Retourboulevard, was sluiting echt nodig geweest?
Het had zo mooi kunnen zijn, een circulair centrum in Amersfoort. Het centrum, de Retourboulevard, kwam er, een prachtig toekomstgericht initiatief dat voldoet aan de wensen van de gemeente, dat echter geen lang leven was beschoren. Wat ging er nou echt mis? En vooral, waarom had het niet mis behoeven gaan?
Het is februari 2021 als de gemeente Amersfoort Christiaan Sijnen benadert om als kwartiermaker een circulair centrum op te zetten in Amersfoort. De gemeente heeft de ambitie om een afval-loze stad te worden en bij die ambitie past een circulair centrum. Er wordt een stichting opgericht, de Stichting Retourboulevard Amersfoort. Die stichting moet inhoud geven aan deze ambitie. Ondernemers zullen hier een plek vinden als ze circulair willen werken: van bestaande producten iets nieuws maken bijvoorbeeld of hergebruik op een andere manier bewerkstelligen. Christiaan Sijnen vormt samen met Carin Kampman het eerste bestuur. Nog in datzelfde jaar, 2021, kent de gemeente Amersfoort een meerjaren-subsidie toe van 270.000 euro. Het bestuur kan, onder voorwaarden van de gemeente, op zoek gaan naar een pand waarin vervolgens ambachtelijke ondernemers hun eigen plek kunnen invullen. Dat pand wordt gevonden op bedrijventerrein De Isselt. Na verbouwing trekken de participerende ondernemers erin en op 22 mei 2022 wordt het pand opengesteld voor het publiek. De Retourboulevard is een feit.
De start van het initiatief is onstuimig geweest vanwege de coronapandemie en een hoge inflatie van de bouwkosten. Maar, op het moment van opening is een groot gedeelte van de begane grond van het pand verhuurd aan circulaire ondernemers waardoor er een grote diversiteit aan producten wordt aangeboden en daarmee ook een aantrekkelijk winkelbeeld ontstaat, zoals ook is te lezen in het jaarverslag 2022. Er is een gezamenlijke werkplaats gecreëerd, circulaire events worden georganiseerd en er is samenwerking met lokale onderwijspartners en lokale circulaire ondernemingen. Een rooskleurige toekomst ligt in het verschiet.
Obstakels
De eerste obstakels verschijnen in de zomer van 2022. Het is een warme zomer en de airconditioning in de winkel blijkt niet te werken. De financiële positie van de Retourboulevard is op dat moment niet zodanig dat het klimaat in de winkel adequaat kan worden aangepakt. Met mobiele airco’s wordt getracht de temperatuur nog enigszins werkbaar te houden, maar het onaangename binnenklimaat draagt ertoe bij dat geïnteresseerde ondernemers tot nader order afzien van het huren van ruimte binnen de Retourboulevard. Daardoor wordt het lastig om de gewenste omzet te realiseren en de volledige huur van het pand te voldoen.
De verhuurder van het pand voelt zich medeverantwoordelijk voor de staat van het pand en komt de stichting tegemoet door de huur over de periode juli tot en met december 2022 te halveren. Desondanks blijft de financiële positie van de Retourboulevard kwetsbaar. De winkel is door de coronapandemie noodgedwongen later geopend dan gepland en niet alle vierkante meters zijn verhuurd. Het bestuur van de stichting gaat daarom samen met de Raad van Toezicht in gesprek met de gemeente Amersfoort voor een aanvullende subsidie. Aangezien vanaf september 2022 Paul Pelsmaeker en Mark van der Rest in beeld zijn gekomen als de nieuwe bestuurders die vanaf 1 januari 2023 het bestuur zullen overnemen van de kwartiermakers worden zij meegenomen in het opstellen van de begroting voor de aanvullende subsidie. Paul Pelsmaeker is als één van de participerende ondernemers binnen de Retourboulevard vanaf het eerste uur betrokken geweest en samen met Mark van der Rest hebben zij de meerjarenbegroting 2023-2025 opgesteld, het zittende bestuur neemt 2022 voor zijn rekening. Later zal Pelsmaeker desgevraagd verklaren dat hij matig op de hoogte is gehouden door het oude bestuur en pas in februari/maart inzicht in de bankrekening krijgt. De feiten spreken dit tegen. Het nieuwe bestuur kijkt vanaf januari mee en doet vanaf 6 februari ook feitelijk betalingen.
