Amersfoort gaat investeren in cultuur. Waar liggen de kansen, wat zijn de huidige manco’s, en wat moet gekoesterd worden? Met het dossier culturele groeistad denkt de Stadsbron mee over deze vragen. In aflevering 3: de kijk van wethouder Fatma Koser Kaya.
'Men is altijd naar cultuur aan het kijken alsof het geen geld zou mogen kosten.' Dit zegt Fatma Koser Kaya, cultuurwethouder van Amersfoort. Nadat de stad eerder flink bezuinigde op de cultuurbegroting, waait er sinds de komst van deze D66-politica een frisse wind door de stad. Ze is innemend, betrokken en kan bij tijden, zeker ook bij de soms wat zeurderige vragen in dit interview, fel, maar altijd aardig, uit de hoek komen.
Dat kunst geld mag kosten, is dus volkomen logisch?
,,Net zoals een persoon die hier de draden komt trekken, of iemand die arts is, of iemand die lesgeeft: er wordt keihard gewerkt door mensen die je geestelijke welzijn oppeppen, die je gevoel geven van schoonheid, die je laten denken, discussiëren. Al die elementen zitten in kunst en cultuur en daar zitten mensen achter die ontzettend, keihard werken, elke dag opnieuw. Dat zijn niet mensen die de hoogste prijs vragen, maar ze willen wel goed betaald worden. Wij hebben de neiging om als samenleving te denken dat kunst en cultuur geen werk is, of dat daar geen zweet en tranen achter zitten en beseffen niet dat dat best beloond mag worden, en dat dat niet gratis is.’’
Maar, er zit natuurlijk wel een maar aan te komen. Amersfoort heeft extra geld voor cultuur, maar dat groeit niet aan de bomen.
,,Je mag van de overheid verwachten dat ze voor een stevige basis zorgt, maar het betekent inderdaad niet dat wij als overheid altijd de portemonnee hoeven te trekken, maar het betekent wel dat de samenleving kan bijdragen. Als jij op een terrasje zit en voor vijf euro een glas wijn bestelt, geniet je ook van de jazz die daar gespeeld wordt. Daar moet je ook aan bijdragen.’’
,,Het gaat erom, dat kunst belangrijk is en meehelpt om de sfeer in de stad te bepalen. Als ik een wijk inga, dan weet ik of in die wijk kunst en cultuur is of niet. Daar zitten altijd die makers, die out of the box-denkers, die culturele denkers, die zorgen dat er energie in zo'n wijk komt. Daarna komen de mensen die daarin willen investeren, en daarna komen de mensen die daar enorm geld mee verdienen. En vervolgens vergeten we dat die kunstenaars die die wijk hebben gemaakt, daar ook horen.’'
Met woorden strijden
Dat is landelijk een ding, maar zeker ook in Amersfoort. Er worden nogal wat broedplaatsen in rafelranden aan het grootkapitaal geofferd.
,,Daar moeten ontwikkelaars meer rekening mee houden. Ik kan daar heel boos over worden’’.
Maar heeft u die macht ook?
,,Ik heb daar geen macht in, maar ik kan wel met woorden strijden, en ik hoop dat u het ook opschrijft. Daar begint het mee. Dat mensen beseffen dat die fun-factor, dat nadenken, dat misschien ook wel geconfronteerd worden met allerlei maatschappelijke issues, die middels kunst en cultuur overgebracht worden, dat daar heel veel tijd en energie en liefde in zit, en dat daar mensen aan werken en dat die ook een plek horen te krijgen en niet als eerste weg moeten, omdat ze het niet meer kunnen betalen.’'
,,Er is dan een automatisme dat men zegt: dan moet de overheid maar zorgen dat dat wel betaald kan worden. Maar nee. Wij als gemeenschap hebben daar een taak in, en ook die projectontwikkelaar heeft daar een taak in. Hier groeit ook niet alles voor niets. Ik wil gewoon dat we een gezond cultureel klimaat hebben en dat dat bewustzijn in een stad, in een wijk, in een samenleving een cruciale plek heeft.’'
Behalve dit heel erg hard roepen, kunt u nog meer?
,,Ik draag dit niet alleen uit, maar ik probeer het natuurlijk ook in het Cultuurplan tot uitdrukking te brengen.’'
Een deel van het kunstbudget gaat op aan de huur die kunstenaars en instellingen weer terugbetalen aan de gemeente. En de afdeling Vastgoed praat meestal niet met de afdeling Cultuur.
,,Ik hoop dat we hier meer oog voor elkaar hebben. Daar helpt het bij dat we in deze stad wat kortere lijnen hebben en je sneller bij de afdelingen bent, zodat je problemen gezamenlijk kunt oppakken. Maar ik denk dat we veel te ouderwets denken dat als je het maar op gemeentelijk niveau oplost, het oké is. Als je echt die culturele sector weerbaar wilt maken, als je echt die culturele sector niet kwetsbaar wilt laten blijven, dan moeten we als samenleving eigenaarschap tonen. Als spelers in een wijk, als ontwikkelaars in een wijk. Die horeca-ondernemer verdient er ook aan als er een festival plaatsvindt. Dat is hoe we dat het beste kunnen aanpakken. Ik wou dat ik heel veel geld had, maar dat heb ik niet.’'
