Amersfoort gaat investeren in cultuur. Waar liggen de kansen, wat zijn de huidige manco’s, en wat moet gekoesterd worden? Met een serie artikelen denkt de Stadsbron mee over deze vragen. In aflevering 2: de kijk van Friederike Weisner, directeur van Theater De Lieve Vrouw.
'Zijn wij alleen de toeleverancier van talent naar bijvoorbeeld Utrecht of Amsterdam of willen wij dat bloeiende klimaat ook hier faciliteren en behouden? Persoonlijk vind ik dat je dat laatste moet willen. Je moet reuring in de stad hebben.'
Friederike Weisner kwam naar Amersfoort om Theater De Lieve Vrouw door een moeilijke fase heen te trekken. De van oorsprong Duitse Weisner kan daarvoor bogen op een jarenlange ervaring als culturele beleidsmaker. Met haar directeurschap van De Lieve Vrouw keerde ze terug bij haar oude liefde: theater en film, maar neemt ze ook haar uitgebreide ervaring in het besturen mee. 'Om reuring in de stad te hebben moet er ook structuur en financiële backup zijn, zeker omdat je hier geen kennisinstellingen op cultuurgebied hebt. Daarom moet je het met instellingen, met particulier initiatief, het bedrijfsleven en de gemeente samen aanpakken.'
Woestenij
'Steden zijn enorm in ontwikkeling. We kunnen echt niet zeggen dat het bij Utrecht ophoudt omdat dat nu eenmaal de vierde stad van Nederland is en je je daarachter maar zelf moet redden. Er wonen veel te veel mensen in Amersfoort die met alles te maken hebben waar iedereen mee te maken krijgt, dus onze stad moet ook fit en gereed zijn om al die veranderingen aan te kunnen. Ook cultureel.'
Nu ligt er dus best wel een uitdaging. Weisner, die in Hilversum is blijven wonen omdat haar kinderen nog schoolgaand waren toen ze met haar baan in De Lieve Vrouw begon, merkt dat iedere ochtend als ze met de trein in de stad aankomt: 'Als je hier uit het station komt dan zoek je even waar het leven is. Je komt eerst door een woestenij van grote panden en mensen die daar om negen uur naar binnen stromen en daarna is het stil. Ik fiets na een voorstelling 's avonds laat weer terug naar het station en dan is er werkelijk geen mens op straat. Hier op de pleinen in de binnenstad is nog leven, maar zodra je over de stadsring bent, is het dood.'
Hoe tikt de stad?
'Daaraan voel je ook de afmeting van de stad. Ik fietste in het begin, als ik ergens in de stad een afspraak had, veel te ver, omdat ik de grootte van de stad nog overschatte.'
Wat ze niet overschatte, is de uitdaging die er ligt voor culturele instellingen als de hare. Ze ging direct aan het werk: 'Ik ervaar steden vaak, door te kijken waar het gebeurt. En dan gaat het niet zozeer om alleen de cultuur, maar ik kijk ook als bestuurder: waar zijn de netwerken, waar zitten de strategische partners, hoe tikt die stad? Als er geen universiteit, kennisinstellingen en studenten zijn is er toch een soort leemte. Dan is de vraag of die leemte wordt opgevuld door andere krachten. In Amersfoort zag je bijvoorbeeld een behoefte om op plekken als De WAR met kunst, wetenschap en innovatie aan de slag te gaan.'
'Ik denk ook dat het bedrijfsleven meer behoefte heeft aan onderling overleg. De ondernemersverenigingen zijn hier heel actief. Dat zijn dan ook de partijen waarmee we graag nog beter in contact mee komen. Dat is een deel van het umfeld waarin je beweegt als culturele instelling.'
Circulaires
Het ontbreken van een universiteit of hogeschool zorgt er volgens Weisner voor dat de behoefte aan kennis zichtbaar is: 'Je zult altijd als stad innovatief moeten zijn. Daar heb je verschillende creatieve geesten bij nodig, dus ook kunstenaars. Dat is toch een heel belangrijk potentieel? Dus dat moet je ook voeden, en niet alleen via grote instellingen. Niet alleen een groot theater, niet alleen een groot museum. Je hebt ook kleine initiatieven nodig, amateurkunst, educatie.'
Ze is blij dat die aandacht voor het kleine nu ook terug te vinden is in de onlangs vastgestelde Cultuurvisie: 'De stad neemt het tot zich. Maar ondertussen wordt er weer bezuinigd. Vanuit het rijk komt er een bezuiniging aan in alle gemeentes. Dat zijn de beroemde circulaires. Er is een miljardenoverschot bij het rijk, maar gemeentes moeten bezuinigen omdat het rijk minder heeft uitgegeven.'