Subsidie
Na uitvoerig overleg tussen wethouder Willem Jan Stegeman (D66) van de gemeente Amersfoort, de Raad van Toezicht, het bestuur en de verhuurder wordt er een aangepaste begroting ingediend voor de periode 2022-2025.
De aanvullende meerjaren-subsidie van in totaal 250.000 euro (waarvan 80.000 euro in 2022) wordt toegekend waardoor de totale subsidie vanuit de gemeente Amersfoort op 520.000 euro uitkomt. Er volgt nog een financiële meevaller, omdat de verhuurder van het winkelpand besluit om de eenmalige handreiking van het halveren van de huur over een half jaar om te zetten in een structurele huurprijsverlaging. Ineens staat de Retourboulevard er financieel veel beter voor.
Met deze financiële afspraken in de achterzak komt er een logisch einde aan de initiële fase van dit initiatief en is het tijd voor de kwartiermakers, Christiaan Sijnen en Carin Kampman, om het stokje over te dragen aan een bestuur dat dit initiatief verder zal bestendigen.
Op 1 januari 2023 treedt het nieuwe bestuur (Paul en Mark) formeel aan. Tijdens de eerste bijeenkomst met alle ondernemers wordt er vooral gecommuniceerd wat wel en niet goed gaat, en wordt door het nieuwe bestuur een plan voor 2023 gepresenteerd. Middels nieuwsbrieven informeren zij de participerende ondernemers vervolgens over hun plannen en voortgang. Zo verschijnt er in april 2023 een nieuwsbrief van het bestuur aan alle ondernemers en betrokkenen met daarin de volgende geruststellende boodschap: “We zijn in ieder geval op de goede weg voor wat betreft de financiën en administratie en we kunnen gaan bouwen”.
Donderslag
Na deze geruststellende nieuwsbrief van april 2023 komt een e-mail op 17 mei 2023 dan ook als donderslag bij heldere hemel: alle betrokkenen krijgen te horen dat de Retourboulevard stopt. In de mail staat te lezen dat de financiële onderbouwing van de begroting 2023 erg zwak zou zijn waardoor de Retourboulevard te weinig tegenslagen kan incasseren. Volgens de toelichting was het: ‘…extra zorgelijk dat we vanuit 2022 deels onvoorzien en deels verschoven naar 2023 een behoorlijke zware financiële last (verplichtingen) hebben meegekregen. En nu blijkt dat de druk van deze verplichtingen uit 2022 ons nu de das om doen.’ En de e-mail gaat verder: ‘Daarom hebben wij afgelopen dinsdag 9 mei tijdens een ingelast overleg met de Raad van Toezicht een voorgenomen besluit voorgelegd om de Stichting Retourboulevard te beëindigen.’
De ondernemers van de Retourboulevard staan voor een voldongen feit: de Retourboulevard gaat per 31 juli 2023 stoppen. Sebastiaan van Dulken, één van de participerende ondernemers: ‘Voor ons kwam dit totaal onverwacht. Er is nooit iets aan ons verteld dat het misschien wel slechter zou gaan. We zagen wel dat de winkel niet veel bezoekers trok, maar dat was dan ook alles.’
Pas een week na het besluit wordt er een vergadering belegd voor de ondernemers om toelichting te geven over het besluit en om duidelijkheid te geven over de berichtgeving die inmiddels in de media is verschenen. Een van die berichten is namelijk een artikel in het AD dat nota bene op dezelfde dag verschijnt als waarop de ondernemers worden geïnformeerd over de sluiting. Het AD is dus al eerder op de hoogte dan de betrokken ondernemers zelf. In het artikel wordt de nieuwe bestuurder Paul Pelsmaeker geciteerd. Hij geeft aan dat er nog veel rekeningen uit 2022 zouden openstaan.