Utrecht is een kwartiertje verderop
Werd er door de kunstwereld tot nu toe te veel naar de gemeente gekeken als oplosser van alle problemen?
,,Je moet altijd een basis bieden als overheid. De bibliotheek is ontzettend nodig als basis voor opvoeding en ontwikkeling van je kinderen, net als Scholen in de Kunst muziekscholen, scholen, kunst en kinderen aan elkaar kan koppelen. Daardoor leren kinderen ook op een andere manier nadenken. Holland Opera heeft bijvoorbeeld een leerprogramma voor rekenen, zonder dat je op een ouderwetse manier met elkaar rekenrijtjes opzegt. Die hebben een prachtig programma, waardoor kinderen veel beter en veel sneller en veel speelser leren rekenen, vermenigvuldigen. Dus je zult altijd je basisinstellingen moeten ondersteunen. Maar zorg ook dat die basis door de samenleving gedragen wordt, en dat je er ook een kop op kunt zetten, waardoor de kwetsbaarheid in moeilijke tijden niet altijd speelt. Dat kunst en cultuur niet altijd op de laatste plaats komen.’’
Nu is er een hele brede basis in Amersfoort, maar er zijn geen HBO opleidingen meer. De kunstacademie is teruggesnaaid door Utrecht.
,,Utrecht is een kwartiertje verderop.’'
Maar als je kijkt naar Kampen: die stad is wezenlijk veranderd nadat de Kunstacademie, de Academie voor Expressie en de School voor Journalistiek daar weggingen. Met zo'n opleiding vestigen kunstenaars zich ook weer in de stad. Kunt u nog met de Hogeschool voor de Kunsten praten?
,,De Hogeschool Utrecht zit hier vlakbij, en we zouden erover kunnen praten, maar wat ik in Amersfoort zie, is dat heel veel makers en talenten hier al zijn. Het is alleen nodig dat ze ook plekken krijgen waar ze hun werk kunnen doen. Daar gaan we ook op inzetten, dat die jonge mensen ook zich kunnen ontwikkelen, waardoor broedplaatsen ontstaan. Dat hebben we als prioriteit benoemd. Een deel heb ik nog niet eens ontdekt, maar ze zijn er. Hun probleem is dat ze geen podium hebben. Daar moeten we wel aan werken.’'
Neem de Lieve Vrouw.
,,Nu komen we op de stip aan de horizon. Toen ik hier kwam werd door een aantal culturele instellingen het plan geopperd om een cultuurhuis van de stad te maken. Dat kan een stip aan de horizon zijn en ik vind dat de Raad daar nu al onderzoek naar moet doen. In die fase zitten we nu. Ik wil het niet onopgemerkt voorbij laten gaan, dat is niet mijn stijl.’'
,,De Raad heeft aangegeven dat de toekomst van Lieve Vrouw, Flint en Fluor belangrijk is, en een gaat er ‘ronde’ aan wijden, om daar verder over te praten. Daar begint het mee. En vervolgens ga je dat verder uitwerken als de Raad de input heeft geleverd en aangeeft hoe zij dat voor zich zien.’'
,,Er zijn natuurlijk nog andere stippen op de horizon, mensen en organisaties met wensen. Op een gegeven moment komt daar ook een financieel plaatje bij. Zo eenvoudig is het. Dan kun je dus maar beter alvast je huiswerk opstarten om te kijken hoe we daar op termijn kunnen komen. Het zal niet in deze periode afgerond zijn, maar het is wel een mooie stap.’’
Eerst hun verhaal
En de musea. Daar moet ook wat mee.
,,Dan hebben we ook nog de musea. In eerste instantie is daar Collectiecentrum Nederland (CC NL) dat een intentieverklaring tekende met Amersfoort in C. De eerste tentoonstelling zal in 2021 plaatsvinden. In het rapport van onderzoeksbureau Noha staat de aanbeveling dat er een kans is voor Flehite als stadsmuseum. Ik denk dat instellingen als de musea, Amersfoort in C, moeten uitwerken wat hun kracht is. Dan zetten wij de stappen die daarbij horen. Maar eerst moeten de musea met hun verhaal komen.’'
,,Daar komt bij dat de komst van CCNL andere mogelijkheden biedt. We zijn nu onderzoek aan het doen voor het Rietveldpaviljoen. Dat moet nog een invulling krijgen. Dus langzaam gaan we steeds meer helderheid krijgen, en trechteren, en - vooral - keuzes maken: waarom doe je het?’’
Keuzes maken, volgens Patrick Nederkoorn gebeurt dat hier te weinig.
,,Ik ben niet van de lijn: ik heb al een idee en dit moet het worden en ik leg het u voor. Ik ben wel iemand die een keuze wil maken. Dan kun je ook beslissingen nemen. Vaak zijn die beslissingen in het verleden misschien minder goed gegaan, omdat er met een idee begonnen werd, in plaats van met de inhoud.’’
