Deel 2: Meepraten over de nieuwe wijk was een farce
In het najaar van 2001 ondertekent Jan Miggels een verklaring met de gemeente Leusden. Hiermee wordt officieel vastgelegd dat hij als bewoner van Leusden-Zuid mee mag praten over de vormgeving van woonwijk de Tabaksteeg. Nog geen jaar later geeft de Leusdenaar er de brui aan. ,,Het was een schijnvertoning.’’
Amper een half uur na de telefonisch gemaakte afspraak zwaait Miggels de voordeur open van zijn jaren-zeventigbungalow in het serene Leusden-Zuid. Hij oogt opgetogen. Eenmaal binnen gaat de 82-jarige voor naar de keuken, verontschuldigt zich en passant voor het boordevolle aanrecht, grist een paar mokken uit een kast en terwijl hij het koffiezetapparaat in werking stelt, zegt hij dat hij het afgelopen half uur in alle haast op zoek is gegaan naar documentatie over de Tabaksteeg. ,,Ik heb nog niet zo snel alles kunnen vinden, maar ik weet zeker dat ik alles op een laptop heb opgeslagen.’’ Miggels’ stem klinkt stellig. Sinds 1971 woont de voormalige werknemer van ingenieursbureau DHV (thans Royal Haskoning DHV) aan de Koningin Julianalaan grenzend aan de Tabaksteeg.
Foto: Marcel Koch
Ik heb hier een krantenknipsel uit de Amersfoortse Courant uit die periode met de kop: bewoner stapt woest uit overleg. Die bewoner was u.
Miggels terwijl hij zich kortstondig over het artikel buigt: ,,Woest is te dik aangezet, zo emotioneel was ik niet. Het was eerder een weloverwogen beslissing om uit het planteam te stappen. Van mij hoefde het niet meer. Ik herinner mij dat ik aanvankelijk helemaal geen trek had om deel te nemen, tenslotte slokt zoiets veel tijd en energie op. Maar beroepshalve had ik als projectmanager bij ingenieursbureau DHV voldoende ervaring met bestemmingsplannen, dus ik schatte zo in dat ik eventueel een zinvolle bijdrage kon leveren. Op verzoek van de gemeente heb ik destijds ingestemd om deel te nemen en de verklaring ondertekend.’’
Wat vond u ervan dat u een verklaring moest ondertekenen?
,,Apart. Verder heb ik er naar ik mij herinner weinig aandacht aanbesteed.’’
In de verklaring staat onder meer dat u niet met de media mocht praten.
,,O ja, dat was een mooie. Achteraf werd gezegd dat die passage er beter niet in had kunnen staan. Naar buiten toe werd later het beeld geschetst dat het college van B en W niet van de verklaring afwist.‘’
Schiet spontaan in de lach: ,,Natuurlijk was het college op de hoogte.’’
U was niet de enige bewoner van de Koningin Julianalaan die participeerde in het planteam?
,,We waren met vier bewoners vertegenwoordigd. Drie op persoonlijke titel, waaronder mijn persoontje, en één namens het wijkplatform Leusden-Zuid. We vormden een veelzijdig clubje met een hoofdcommissaris van politie, een financieel directeur van autodealer Pon en een voorzitter van stuurlieden van de grote vaart. Ikzelf was in die periode voor een Deens bureau nog deels werkzaam voor de Europese commissie voor onder meer de aanbesteding van infrastructuur van Tsjechië in Praag.’’
Na nog geen jaar had u er tabak van en stapte u uit het planteam?
,,Omdat we door de projectmanagement voor voldongen feiten werden geplaatst. Het was een schijnvertoning. Als bewoners zaten we er puur voor de show. Veel van onze opvattingen werden aanhoudend genegeerd. Of heetten niet in het zogeheten Start Programma van Eisen te passen. Op een gegeven moment werd onze inbreng zelfs buiten de notulen gehouden.
Nobel streven hoor, om bewoners mee te laten praten, maar dan moeten de bedoelingen geen primitief democratisch schijnproces zijn. Ons was toegezegd dat we op volwaardige wijze mochten deelnemen, zo stond het per slot van rekening beschreven in de verklaring, maar de praktijk was anders. Van gelijkwaardigheid binnen het team was geen sprake. Feitelijk hebben we er driekwartjaar voor joker bijgezeten.’’
Geeft u eens een voorbeeld?
