Amersfoort scoort hoog op allerlei lijstjes: de beste stad om in te wonen, de beste hotelstad, de sportiefste stad van Nederland. Zijn al deze titels zo mooi als ze klinken? Zijn er minder fraaie zaken die bewust of onbewust niet belicht worden? Spant de stad zich in om alle fraaie titels te behouden of vervalt ze in passiviteit? Dit is het derde artikel uit deze reeks met als thema: Amersfoort Centraal, belangrijk spoorknooppunt van Nederland.
Eredivisie
Eind 2019 was er sprake van een feestelijke stemming op het stadhuis: Amersfoort beschikte eindelijk over een Centraal Station. Steden met een Centraal Station, het is een select gezelschap: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Leiden en Arnhem. Amersfoort hoorde vanaf december 2019 thuis in dit lijstje, in deze eredivisie van het spoor. Het stadsbestuur was blij met de nieuwe benaming. Zij vond dat het beter paste bij de groei van de stad, het aantal reizigers en de duurzaamheidsplannen.
Toenmalig wethouder Buijtelaar zag de voordelen nog scherper: "...het leidt tot meer zeggenschap aan tafels waar de beslissingen worden genomen". Oftewel, Amersfoort zou beter bereikbaar worden per spoor (AD/AC 2-2-2022). De kosten verbonden aan deze "eretitel" bedroegen 150.000 euro, maar dit was dus geen weggegooid geld. En het paste in het budget voor het opwaarderen van het gehele stationsgebied (AD/AC 10-9-2019).
Station Amersfoort Centraal; het klinkt goed en in het nationaal en zelfs internationaal spoornetwerk speelt Amersfoort een behoorlijke rol. De opzet van deze serie artikelen is de fraaie titels die Amersfoort heeft te nuanceren. En dat is hier zeker van toepassing. Er hangen enige donkere wolken boven Amersfoort Centraal.
Het wordt beter, behalve in.... Amersfoort
Allereerst het internationale treinvervoer. In dat opzicht zit Amersfoort goed, er is een directe aansluiting op de lijn Amsterdam-Berlijn. De plannen zijn echter dat deze treinverbinding vanaf 2030 via Zwolle gaat lopen (AD/AC 20-11-2020). Amersfoort wordt dan definitief losgekoppeld van het internationale spoornet. Het ministerie van I&W stuurt hier sterk op en Amersfoort laat het gebeuren. En dat terwijl de beweging binnen Europa juist is dat het internationaal treinverkeer belangrijker moet worden.
Het bijzondere aan dit verhaal is dat Amersfoort en de regio Barneveld tegen elkaar worden uitgespeeld. Barneveld wil namelijk graag een Intercitystation op de lijn Amersfoort-Apeldoorn. En dat schijnt alleen te kunnen wanneer de Berlijn-trein via Amersfoort geschrapt wordt (AD/AC 2-2-2021).
Boemelen
Dan de Intercity-verbinding tussen Amersfoort Centraal en Amsterdam Centraal. Vanaf 2029 verdwijnt deze hoogstwaarschijnlijk. Tussen beide stations blijft alleen een stoptreintje boemelen (AD/AC 12-11-2020). Het belangrijkste station van Nederland is dan vanuit Amersfoort alleen bereikbaar met overstappen of met een slakkengangetje. Overigens komen daarvoor in de plaats vier Intercity-treinen per uur naar Amsterdam Zuid waar dat nu nog twee zijn. Enige jaren geleden reden er echter vier Intercity-treinen per uur naar Amsterdam Centraal en twee naar Amsterdam Zuid. Dan is hier sprake van achteruitgang als het gaat over de bereikbaarheid van Amersfoort en de steden die verder naar het Oosten van het land liggen.
In Nederland worden steeds vaker treinverbindingen opgewaardeerd tot een soort metroverbindingen. Dat betekent dat er elke 10 minuten een Intercity-trein rijdt tussen een aantal plaatsen. Mis je een trein, geen probleem. Over 10 minuten vertrekt de volgende. Inmiddels zijn er twee van deze trajecten gerealiseerd (AD/AC 8-9-2021).