Wethouder Stegeman (Economie) verklaart aanvullend dat de financiële moeilijkheden van de Retourboulevard zouden zijn ontstaan door doorgeschoven facturen en energienaheffingen uit 2022. Deze extra kosten en een verschuiving van kosten van 2022 naar 2023 zouden niet bekend zijn geweest bij de Raad van Toezicht en de gemeente, toen in december 2022 werd besloten de subsidie te verhogen. Uit het artikel wordt ook duidelijk dat nadere vragen over de financiële situatie zoals die is ontstaan niet beantwoord kunnen worden door het nieuwe bestuur en dat het ook niet genegen is om openheid van zaken te geven.
Geen wederhoor
Zonder dat er wederhoor heeft plaatsgevonden wordt in het artikel door het nieuwe bestuur en door de wethouder de schuld voor de situatie toegeschreven aan het oude bestuur, de kwartiermakers. Later zal Stegeman in een interview bij Golfbreker Radio verklaren, dat juist de slechte vooruitzichten met betrekking tot de omzet de belangrijkste reden is geweest om Retourboulevard. Geen woord meer over vermeende onjuistheden in de boekhouding of vermeende rekeningen die waren doorgeschoven en die niet bekend zouden zijn geweest bij de Raad van Toezicht of gemeente. Stegeman: ‘We hebben een register accountant grondig naar de opgestelde en ondertekende jaarrekeningen 2021,2022 en 2023 laten kijken en daar kwamen we geen onvolkomenheden tegen.’’
Uit correspondentie tussen het oude bestuur en de Raad van Toezicht blijkt dat het oude bestuur de Raad van Toezicht al op 6 april 2023 verzocht heeft om de conceptjaarcijfers 2022 te bespreken. De correspondentie laat ook zien dat dit niet is gebeurd en dat het besluit tot beëindigen van de Retourboulevard daarmee genomen is zonder gecontroleerde cijfers. Pelsmaeker beaamt dit in een gesprek op Golfbreker Radio. ‘We hadden geen registeraccountant, wel een administratiekantoor. We hebben de beslissing om te stoppen genomen op basis van eigen financiële cijfers’’
Het oude bestuur laat het niet zitten bij de onterechte aantijgingen in het AD en dringt aan op een zorgvuldig jaarrekening proces. Uiteindelijk wordt op 15 juni 2023 de jaarrekening 2022 goedgekeurd en ondertekend door zowel het oude als het zittende bestuur. Daarin wordt niet alleen een winst gerapporteerd van 107.000 euro, maar ook een positief werkkapitaal en een positief eigen vermogen ultimo 2022. Een totaal ander beeld dan het beeld dat het huidige bestuur eerder schetste naar zijn eigen Raad van Toezicht en de wethouder.
Bestuurder Pelsmaeker verklaart later dat dit boekhoudkundige zaken zijn en dat dit niets zegt over geld dat op de rekening staat. Het banksaldo en de verwachting ten aanzien van de omzet zijn de drijfveren om te stoppen. Over nog te ontvangen vorderingen, BTW en subsidie rept hij niet. Bij de BTW gaat het om nog zo’n 35.000 euro te ontvangen en bij de subsidie is 80.000 euro van de toegezegde 250.000 euro ontvangen. Er komt dus nog zo’n 200.000 euro binnen. Ook wordt er met geen woord gerept over de tegenvallende energiekosten die onterecht voor eigen rekening zijn genomen en niet zijn doorbelast aan de huurders. Zou de verwachte cashflow niet voldoende zijn geweest om de Retourboulevard open te houden? Veel ondernemingen hebben een aftercoronadip gekend en zich daarna kunnen herpakken. Met 200.000 euro in het verschiet en dan de knop omzetten, wat zit daar dan achter?
Ontmanteld
Na ondertekening van de jaarrekening 2022 gebeurt er niets. De Retourboulevard als zodanig wordt in rap tempo ontmanteld en aantijgingen aan het adres van het oude bestuur worden niet gerectificeerd. Het oude bestuur heeft op 15 augustus 2023 de wethouder per mail geïnformeerd over de gang van zaken en heeft verzocht om een persoonlijk gesprek om de gebeurtenissen te bespreken. Op dit verzoek is niet inhoudelijk gereageerd.
