als onafhankelijk raadslid verder. Na de verkiezingen kwam hij terug als raadslid voor GroenLinks.
,,Ik had de opdracht om te binden.’’ Met Youssef el Messaoudi lukte dat De la Combé niet. ,,Drie jaar lang is hij een ‘pain in the ass’ geweest. Het ging nooit over de inhoud maar altijd over omgangsvormen. Rare, agressieve buien, slaan met de deuren, ruziemaken met de burgemeester en met de eigen wethouder.’’
De la Combé vindt dat argumenten doorslaggevend moeten zijn in de politiek. Hij zegt zich vergist te hebben in El Messaoudi. ,,Ik heb hem nota bene zelf binnen gehaald toen ik nog bestuurslid was, heb ik hem voorgedragen. Nog steeds vind ik hem wel een talent, maar hij gebruikt dat talent niet altijd op de goede manier. Het gaat niet alleen om de spits, maar om het team. Dat idee vond ik bij hem onderontwikkeld en dat leidde tot allerlei vervelende discussies. Ik heb er verantwoording over moeten afleggen aan de ledenvergadering en er is een commissie bijeengeroepen om dat te bespreken.’’ Uiteindelijk is El Messaoudi uit de fractie gezet. ,,Zijn verhaal was ‘Ik stap zelf uit de fractie’, maar het oordeel lag er al. En toen meldde hij zich bij GroenLinks….’’
Baalgevoel
Met zijn vrouw had De la Combé al afgesproken dat hij niet voor een tweede keer fractievoorzitter zou worden. ,,Zij zei: ‘Daar word je geen beter mens van’.’’ Naast het opstappen van El Messaoudi als PvdA-raadslid was De la Combé teleurgesteld in Fleur Imming die toch geen lijsttrekker wilde worden. ,,In 2017 had ik een deal met de afdelingsvoorzitter en onze wethouder Fleur Imming dat zij de PvdA-kandidatenlijst zou aanvoeren.’’ Maar op het laatste moment trok Imming zich terug. ,,Zij wilde het niet, want ze wilde als lijsttrekker niet in conflict komen met haar collega wethouders. Dat gaf me zo’n baalgevoel. Toen had ik er helemaal geen zin meer in en heb ik de handdoek in de ring gegooid.’’
Een dag na de voor de PvdA dramatisch verlopen gemeenteraadsverkiezingen van 2018, waarin de partij slechts twee zetels behaalde, vertrok De la Combé voor een drieweekse vakantie naar Australië. ,,Ik heb daar een tijdje in een camper rondgereden. Geweldig. Het was afkicken, een soort cold turkey. Bij de afscheidsbijeenkomst voor de gemeenteraad ben ik ook niet geweest. Ik heb me nooit meer met politiek bemoeid, tot zeer recent.’’
Tegenwoordig is De la Combé partijloos, maar politiek vindt hij nog steeds heel belangrijk. ,,Omdat het over iedereen en alles gaat, dus ook over jou en mij en daarom moet je daar goede mensen hebben zitten, die belangen tegen elkaar kunnen afwegen. Je hebt de beste mensen nodig, maar je krijgt ze niet. De beste mensen zitten waarschijnlijk niet in de politiek.’’
Integratie
De teruggang van de PvdA was minder hard gegaan als Diederik Samsom in 2017 lijsttrekker was geworden, denkt De la Combé. ,,Ik was een fan van Samsom. Toen Asscher ook nog zo’n rare rol had gespeeld met die toeslagenaffaire, dacht ik ‘Het is wel mooi zo’. Nu ben ik politiek geïnteresseerd maar partijloos.’’
De sociaal democratie heeft een aantal zaken niet goed opgepakt, vindt De la Combé. Zoals het migratieprobleem. De la Combé denkt dat de PvdA te veel een bestuurderspartij is geweest en onvoldoende heeft geluisterd naar de mensen in de wijken. ,,Grote migrantengemeenschappen die afzonderlijke werelden vormen. De PvdA en GroenLinks zijn de discussie hierover uit de weg gegaan. De mensen in de oude wijken hebben de PvdA daarvoor afgestraft. We hebben te veel geleund op ons bestuurlijk verleden en te weinig gekeken naar waar onze machtsbasis ligt. Mensen met een uitkering zijn afgehaakt naar Forum, PVV of SP. De schoolmeesters zijn naar D66 gegaan.’’