Weisner doelt hiermee op de tegenvallende groei van het Gemeentefonds in 2019, waardoor bijna 300 miljoen minder te verdelen is onder de gemeenten, terwijl die wel steeds meer taken toebedeeld krijgen. 'Dat is natuurlijk te gek voor woorden. Net was hier in de gemeenteraad dat cultuurplan afgetikt, en op de volgende agenda stonden alweer bezuinigingen ter bespreking. Gelukkig heeft het College vrij snel gezegd: we komen nu niet aan cultuur, maar stel je voor! Er zijn nu wel weer sectoren waarop bezuinigd zal moeten gaan worden. Cultuur is tenslotte geen wettelijke taak van de gemeente, het blijft te veel ‘leuk voor erbij’, dus sooner or later… Het blijft altijd spannend. Dus ik roep wel dat er een bloeiend klimaat is, maar die wettelijke verankering zal in Nederland altijd een utopie blijven.'
Een miljoen
Over utopieën gesproken: er is nu in Amersfoort wel structureel een miljoen extra beschikbaar voor cultuur. Daar is Weisner natuurlijk blij mee, maar ze plaatst ook kanttekeningen: 'Wat is nou 1 miljoen? Dat is zo op. Er is mijns inziens meer geld nodig om de volledige cultuurvisie uit te kunnen voeren. Er moet een echte investeringsbegroting komen. Waar willen we naartoe, wat kost het? Rekenen maar. Daar zijn we nog niet. Ik vrees dat de gedachte is er is een miljoen extra, ga dus de wijken er ook maar bij doen. Dat we niet eerst even de diepte in gaan om te zien waar de bodem echt is. De extra middelen zijn net genoeg om de ergste tekorten op te lossen en weer wat vet op de botten te krijgen. Dat moeten we kunnen voortzetten. Zeker bij de podiumkunsten. Daar maak ik me het meeste zorgen over. Ook landelijk staan die er op dit moment slecht voor vanwege de bezuiniging van 8,6 miljoen op het Fonds Podiumkunsten .'
Deze zorg heeft haar zelfs tot een kleine, maar wel betekenisvolle protestactie gebracht: 'Ik ben al heel lang lid van de BankGiroLoterij. Niet omdat ik verwacht er snel rijk van te worden, maar omdat het een makkelijke manier is om elke maand geld te geven dat ten goede komt aan kunst en cultuur. Maar ik heb nu heel bewust mijn lidmaatschap opgezegd, omdat ik vind dat vanuit de Bankgiroloterij te veel geld gaat naar alleen maar cultureel erfgoed.'
Theaterweekend
'De levende podiumkunsten, zeker die waar Nederland heel erg goed in is, zoals bewerkingen van bestaand materiaal, nieuwe stukken, en dus ook de stem van de nieuwe makers, worden gezien deze ontwikkeling onvoldoende ondersteund. Er gaat elk jaar vanuit de Bankgiroloterij wat geld naar Het Theaterweekend, maar daar kunnen wij al niet eens aan meedoen omdat de eigen inleg veel te hoog is. Ik denk samen met collega’s erover na hoe we dit onderwerp bij het rijk kunnen aankaarten. Uiteindelijk gaat het Rijk over de loterijen, dus dat mag hier ook wat van vinden.'
Toch gloort er ook iets moois, al is dat nu nog niet eens een stip aan, als wel voorbij de horizon: een nieuw gebouw voor De Lieve Vrouw, samen met anderen op de plek waar nu nog het gemeentehuis staat. 'We hebben het initiatief genomen om met een paar organisaties te roepen dat we daar een nieuw cultureel kwartier willen starten. Er is momenteel bij verschillende organisaties huisvestingsproblematiek. En dan is de locatie van het huidige stadhuis op dit moment eigenlijk de enige plek waar ontwikkeling plaats zou kunnen vinden, dus we hebben ons gelijk aangemeld. Ik hoop dat er ruimte is voor ons. Als er ook woningen moeten komen: zet ze er maar bovenop. Maak interessante combinaties. Dat is voor ons een van de meest kansrijke overwegingen. We kunnen ons op de huidige plek niet meer voldoende ontwikkelen - denk aan educatie - en groeien terwijl de vraag en de potentie er wel is. Dat wordt steeds onwerkbaarder. En het comfort laat ook te wensen over.'
Broedplaats
Maar snel gaat het niet gebeuren, dat snapt Weisner ook: 'Het is nu een kwestie van de visie verder ontwikkelen: wat wil je met cultuur, wat wil en kan je met film, met popmuziek, met theater, met educatie, met diversiteit en inclusie? Komt er een debatcentrum, een rafelrand, een rommelhoekje of broedplaats waar nieuwe dingen kunnen ontstaan?' En ga je de rol van regiometropool ook daadwerkelijk nemen?
Het onderliggende vraagstuk is vooral: welke plek nemen kunst en cultuur in in onze toekomstige stad? Het is mijns inziens cruciaal dat mensen die zich hier - ook als kunstenaar – ontwikkelen en tot wasdom komen, aan Amersfoort verbonden kunnen blijven. Nu trekken ze weg, en kunnen wij alleen maar roepen: ze komen wel uit Amersfoort! Dat is toch een gemiste kans.'