,,Het tracé voor de busbaan was een hoofdzaak in de gehele planvorming. Als bewoners hadden we alternatieven aangereikt, maar de projectleiding zag geen aanleiding onze voorstellen in een nota aan B en W te presenteren.
Vervolgens wilden wij hierover de verantwoordelijke wethouder spreken, maar ook dat werd ons geweigerd. Uiteindelijk heeft de raad de wethouder daartoe gedwongen. In het onderhoud met hem werd ons te verstaan gegeven dat het tracé van de busbaan al een paar jaar voor wij in het planteam zitting namen, was vastgesteld. Dat was voor mij de druppel om er direct uit te stappen. Het was helemaal niet de bedoeling dat wij op hoofdlijnen zouden meepraten.’’
Foto Dennis Polman (www.dennisartfotografie.nl)
U had als ik u zo beluister geen hoge pet op van de projectleiding?
,,Niet bepaald nee. Ik verbaasde mij ook zo over de rapporten die de projectleiding schreef. Aan de opbouw van rapporten kun je snel het niveau inschatten.’’
Hoe bedoelt u?
,,De rapporten die de projectleiding schreef begonnen steevast met conclusies. Op die wijze manipuleer je de lezer.’’
Na een korte stilte: ,,En ik zal je nog een voorbeeld geven over het niveau. Als er vergaderd moest worden, kregen we voorafgaand keurig een agenda toegestuurd. Een vast punt op de agenda was aangeduid als s, d, en r&r. Op de vraag door ons waar die letters voor stonden, gaf de projectleider als antwoord: seks, drugs en rock-‘n-roll. Dat moesten we zien als een lolligheidje van het management, maar ik vond het kenmerkend voor het onvolwassen kwaliteitsniveau bij de planvorming van locatie de Tabaksteeg.’’
Wat is uiteindelijk uw oordeel over de wijk Tabaksteeg?
,,Het is een verzameling van huizen met een slechte verkeersontsluiting. Een Heijmanswijk.’’
Hij verduidelijkt: ,,Ik heb de stellige indruk dat veel ambtelijke bestuurders er voor kiezen om voor hun carrière iedere verantwoordelijkheid bij de planvorming te ontwijken en aan de leiband van de aannemers en projectontwikkelaars - Heijmans in dit geval - te lopen. Mijns inziens is dat bij de wijk Tabaksteeg ook gebeurd. In hoeverre bedrijft een wethouder dan nog ruimtelijke ordening? In mijn ogen niet.’’ Merkt in het verlengde hierover op: ,,De projectontwikkelaars en onze risicovermijdende politici veroorzaken de voortdurende stijgende marktconforme woningprijzen.’’
Toen u de bungalow kocht in 1971 keek u vanuit de keuken eindeloos over de groene weilanden. Met de komst van de wijk is dat weidse uitzicht verdwenen, terwijl u de bungalow kocht in de veronderstelling altijd vrij uitzicht te hebben. Bent u gecompenseerd?
,,Ja, mij is planschade toegekend, maar het heeft wel vijf jaar geduurd voordat het geregeld was. Ik kreeg onder meer met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) de stukken op tafel waaruit bleek dat de zaak intern in de gemeentelijke juridische afdeling onbehoorlijk en onaanvaardbaar werd behandeld. Vervolgens is de zaak ordentelijk en fatsoenlijk afgewikkeld.’’
Nog geen uur na het gesprek gooit Jan Miggels een offertemap met documentatie door de brievenhuis. Op een inlegvelletje heeft hij geschreven: ter bevestiging van mijn uitspraken.
Projectmanager
Rob Hoksbergen is projectmanager Tabaksteeg van 2001 tot 2004. Namens de gemeente ondertekent hij de verklaring van bewonersdeelname aan het planteam Tabaksteeg. ,,De opzet was om een win-winsituatie te creëren, maar de opstelling van de deelnemende bewoners aan het planteam frustreerde de procesgang.’’
Was het college van B en W op de hoogte van de verklaring?
Hoksbergen: ,,Ja. Het was een bewuste keuze van het college om de bewoners bij de procesgang te betrekken. Gelet op het verleden, en dan doel ik op het felle verzet tegen de komst van de wijk, én de betrokkenheid van deze bewonersgroep vond ik het een logische keuze. Toenmalige wethouders Hans Gaillard en Kees de Kruijf zijn hier zeker in gekend.’’
Hoe verliep het proces?