Volgens De la Combé had de PvdA bij het onderwerp integratie meer naar het Canadese model moeten kijken, waarbij migranten geselecteerd worden. ,,De PvdA kijkt vooral hoe mensen zich comfortabel kunnen voelen, want ze zijn zielig. Dus geven we ze onderwijs in eigen taal en cultuur. Terwijl dat juist iets is dat je niet moet doen. Ik durf het te zeggen als Indische Nederlander. Mijn grote voordeel was dat ik de taal en cultuur kende. Als ik de taal en cultuur van Indonesië had geïmporteerd in Nederland, was ik nooit geaccepteerd geweest en hadden mensen me nooit begrepen. Wij waren in feite net zulke migranten als Turken en Marokkanen met één groot voordeel dat wij Nederlands paspoort hadden en de Nederlandse taal spraken.’’ Daardoor zijn er bij Indische Nederlanders ook weinig integratieproblemen, denkt De la Combé. Indische Nederlanders werden goed opgevangen in Nederland, vindt hij. Zij werden gezien als deel van de Nederlandse gemeenschap. ,,De houding was ‘’We gaan ze alles geven wat onze autochtone Nederlanders al hebben’. Binnen een paar jaar werden 400.000 mensen redelijk goed opgevangen en gehuisvest. En dat op een bevolking van toen 10 miljoen.’’
Integratie moet gaan over zowel het ‘ik als de anderen’, vindt De la Combé . ,,Het moet niet zo zijn dat ‘het ik’ alleen wordt bevestigd en dat ‘de ander’ alleen maar zit te geven. Ook in Amersfoort zie je mensen die hier al generaties lang wonen maar die voor hun eigen functioneren afhankelijk zijn van hun eigen kinderen en kleinkinderen, die wel een taal spreken die zij zelf nooit machtig zijn geworden. Het eerste wat ik zou doen is de taal leren. De PvdA durfde dat niet eerlijk te zeggen. Anderen hebben dat uitgebuit om ons om de oren te slaan. Voor een deel was dat terecht.’’
Contemplatie en hijgerigheid
,,Politiek is altijd een kwestie van lange adem en misschien past dat niet zo bij me’’, analyseert De la Combé zichzelf. ,,Ik was altijd idealistisch over politiek. Daar kun je mooie dingen doen en een betere wereld maken, maar het blijft mensenwerk. Je moet wheelen en dealen, mensen over de streep trekken, bondjes smeden. Politiek is een heel gek proces. De ene dag ben je er 16 uur per dag mee bezig, constant aan het communiceren met politici en bestuurders en de volgende dag ben je weg en is er niets meer.’’
In de privésfeer werd Louis de la Combé met zware tegenslag geconfronteerd. ,,M’n vrouw kreeg in 1995 borstkanker en overleed drie jaar later. Het was een langdurige chronische ziekte. Iedereen in de omgeving lijdt mee.’’ Na het overlijden van zijn vrouw in 1998 moest hij in z’n eentje drie kinderen opvoeden. Toen zij doodging, ben ik ook een stukje doodgaan en eigenlijk nooit mee helemaal de oude geworden. Je bent alleen maar bezig met overleven. Het heeft jaren geduurd voordat ik ergens weer een beetje plezier in kon hebben. Ik denk weleens wat zou er gebeurd zijn als ze was blijven leven. Waren we dan nog steeds bij elkaar? Zou ik dan nog steeds dezelfde persoon zijn geweest en dezelfde dingen hebben gedaan?’’
In 2007 ontmoette hij zijn huidige vrouw. ,,We zijn nu een samengesteld gezin met vijf kinderen en negen kleinkinderen. Ik ben een familyman en hou van vrienden en familie om me heen. Ik ben nu 69. Mijn vader is niet zo oud geworden, maar 58. Ik heb hem nauwelijks gekend. Mijn wens voor de toekomst? De komende 15 jaar hoop ik mobiel te blijven. Ik had vroeger drie motorfietsen, die heb ik weggedaan. Maar nu begint het toch weer te kriebelen…’’
Een paar keer heeft Louis de la Combé een deel van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella gelopen. Hij ontmoette in die periode zijn vrouw die dezelfde wens had om naar Santiago te lopen. Uiteindelijk deden ze het samen. Een groter contrast dan dat van de contemplatieve pelgrim en de drukke politicus, lijkt niet denkbaar. ,,Ik heb het niet vanuit katholieke overwegingen gedaan, maar ik ben wel iemand die veel alleen moet zijn, die de ruimte nodig heeft om na te denken. Politiek is veel te hijgerig. Daar is geen tijd voor.’’