Op 11 oktober 2023 gaat er daarom een aangetekende brief van het oude bestuur naar de wethouder. De wethouder wordt onder meer geattendeerd op het feit dat het resultaat van de Retourboulevard over 2022 ruim € 107.000,- is en binnen de begroting is gebleven alsmede dat alle prestatieafspraken volgens de subsidiebeschikking zijn gehaald. Hij wordt tevens gewezen op het jaarverslag 2022. Vervolgens wordt er gemeld dat er onjuiste informatie in de media is verspreid en daarmee dus ook het college en gemeenteraad van Amersfoort verkeerd zijn geïnformeerd, en dat deze onjuiste informatie mede uit monde van de wethouder is gedaan en dat er geen openheid van zaken is gegeven door het zittende bestuur. Op deze brief is niet inhoudelijk gereageerd, zo laat Sijnen weten.
Vervolgens heeft, op verzoek van de gemeente, een externe accountant de jaarcijfers 2021, 2022 en 2023 (t/m 30 juni 2023) beoordeeld. De aanvullende subsidie eind 2022 van 80.000 euro zou toereikend zijn om het liquiditeitstekort op te vangen en de inkomsten over 2022 blijken hoger te zijn uitgekomen dan ze waren begroot. Voor 2023 is te lezen dat de begroting te rooskleurig is geweest en dat de omzet is achtergebleven ten opzichte van hun eigen begroting. Maar zou, rekening houdend met de nog te ontvangen gelden, deze minder rooskleurige begroting dan de doodssteek hebben moeten zijn?
Hoe is het mogelijk dat het nieuwe bestuur in april 2023 nog positief is over de toekomst van de Retourboulevard en een maand later abrupt de stekker uit dit initiatief trekt op basis van niet gecontroleerde – en nu naar later blijkt – onjuiste gegevens? Ondanks de betrokkenheid van financiële adviseurs bij de Retourboulevard zoals de externe boekhouder en fiscalist heeft het huidige bestuur deze niet ingeschakeld om de juiste positie van eind 2022 in beeld te brengen en een juiste prognose over 2023 te laten maken.
Onjuiste informatie
Sterker nog, het huidige bestuur heeft eigenhandig onjuiste financiële stukken opgesteld en deze voorgelegd aan de Raad van Toezicht en wethouder. Een bestuur moet financiële beslissingen nemen en dus ook kunnen omgaan met financiële informatie. Het huidige bestuur had op basis van haar eigen kasstroomoverzicht de conclusie getrokken, dat er eind 2022 een tekort zou zijn van € 28.456,11. Terwijl er later in de door hetzelfde bestuur goedgekeurde jaarrekening een positief vermogen en werkkapitaal te zien is. In deze jaarrekening zijn uiteraard alle facturen opgenomen die toebehoren tot 2022 ook al waren deze nog niet betaald. Effect: geen tekort van 28.500 euro ultimo 2022, maar een positief werksaldo van € 15.500. Het banksaldo was ultimo 2022 overigens ruim 70.000 euro. En geen lijk in de kast, zoals in de artikelen van het AD wordt beschreven. Was de informatie die het AD heeft gekregen via het WOO- verzoek wel correct en compleet of hebben het huidige bestuur en de wethouder het AD verkeerd geïnformeerd? In ieder geval een desastreus rekenfoutje van ruim 44.000 euro.
De onderste steen moest boven komen, stelde Wethouder Stegeman in het AD van mei 2023. De onderste steen kwam ook boven waardoor er een ongemakkelijke waarheid zichtbaar wordt. Een maatschappelijk initiatief dat nog in de kinderschoenen stond, en waar al veel gemeenschapsgeld in geïnvesteerd is, is op basis van niet gecontroleerde financiële gegevens en gebrek aan financieel inzicht (?) de nek omgedraaid. Wethouder Stegeman verklaart later op Golfbreker Radio dat het erg jammer is dat het project vroegtijdig is gestopt. Het is net als in het bedrijfsleven: soms zit het mee, soms zit het tegen. Ook zegt hij, dat een aantal ondernemers na de Retourboulevard zelfstandig is doorgegaan. 'Dus, er is ook nog iets positiefs te melden over het sluiten.'