,,Niet zoals we hadden verwacht. De bewonersgroep zat aan de vergadertafel met de intenties om de ontwikkeling van de wijk Tabaksteeg te voorkomen, maar dat was voor het ambtelijke planteam allang een gepasseerd station. Ik heb ze daar herhaaldelijk opgewezen.’’
De bewonersgroep in het planteam voelde zich niet serieus genomen. Hun zienswijze werd geminacht, vertelde een van hen mij.
,,Dat beeld heb ik niet, maar ik begrijp deze reactie. Het planteam was bezig om invulling te geven aan de opdracht van het gemeentebestuur: te weten een plan voor minimaal 800 woningen in de Tabaksteeg. De bewonersgroep had een andere doel. Nogmaals: zij wilde voorkomen dat de wijk ontwikkeld werd of de discussie voeren dat de wijk vooral veel kleiner moest. Bovendien wenste zij een groene bufferzone tussen Leusden-Zuid en de Tabaksteeg. Oftewel, deze bewoners waren vooral bezig vanuit hun eigen woonplek en agenda te redeneren - ‘wat zie ik straks vanuit mijn achtertuin?’ Vanuit deze bewoners begrijpelijk, maar daarvoor hadden we ze niet bij het planproces betrokken. Het verschil in doelstellingen maakte dat de samenwerking stroef verliep.’’
Uit wiens koker kwam die verklaring?
,,De verklaring is ambtelijk voorbereid door de projectleiding in samenwerking met de afdeling communicatie.’’
Waarom was deze verklaring nodig?
,,We waren van mening dat we als gemeente met de deelnemende bewoners spelregels moesten afspreken. We wilden als gemeente veel delen binnen dit planproces, maar het kon ook niet zo zijn dat voortdurend allerlei uitgangspunten door bewoners in het planteam ter discussie zouden worden gesteld.’’
Welke uitgangspunten?
,,Bijvoorbeeld betreffende het woningbouwprogramma, parkeernormen of grondwaardes. Die waren binnen het planteam niet meer bespreekbaar omdat het politieke keuzes betroffen.‘’
Had dat niet beter vastgelegd kunnen worden in de verklaring?
,,Nee, je kunt in het begin van een planproces nog geen limitatieve opsomming van onderwerpen en uitgangspunten noemen.’’
De bewoners hadden een zwijgplicht naar de media, zo was vastgelegd in de verklaring. Wat was daar de reden van?
,,Wat in het planteam ter tafel werd gebracht, had nog de status van ambtelijk niveau. Om te voorkomen dat informatie eerder op straat lag dan bij de gemeenteraad en het college, is die zwijgplicht naar de media in de verklaring opgenomen.’’
Hoe kijkt u terug op de communicatie met de bewoners?
,,De gemeente stond volledig open voor communicatie met belanghebbenden en belangstellenden, met name die van Leusden-Zuid. Dat vond ik heel positief. In het plan van aanpak dat voor de ontwikkeling van de wijk was opgesteld, was ook duidelijk ingezet op communicatie. Wat betreft de deelname van de bewonersgroep aan het planteam kun je achteraf concluderen dat het niet veel heeft bijgedragen aan de inhoud van het plan.’’
Heeft u spijt van de verklaring en dat uw deze vier bewoners gevraagd had deel te nemen?
,,Nee, in het geheel niet. Het waren belanghebbenden en zij vertegenwoordigden een standpunt. Ze werden niet verplicht om deel te nemen aan het gemeentelijke planteam. Het was een uitnodiging, maar dan wel gebonden aan spelregels en afspraken. In het licht van de politieke context een hele logische aanpak.’’
Op de agenda van het planteam stonden steevast de letters s, d en r&r. Volgens een van de deelnemende bewoners stonden die letters voor seks, drugs en rock-‘n-roll.
,,Dat klopt. Het was het laatste agendapunt tijdens elke vergadering en ik had het agendapunt ook anders kunnen noemen bijvoorbeeld: ‘wat er verder ter tafel komt.’ Het was een poging om aan het eind van de vergadering nog onderwerpen met elkaar te kunnen delen die de moeite waard waren. Soms werd de vergadering op een leukere en meer ontspannen manier beëindigd dan dat die begon.’’
Na drie jaar zat uw werk erop?