Een paar jaar geleden werd het eerste traject gestart op de lijn Eindhoven-Den Bosch-Utrecht-Amsterdam. Met ingang van afgelopen december is daar een lijn bijgekomen: Rotterdam-Den Haag-Delft-Leiden-Schiphol-Utrecht-Zeist Driebergen-Ede Wageningen-Arnhem-Nijmegen. Alle steden met een Centraal Station zijn nu aangesloten op het 10-minuten netwerk. Behalve.... Amersfoort.
Wellicht dat een oplettende lezer nu roept dat er ook zes Intercity-treinen per uur tussen Amersfoort en Utrecht rijden, maar een aantal daarvan zit qua vertrektijd zo dicht op elkaar dat er eigenlijk sprake is van een elke kwartier een trein.
Kaartje kopen bij de balie
NS gaat de komende jaren de serviceverlening op de stations reorganiseren. Er blijven nog maar een paar stations met een volwaardig loket over. De overige stations krijgen ambulante dienstverlening en/of service via automaten. Dat laatste betekent dat het kopen van een kaartje aan de balie verleden tijd is en dat er geen vaste "NS-winkel" meer op het station zal zijn. Amersfoort zou in die laatste categorie gaan vallen.
Voormalig wethouder Buijtelaar gaf aan te gaan vechten voor behoud van het huidige niveau van serviceverlening op Amersfoort Centraal. De NS-winkel moest blijven want het sluiten van het loket voelt voor de reizigers als een stap terug (AD/AC 28-12-2020). Van het gevecht dat Buijtelaar en zijn opvolger zouden aangaan is sindsdien weinig vernomen. De uitkomst lijkt te worden dat alle Centraal-stations hun volwaardig loket zullen behouden. Behalve.... Amersfoort.
Nachttrein
Amersfoort heeft de afgelopen jaren ook verbeteringen op spoorgebied gehad. Dat was echter allemaal op klein-regionaal niveau, zoals een extra spitstrein naar Harderwijk of een extra Intercity naar Utrecht. Grotere stappen zijn niet gezet. Integendeel, plannen voor directe treinverbindingen met bijvoorbeeld Arnhem (Connexxion wilde dat opzetten) en Almere zijn afgewezen. De Amersfoortse politiek heeft nog wel een keer opgeroepen tot een nachttrein naar Schiphol of Amsterdam. De gemeente moest de kosten hiervoor echter zelf dragen en vanwege de hoogte daarvan is dit plan vanuit de Amersfoortse politiek niet doorgezet.
Een verbetering was wel de nachttrein van en naar Utrecht. Deze rijdt alleen vrijdag- en zaterdagnacht maar beter iets dan niets. Toch zit ook hier een nuancering aan. Deze nachttrein moet Amersfoort geheel zelf bekostigen. Het kost de gemeentekas 165.000 euro tot 2023. Opmerkelijk is dat bepaalde provincies meebetalen aan het nachtelijk vervoer omdat dat ten goede komt aan de gehele regio. De Provincie Gelderland bijvoorbeeld betaalt mee aan de nachtelijke verbinding tussen Utrecht, Arnhem en Nijmegen (AD/AC 9-11-2019). Die verbinding was ook een duidelijke wens van de provincie. Hoe anders is dat in de Provincie Utrecht, hier wordt geen euro provinciale subsidie gespendeerd aan de nachttrein Amersfoort-Utrecht.
De Provincie helpt Utrecht
Dat brengt ons op de rol van de Provincie Utrecht. Zij is verantwoordelijk voor een goed spoor- en busvervoer in de gehele provincie, dus ook in de regio Amersfoort. Het uitvoeringsprogramma Openbaar Vervoer 2019-2023, dat een uitwerking bevat van het mobiliteitsprogramma 2019-2023 dat weer een uitwerking is van de mobiliteitsvisie 2014-2028 (met excuses voor deze bureaucratische stapeling van programma's en visies) geeft meer duidelijkheid. De provincie maakt zich hard voor een goed OV-systeem, en dan gaat het over de hele structuur van spoor-, weg- en waterverbindingen. De provincie wil de mobiliteit uitbreiden, aanpassen en verbeteren.