Geen onvolkomenheden
Desgevraagd verklaart Wim Pot, tot op heden nog steeds voorzitter van de Raad van toezicht van de Retourboulevard, ‘zolang het dossier nog niet is gesloten’, dat de Raad van Toezicht in mei 2023 heeft gehandeld op basis van liquiditeitsinformatie van het zittende bestuur. Pot stelt dat er diepgaand is gesproken met het huidige bestuur en dat hij het betreurt dat het zo is gelopen. ‘We hebben naderhand een accountant grondig naar de financiële stukken van 2022 en 2023 laten kijken. En we komen daar geen onvolkomenheden tegen. Balanstechnisch zag het er eind 2022 goed uit, maar de liquiditeitspositie verslechterde dusdanig in de loop van 2023 dat we ons genoodzaakt zagen, met nog een paar maanden liquiditeit in het verschiet, om de zaak te sluiten. Dat de zaken in april er nog rooskleurig voorstonden is niet het geval." Hij voegt eraan toe, dat het jammer is dat de raad van toezicht pas op het toneel verschenen is toen een heleboel besluiten al genomen waren. ‘
Negatieve deken
En wat is de reactie van oud-bestuurder Christiaan Sijnen: De gemeente Amersfoort heeft de ambitie om een duurzame en afval-loze stad te worden. De Retourboulevard was een initiatief dat zou bijdragen aan deze ambitie. "Ik was dan ook trots toen wij, eind 2022, de Retourboulevard aan diverse andere gemeentes konden laten zien. Een uniek voorbeeld hoe gemeente, ondernemers, onderwijs, burgers, een lokale bank samenwerkten aan een toekomstbestendige onderneming. Trots om in en om met de gemeente Amersfoort aan een dergelijk toekomstgericht project te werken. Ik betreur dan ook enorm dat de Retourboulevard, waar aan heel veel mensen zo hard hebben gewerkt en wat op weg was naar verzelfstandiging, op deze eenzijdige manier is beëindigd. Dat de eigen ondernemers niet zijn geïnformeerd, er geen openheid van zaken is gegeven en er willens en wetens onjuiste informatie is verstrekt aan de media en de gemeente Amersfoort heeft mensen beschadigd en legt een negatieve deken over een initiatief dat juist zoveel potentie en impact had."
Wat is er werkelijk gebeurd? Hoe kan het dat een nieuw bestuur, dat al maanden meeloopt met het oude bestuur, en waarvan een zelfs ondernemer is in het gebouw, een beslissing neemt om te stoppen op basis van eigen informatie uit excelsheets, zich niet laat adviseren door de eigen boekhouder en/of fiscalist, niet in overleg treedt met de eigen ondernemers, niet met de Raad van Toezicht, niet met de Wethouder en schijnbaar op eigen houtje met de medebestuurder de stekker eruit trekt? En zegt te kijken naar de liquiditeiten, maar vervolgens een aantal rekenfouten maakt, geen rekening houdt met BTW en subsidie die nog moeten uitbetalen en niet energiekosten doorbelast aan huurders zoals contractueel vastgelegd? Hoe kan het dat Pelsmaeker desgevraagd in een interview op Golfbreker Radio zegt, dat een van de redenen om te stoppen het saldo op de bankrekening was, terwijl hij in het AD een half jaar geleden nog de schuld geeft aan andere factoren? Hoe kan het dat een Raad van Toezicht binnen een paar dagen mee is gegaan met de beweringen van het bestuur en niet een eigen analyse heeft gedaan van alle feiten en omstandigheden?
Hoe dan ook, als hier anders was bestuurd en er was een samenhangend financieel-economisch beleid gevoerd gebaseerd op deskundigheid, dan zou de Retourboulevard wellicht nog bestaan. En dan waren niet alleen ondernemers gered, maar was ook gemeenschapsgeld goed terecht gekomen.
Met een ‘beetje’ meer financieel inzicht en daadkracht. Wethouder Stegeman: ‘Het is jammer dat het zo is gelopen, soms zit het mee soms zit het tegen. Dat hoort bij dit soort mooie projecten.’ Is dat nuancerend of lichtvaardig?