,,Ja, in 2004 werd het Masterplan Tabaksteeg opgeleverd en is er een bouwplanning en een organisatiemodel voor de verdere ontwikkeling afgesproken. De contracten met bouwbedrijf Heijmans en de corporaties waren getekend en er werd een Gemeenschappelijk Exploitatie Maatschappij (GEM) opgericht. De planontwikkeling was inmiddels uit het planvormingsstadium en vervolgens rijp voor de feitelijke ontwikkeling en realisatie. Overall gezien kijk ik terug op een interessant, turbulent en nuttig planproces waaraan ik met heel veel plezier gewerkt heb.’’
Ben u tevreden over hoe de wijk is geworden?
,,Absoluut. Ik vind dat de wijk een duidelijke handtekening heeft. Het heeft een eigentijdse woon- en leefruimte passend in het bestaande landschap. De wijk kent geen brede aanvoerwegen en heeft intieme openbare ruimtes. Ik zou de wijk zeker geslaagd willen noemen.’’
Is er wat u betreft een belangrijke les te trekken uit de procesgang?
,,Niet specifiek. Ik zou het in de toekomst ook weer zo doen, maar dan wellicht op een andere manier georganiseerd. Bijvoorbeeld de bewoners te laten deelnemen in een klankbordgroep. Daarmee zitten ze niet bij de ambtelijke planteamleden aan tafel, maar kunnen ze vanuit de klankbordgroep reageren op stukken en plannen voordat ze bestuurlijk worden behandeld.’’
Foto Dennis Polman (www.dennisartfotografie.nl)
Wethouder
Kees de Kruijf is wethouder van 1994 tot 2006 in het college en in 2002 projectwethouder Tabaksteeg. Hij laat desgevraagd per mail weten dat hij zich de verklaring niet kan herinneren. Ook als we hem de verklaring toesturen gaat er geen lampje branden. De Kruijf wijst op het feit dat hij in 2002 projectwethouder was en de verklaring (van november 2001) wellicht met zijn voorganger is besproken.
Over de inhoud van de verklaring zegt hij: ,,Het heeft natuurlijk iets ongemakkelijks, zeker omdat er gesproken wordt over alle informatie die uitgewisseld wordt. Voor een deel van de informatie (prijzen, aanbestedingsgegevens, partijen met belangstelling voor uitvoering werk) kan ik me zo’n afspraak wel voorstellen. Als het in die zin besproken is in het bestuurlijk overleg, dan zou ik daarmee akkoord hebben kunnen gaan.’’
Oud-wethouder Hans Gaillard - ook hem mailen we de verklaring - weet zich het document nog wel te herinneren. ,,Al moest ik wel diep graven’’, laat hij telefonisch weten vanuit Son en Bruegel waar hij sinds 2003 burgemeester is. ,,Zo’n verklaring was voor de gemeente een compleet nieuw middel.’’ Hij bezweert: ,,Het is met de beste bedoelingen opgesteld. We dachten echt dat het een goede manier was om een aantal betrokken bewoners nadrukkelijk bij de voortgang van het proces te betrekken.’’
En over de zwijgplicht naar de pers zegt de oud-wethouder: ,,Je wilt niet dat alle informatie direct op straat komt te liggen. Als ik de verklaring nu lees, kun je het als monddood maken interpreteren, maar dat was geenszins de insteek. Of ik het vandaag de dag weer zo zou doen? Nee, dat denk ik niet. Ik zou eerder kiezen voor ontwerpateliers waar bewoners met ideeën en gedachten terecht kunnen.’’
Gaillard was in Leusden VVD-wethouder van oktober 2000 tot september 2003. De van oorsprong Brabander had ruimtelijke ordening kort in zijn portefeuille. Hij laat weten dat hij dus maar even van doen had met de Tabaksteeg. ,,Eerlijk gezegd was ik blij dat ik het los kon laten en dat had alles te maken met de stroperigheid waarmee het project zich voortsleepte. Ik herinner mij vooral een periode van talloze onderzoeken en procedures.’’ Not my cup of tea benadrukt hij. ,,Als je gezamenlijk iets beslist, moet je ook snel tot de uitvoering over gaan. Dat laat onverlet dat de Tabaksteeg voor de gemeente een moeilijke opgave was.’’
Enige jaren terug liet Gaillard weer even zijn gezicht zien in de Tabaksteeg. Hij zag een aantrekkelijke woonwijk. ,,Absoluut een aanwinst voor het mooie en welvarende Leusden.’’
Fotografie wijkbeeld: Dennis Polman (www.dennisartfotografie.nl)
Foto Jan Miggels: Marcel Koch (bewerkt door Dennis van der Heiden)