'Amersfoort is een regie-gemeente, zei Patrick Nederkoorn. Dat betekent dat je geen zware afdelingen van ambtenaren heeft, maar dat je reageert op wat het veld aanbrengt.
,,Ik geloof niet in van bovenaf opleggen. Dan wordt het niet gedragen en dan wordt het ook ingewikkelder om te kiezen. Je uiteindelijke keuze moet wel gedragen worden. Dat vind ik heel belangrijk. ik ben ingehuurd door Amersfoort en ik wil dat Amersfoort een brede culturele sector heeft die gedragen en gezien wordt door de samenleving, en die past bij een groeiende stad.’'
Hoeveel tijd heeft u daarvoor afgesproken? Vier jaar, acht jaar?
(Ze lacht luid) ,,Daar kan je niets over zeggen, want dat kan democratisch niet. Eerst wordt een Raad gekozen en daarna kom jij aan bod. Je gaat daar niet een voorschot op nemen. Dat vind ik echt niet kunnen, dus uw vraag aan mij is een hele foute!.’’
Die moet je zo nu en dan stellen. Maar er staat dus wel een stip aan de horizon voor over vier jaar?
,,Ja, daar ben ik voor ingehuurd.’’
Dat er meer staat dan er nu staat?
,,Er staat nu al heel veel, alleen moet het versterkt worden, verbreed worden, en de toekomst invulling geven, zodat, of ik hier nu over vier jaar nog ben of niet, die trein wel op de rails is gezet, en dat het begint te rijden, en je weet waar je wilt uitkomen.’’
Buitengewoon in gewoon zijn
De burgemeester heeft deze stad de meest gemiddelde…
(Slaat op tafel) ,,O, God…’'
...stad van Nederland genoemd.
,,Jullie zijn ook niet vernieuwend, he.’'
Ik hoorde hem pas net woensdag…
,,Wij zijn buitengewoon in gewoon zijn. We willen voorkomen dat je straks zelf weer iets als bestuur verzint wat helemaal niet gedragen wordt door de bevolking. Misschien zit dat in mijn DNA. Ik zit in een heel andere manier van politiek bedrijven. Het is niet: 'Wij vragen, u draait', maar 'Hoe gaan we datgene wat de stad nodig vindt mogelijk maken' en daar is inhoud altijd leidend in.’'
,,Een van de projecten die we hebben lopen is 'beter van Kunst'. Dat is een kunstproject dat we hier doen voor ouderen met dementie, parkinson, psychische of fysieke problemen. Daar is een dansprogramma voor opgezet. Ik sprak een van de oudere inwoners die daaraan meedeed, en die zei dat hij door dit project weer helemaal was opgeleefd, en dat zijn vrouw hem nu weer aardig vond. Ik heb zelf met die mensen gedanst, je moet eens zien hoe blij deze mensen worden, hoeveel scherper ze geestelijk en lichamelijk ervan worden.’'
,,Ze hebben weer zin in het leven, waardoor je eigenlijk heel veel zorgkosten bespaart. Maar hoe kijkt de zorgverlener daar naar? Kijk, ik kan het als project opstarten, maar ik zou het liefst willen dat dit soort prachtige projecten ingebed zijn. Dat ook fysiotherapeuten daardoor anders gaan denken en dit soort mogelijkheden ook benutten, naast hun reguliere behandelmethode. Zo'n zorgverlener zou veel meer moeten nadenken over wat voor ingrepen je nodig hebt om mensen verder te helpen, en dan ook over niet-medische ingrepen. Zorgverleners zijn daar heel ouderwets in. Ze moeten ook nadenken over hoe ze dit soort prachtige projecten in kunnen bedden. Daarover is nu nog niet eens een begin van een gesprek.’'
Hoe kun je daar als wethouder meer kracht aan geven?
,,Ik probeer wel met ze aan tafel te komen. Maar het is heel ingewikkeld om daar een gesprek over te hebben. Ik ben niet degene die zo'n instelling leidt. Zorgverzekeraars, daar wil ik best mee gaan praten, maar ook dit is iets wat eerst maar eens benoemd moet gaan worden. Dat we wat meer buiten de gebaande kaders gaan nadenken over hoe we kunst en cultuur breder kunnen inzetten, net als sport. Bij de een werkt sport beter, voor de ander muziek, of theater voor het welzijn en het weer zin krijgen in het leven. Daar kun je winst op halen.’'
Hoe zorgt u dat dit ook bij uw collega-wethouders landt?
,,Dit wordt breed gevoeld. We hebben het er vaak over, zeker ook omdat voor zoiets extra geld nodig is. Daar heb je dan ook die zorgverzekeraar nodig, die kan reageren op wat wij hebben laten zien. Zij moeten ook uit hun denkwijze treden en denken aan cross-overs.’'
,,Daarom bespreken we het hier en hopen we dat we steeds een stap verder komen. Uiteindelijk, als een van de spelers weigert, moet je kiezen of je door wilt gaan of niet. Maar eigenlijk wil ik niet in die situatie terecht komen. Ik wil dat zo'n zorgverzekeraar zijn verantwoordelijkheid neemt.’'