Wie dit uitvoeringsprogramma leest, zal echter merken dat het gros van de investeringen die de provincie wil doen naar de stad en regio Utrecht gaan. Met stip op 1: het bereikbaar houden van het Utrecht Science Park (USP), de nieuwe eigentijdse naam voor de Uithof. Daarvoor is een tramlijn aangelegd die wordt onderhouden en gefinancierd door Provincie Utrecht. Goede tweede is de tramlijn Utrecht-Nieuwegein.
De grootste provinciale plannen voor de toekomst gaan over extra spoorstations en tramlijnen in Utrecht (de stad) en bijvoorbeeld het doortrekken van de tramlijn van USP naar Zeist. Bijzonderheid hierbij is dat de Amersfoortse politiek ooit riep dat er een directe tramverbinding Amersfoort-USP zou komen, een goede ontwikkeling voor de Amersfoortse regio. Dit plan is door de provincie al terugverwezen naar de provinciale ijskast (AD/AC 28-1-2021).
Druk met trams
Wat heeft de provincie dan wel voor Amersfoort en regio in petto? Het mogelijk doorontwikkelen van enkele regionale hoogwaardige HOV-corridors. Vrij vertaald: misschien komen er meer, groenere en luxere bussen, daar houdt het voor de regio Amersfoort mee op.
De Provincie Utrecht heeft weinig ambities voor het OV in de regio Amersfoort, maar is ook erg druk met de door haar gerunde tramverbindingen. De kosten van de tramlijn naar USP waren bijvoorbeeld 84 miljoen meer dan de 424 miljoen die was begroot. En dan kon een deel van die kostenoverschrijdingen niet eens verantwoord worden (AD/UN 28-1-2019). Beide tramlijnen kampen bovendien nog steeds met problemen die miljoenen kosten om opgelost te worden. Dat de Intercity tussen Amersfoort Centraal en Amsterdam Centraal waarschijnlijk gaat verdwijnen was zelfs bij de Provincie Utrecht niet bekend. Kortom, voor nu en voor de toekomst hoeft Amersfoort Centraal wat spoorverbeteringen betreft niet op de provincie te rekenen.
Vergrootglas
Amersfoort Centraal leidt tot meer zeggenschap aan tafels waar de beslissingen worden genomen en Amersfoort wordt beter bereikbaar per spoor, zo zei wethouder Buijtelaar het. Uiteraard moet Amersfoort niet alleen op de provincie leunen, maar zelf ook een actieve rol pakken. Een goed voorbeeld is Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht. Zij is samen met de Provincie Utrecht en een aantal bedrijven een zware lobby gestart richting Den Haag om 4 tot 5 miljard euro los te krijgen. Dit geld moet gebruikt worden voor grote OV-projecten in en rond Utrecht in de komende jaren. Of dit gaat lukken moet nog maar blijken, maar je moet ergens beginnen. Het is Dijksma een paar jaar geleden ook gelukt om 1 miljard euro voor het Amsterdamse OV los te peuteren (AD/UN 6-11-2021).
In Amersfoort gaat dat anders: de Amersfoortse ambities richten zich eerder op pogingen spoorverbindingen te behouden dan op het uitbreiden van het spoornet. Plannen om de bereikbaarheid van Amersfoort en de regio via het spoor uit te breiden moeten met een vergrootglas gezocht worden. En van een zware lobby van Lucas Bolsius samen met de Provincie Utrecht richting Den Haag om het OV en het spoor rond Amersfoort te verbeteren is nog niets vernomen. De benaming Centraal Station zorgt inderdaad voor een betere bereikbaarheid per spoor. Behalve in.... Amersfoort.